Arthropoda

Os Arthropoda u artropodos (d'o griego arthron «articulación» y podos «piet») son o Phyllum d'o Reino Animal que presenta o numero d'especies mes gran, son acuaticos u terrestres, holotrofos, necrofagos u parasitos, pero a mes gran part herbivoros.

Arthropoda Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Articlo d'os 1000
Arthropoda
Arthropoda
clases d'Artropodos
Dominio: Eukaryota
Reino: Animalia
Filo: Arthropoda

Morfolochía

Presentan simetría bilateral, cuerpo segmentato, pero a diferencia d'os anelidos os segmentos se presentan en grupos (ditos tagmas), y o celoma ye redueito en l'adulto. Os diferents grupos de segmentos u tagmas son especializaus en diferents funcions y presentan apendices diferenciaus pa una clara división d'o treballo (por eixemplo pueden estar patas, antenas, mandibulas, etcetra...).

Bi ha un exosqueleto (cuticla) segregau por a epidermis y formau por tres napas laminadas: epicuticla, exocuticla (de proteínas y lipidos) y endocuticla, (mes dobla y formada por quitina y proteínas). A quitina ye un polisacarido nitrochenau duro, liuchero, resistent y insoluble a l'augua, alcalis u acidos febles. En beluns o exosqueleto tien entrants (apodemas), pa que s'inserten os musclos.

A cada segmento li corresponden 2 apendices pars, encara que a vegadas han desapareixiu u s'han modificau. Con un exosqueleto asinas de resistent un apéndiz sería immóbil, pero os artropodos pueden mover-los gracias a l'articulación: os apendices son palancas vuidas con musclos voluntarios y pelos sensitivos, y encara que en a evolución s'ha produciu una diversidat a saber-lo de formas, siempre bi ha dos seccions separadas por una articulación de caracter primario: -Sección coxal. -Sección d'o cabo.

O exosqueleto da protección, millora y locomoción, y a mes proteche d'a desecación, y ixo ha permeso a muitos artropodos de colonizar o medio terreste, pero no sin inconvenients, como por eixemplo o creiximiento y a mida.

O exosqueleto ye un obstaclo pa o creximiento, y ixo se resuelve con o creiximiento a intervalos, producindo-se l'abandono d'una cuticla viella y o endurimiento d'una cuticla nueva. Por un regular bi ha 4-6 mudas. O exosqueleto tamién imposa limitacions a la mida, y por ixo no pueden estar muito grans.

En o exosqueleto puet haber-ie carbonato calcico, pigmentos (melanina, carotenoides, cromoproteidos, ezt...) y pueden tener e pelos (a vegadas sensitivos), punchas y sedas.

Bi ha un sistema muscular complexo inserto en o exosqueleto, con musclos estriaus, pa accions rapedas y lisos pa movimientos viscerals.

A sección coxal s'implanta en a membrana pleural, podendo estar simple u subdividir-se en protopodio, subcoxa y coxa, y en atros tres artillos.

As estructuras d'a base de l'apéndiz pueden adhibir-se a las pleuras como escleritos pleurals. A sobén o protopodio leva exitos (epidopoditos), por un regular respiratorios (branquias) y enditos (gnatobases si tienen función masticadora).

A sección d'o cabo (telopodito) ye mes variable que l'anterior, pus s'ha adaptau a muitas funcions seguntes os grupos. En beluns s'ha dividiu en 2 parz: femoral y tibial, cadaguna formata por cualques podomeros, en atros s'ha dividiu en tres parz: femoral, patelar y tibial.

A respiración puet estar cutania, branquial, traquial y dica pulmonar.

O sistema circulatorio ye derivau de l'anelidiano pero simplificau. A circulación ye ubierta, y bi ha un conchunto de lacunas plenando entresillos y senos que forman o hemocele. No bi ha vasos verdaders, de fueras d'un corazón dorsal, tubular y un sistema arterial muito redueito que no ye un poquet desembolicau que en os de respiración branquial. O corazón ye en realidat un vaso pulsatil con dos foratos d'admisión (ostiolos) con valvulas. A hemolinfa cercula dende dezaga ta debant, sale d'o corazón por una aorta anterior, y as arterias la levan a los senos d'o hemocele. A hemolinfa cercula por o hemocele entre as visceras, tornando a la cambra pericardica y entrando en o corazón por os ostiolos, que tienen valvulas que no deixan que se'n torne ta dezaga.

A sistole se consigue por contracción cardiaca, a diastole por contracción de musclos de l'aparato locomotor.

L'aparato dichestivo ye completo, a boca tien apendices, como mandibulas y maxilas, pa ensopinar y masticar, y palpos pa tastar. Os apendices d'a boca son adaptaus a diferents formas d'alimentación.

O sistema niervoso ye pareixiu a lo d'os anelidos, encara que con ganglios mes grans y organos d'os sentius mes desembolicaus. Ye formau por un cerebro ganglionar dorsal que conecta a traviés d'un collar periesofachico con una doble catena niervosa ventral con 1 par de ganglios por segmento, con estructura en forma d'escalera. En os crustacios, insectos y miriapodos no bi ha que una cadena ventral de ganglios, producto d'a fusión d'os dos cordons niervosos, que encara pueden diferenciar-sen.

Presentan patrons d'intelichencia complexos en os que l'aprendizache chuega un papel important. Bi ha gran desembolique d'os organos sensorials, dende sensilas con función tactil, olfativa, auditiva, quimica y d'equilibrio dica o uello multifacetau.

