O Niw Cilan a kitakit sano Ikilisnen a ngangan i New Zealand hananay, sano sowalen no itiniay a tamdaw o Maoli i Aotearoa(Aotiyarowa).
Iriraay i sa'etip a sawalian no Sinanotay Riyar(太平洋) ko aro' nona kitakit, o micefangay to sa'opo no Ikilis. O syoto(首都) i o Wilinton, nikawrira, o satata'angay a niyaro' i o Awkolan. O Niw Cilan a kitakit i tosaay ko tata'angay a pala ko kasakomod, o cecay i o ka'amisay a pala o (Te Ika-a-Māui), o cecay i o katimolay a pala(Te Waipounamu). Ila’ed nona tosa a riyaran pala I o Kuko riyar,o syoto Wilington I itiniay tona satimolan a pala no Niw Cilan.
I ‘ayaw no 500 miheca tahira i 1300 miheca a tahini a mafolaw ko nani Polinisya a tamdaw, o Mawli(毛利) hananay a finacadan.
I ikor to i irato ko nani Yoropa a tamdaw a tayni mi’eco to ni’aroan no Mawli a sera. O sa’ayaway a tayni o masakapotay a tamina toni keridan i Yapo Tasman o Olanta a tamdaw, i 1642 miheca a macakat i Saka’amis a pala, pangangan han nangra to Nieuw Zeeland.
I 1769 miheca, o sincyo no Ikikis ci Kuko kanatolo a misali’yali’yad a tayni i Niw Cilan a mikakingkiw a masanga’ ningra ko cicu no Niw Cilan. I 1788 miheca micowat ko Ikilis tona pala malanikowanan a pala. Ci’icel a mitokel ko Mawli to Ikilis, caay ka pakafilo ko Ikilis a milowid to Mawli, masasowal to sakalali’yaw ta matatilid to cecay a rikec o 「waitangi kakaketonan a tilid」(懷唐伊條約) (o no Ikilis a tilid I:Treaty of Waitangi, sano Mawlien I:Tiriti o Waitangi). Itini tono Mawli a tilid i iraay ko:mihayi ko Ikikis to 「tino rangatiratanga」no Mawli sanay, o imi nonini I sowal no Mawli i「niyahpikowan」sanay, nikawrira, pakiikilisen i o ‘odeng o 「o kamaro’an no tapang」sanay aca, away ko niyahpikowan sanay a imi.
Ona kasasiroma a pikaysyaku tona tilid ko sakalalood no Ikilis ato Mawli i 1845 miheca tahira i 1872 miheca, a mala’afas to sera. O mapatayay a tamdaw tona lood i 1800 ko no Mawli, 800 kono Yoropa a tamdaw.
Itiya i 2006 miheca a pisa’osi to tamdaw i, o nani Yoropaay a mafolaw a tayni 67.6% ko tamdaw, o itinitiay a tamdaw o Mawli a finacadan 14.6% aca, ira ko 120 a kasasiromaroma a finacadan.
Pasasitiri’en to i 1961 miheca a pisa’osi to tamdaw I ira ko 92% o telac no Yoropa kako sanay, o Mawli i 7% aca ko tamdaw. O pangangan to niyah a tireng i o 「Niw cilan tamdaw」(New Zealander) sanay, nikawrira, itini i polong no kalokitakit i o 「kiwi」hananay ko pitahidang, sano sowalen no Mawli i o 「Pākehā」hananay ko pitahidang to teloc no Yoropa a kohecalay tamdaw no Niw Cilan a tamdaw.
O itinitiniay a maro’ ko Mawli a finacadan, nika’aloman sa no mafolaway ni Yoropa sa masafa to ko Mawli. O nani tiniay I Ikilis, Ayorlan ato Ostorariya ko ‘alomanay a tayni mafolaw, o roma sa i nanitiniay i Olata, Italy, Towic, ato romaroma a kitakit.