Por un regular dioicos, con dimorfismo sexual y organos y conductos reproductos pars, Por un regular con fecundación interna. Pueden estar oviparos u ovoviviparos. A sobén bi ha metamorfosi. Bi ha casos de partenochenesi.

Clasificación

A clasificación en clases ye clara pero agrupar ixas clases en superclases y subphyllum ye controvertito, sobretot por o que fa a las clases fósils. Tamién bi ha unas clases que encara que sigan a man d'os artropodos verdaders no tienen totas as caracteristicas d'os artropodos, (onicoforos por eixemplo).

  • Protoarthropoda: no presentan totas as caracteristicas d'os artropodos, por eixemplo os onicoforos.
  • Trilobitomorpha: trilobites y atros grupos fósils no tan conoixitos.
  • Quelicerata: con quelicers
  • Proboscifera: con os picnogonidos se duda si incluir-los entre os anteriors
  • Branquiata: con los crustacios.
  • Traqueata: fueras d'os insectos as atras clases responden a la morfolochía d'o miriapodo
    • Arquilopodos
    • Quilópodos
    • Diplopodos
    • Pauropodos
    • Sinfilos
    • Insectos

Importancia economica, sanitaria y alimenticia d'os artropodos

Dentro d'os artropodos bi ha eixemplars d'intrés alimenticio, (marisco) d'intrés economico, (por os productos que producen u por os que destruyen), y d'intrés sanitario (foco d'infeccions u por estar animals de fizada verenosa).

Alimentación

Muitos crustacios se minchan, especialment os decapodos, (cangrillos), tenendo importancia economica os cangrillos marins. Tamién se minchan os percebes. Minchar insectos u aracnidos no ye bien visto en a cultura occidental, pero bi ha culturas en atros países on se minchan dreitament os insectos (por eixemplo os aborichens australianos se minchan as formigas-bota y en atros países se minchan os escarbachos u os grillas de mida aceptable, y dica as tarantulas.

Encara que os insectos no se minchen en Occident, si que se consume a miel que producen as abellas, estando l'apicultura una actividat antiga y muito extendita. Os crustacios planctonicos, que no se minchan tradicionalment, pueden estar indicadors de bancos de pesca.

Bi ha insectos que fizan con o suyo fizón (abellas, viespas), as aranyas y ciengarras no tienen fizón y fizan con os quelicers y forciclas respectivament. Os arraclaus encara que sigan aracnidos fizan con un fizón y no pas con os quelicers.

A fizadura d'os mosquitos ye con l'aparato bucal y no con garra fizón y puet trasmitir microbios u nematodos que causan malautías (malaria, malautía d'o suenio, elefantiasis, ecetra...). Bi ha crustacios que pueden agüespar nematodos y platelmintos parasitos de l'hombre.

En agricultura os insectos se tienen en cuenta por o poder de convertir-se en plagas. Ya en a Biblia mencionan as plagas de langostos. Atros insectos que pueden estar plaga son a mosca d'a fruita, o trips, as chinches, os polecons, a procesionaria, o piollo de Sant Chusé, o escarbacho d'a pataca y as polillas. Pero l'hombre puet fer servir un insecto contra atro, (depredadors u parasitoides), como ye o caso d'as viespas.

Bi ha artropodos con importancia en a industria u artesanía producindo sustancias d'intrés comercial. As abellas a mes de producir miel producen cera. Os lepidoptero Bombus produce seda (cuco d'a seda). Un producto industrial produciu por un insecto ye o carmín y, d'atras especies, se'n obtién laca. D'os meloidos se puet obtener un afrodisiaco (spanish fly).

Os insectos son eslabons intermediarios de catenas alimentarias que tienen en o suyo cabalto especies útils pa l'hombre, tamién ye important en ixo a función polinizadora d'os insectos.

Referencias

Vinclos externos

Bibliografía

  • (es) C.P.J.Hickman Principios Integrales De Zoologia - 10ena Ed. McGraw-Hill. 1998.

Tags:

Arthropoda MorfolochíaArthropoda ClasificaciónArthropoda Importancia economica, sanitaria y alimenticia dos artropodosArthropoda ReferenciasArthropoda Vinclos externosArthropoda BibliografíaArthropodaHerbivoroIdioma griegoReino Animal

🔥 Trending searches on Wiki Aragonés:

Tiempo Universal CoordinauCometasMichael JordanCampionato d'o Mundo d'Atletismo de 2019Lista de municipios de VenezuelaEscalfamiento globalAnglaterra2000YebraMusicaBarriopedro20 de marzoThe GuardianSufixos en francésLa Ròcha de GlunBarranco d'el Regacho (Malanquiella)1973672Idioma anglés46319931992MontepulcianoSantoleyaCrispanoMozilla FirefoxPareja (Guadalachara)CasandrinoEmilia-RomanyaLeyonesesColmenar de MontemayorIdentificador d'obcheto dichitalIlesia de Sant Chuan d'os Panez de ZaragozaBarreta dreitaVillafelichSan Gennaro VesuvianoSuicidioAlaraz2018Chuan Chusé Bielsa AlquézarDólar estausunidenseToni MorrisonAlfonso Carlos de Andrés17 d'agostoTordesilosIdioma occitánAragonésLuengas celtasAeropuerto de Beauvais TilléIdioma armenio1811MorrónCarmen ValeroAlarillaEscaquesEugenio Montale1263Idioma catalán1940AlaminosGuillén II d'AlemanyaNuuk6 d'avientoAdolf HitlerAppleCasamarcianoFuentes de OñoroOrdinadorAgüerroOlocau de CarraixetBurgess MeredithAngkor WatCOVID-19🡆 More