O Mawli a finacadan i o larengaw ngangra i nanitiniay i Taywan sa ko piketon to sowal no mikakinkinway a singsi no tata’angay a pitilidan, o lamit no ‘ilang i malecaday ko Mawli ato Yincumin no Taywan. O itiniay aca i satimolan a riyarian a pala a tamdaw i itiniay i Taywan ko to’as nangra sa to ko sowal, adihay ko sapawacay a tilid tonini.
ila’ed nona tosa a riyaran kanatal i o Kuko riyar,o syoto Wilington I itiniay tona satimolan a pala no Niw Cilan.
O pipangangan to Niw Cilan I o 「Niw Cilan a Hontian kitakit」(紐西蘭王國 Realm of new Zealand),o cecay no 16 a Hontian kitakit I laloma’ no Ikilisan Sakapotan Kitakit(大英國協). Ilaloma’ nona 「Niw Cilan a Hontian kitakit」ira ko NiwCilan,Kuko Riyariyaran Pala, Niw I, Tokolaw ato Satelocan no cikiw a pala no Niw Cilan.
o polong a sakowan no Niw Cilan I 16 ko kasasiromaroma, ato Catam palapalan:
· Ka’amisay pala(Northland)
· Awkolan(Auckland)
· Waykato(Waikato)
· Fangcalay Kihaw(Bay of Plenty)
· Kispoen(Gisborne)
· Hawkos Kihaw(Hawke's Bay)
· Taranaci(Taranaki)
· Manawatu-Wanganui(Manawatu-Wanganui)
· Wilinton(Wellington)
· Tasman(Tasman)
· Nilson(Nelson)
· Malpaw(Marlborough)
· Sa’etipay riris no riyar(West Coast)
· Kantopoloy(Canterbury)
· Otango(Otago)
·Satimolan(Southland)
· Catam palapalan(Chatham Islands)
O maamaan to lisin no Mawli I makeroay to「Haka」hanaay a sakero, itiyaho ano ira ko lalood to roma a finacadan i’ayaw no pisi’ayaw to ada I masakeroay tona Haka, ano masakero I padayday sanay to sema,o sapatalaw to ada a sakero konini.
O ‘olic nina kero I masasiromaromaay to kasasiromaroma no niyaro’ atoya romi’ad, pa’icel sanay to perok caay ka pisataliyoliyok a makero,malaheci to kero I padayday sanay ko polong no masakeroay, o pitodong to kapatay no ada a madayday ko sema.
O dayhio no mimaliay no Niw Cilan ciriko’ay to hohetingay(All-black), I’ayaw no pimalian I masakeroay tona Haka, o kaka’olahan no mi’alaway to mimaliay sa awaay ko caay ka fana’ tonini a Haka sakero.
Ano do’edoen ko kopisakilac no Mawli I toloay ko kasasiromaroma nona Haka:
· Whakatu waewae
· Tutu ngarahu
· Peruperu
ono to'asan a sakero no Mawki Finacadan konini. o larengatan nona sakera i, itiya ho i'ayaw no kalalood masakeroay tonini ko kasafinacadan, sato'edaw hananay ko sema a panayat to sapipatalaw to sakalalood a 'ada. o eadiw no Haka masafalifalicay, caay ka lalen, o niyah a finacadan ono niyah a radiw. o katadamaan no Haka Sakero i,maherek a masakero misato'edawan a patelay ko sema no polong masakeroay. onini i, o milecaday to kapatay no 'ada, matating ko fongoh i kilang dayaday sa ko sema.o nipiharateng no Mawli a tamdaw o tatiihay a tamdaw ano mapatay kohetingay ko sema sanay, ora ko saka pasadak tono niyah a sema mipawacay to kao fangcalay tamdaw kako sanay.
o mitayhiyoway to kitakit a cefang All-blacks a sakero i'ayaw no kalalifet awaay ko caay ka fana' iro matini.ci Safulo.
This article uses material from the Wikipedia Pangcah article New Zealand, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ano awa sa ko roma a sowal i, o CC BY-SA 4.0 sarocek a tilid ko sapipatorod tona maemin Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Pangcah (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.