Vrede-Suiwelprojek

Die melkery is gestig as 'n openbaar-private vennootskap met Estina, 'n Swart Ekonomiese Bemagtigingsmaatskappy, as deel van die Vrystaatse provinsiale regering se landbouprojek, Mohoma-Mobung. Estina het die grond onder 'n gratis huurkontrak van 99 jaar gekry.

Die doel van die R250 miljoen-suiwelprojek was om swart boere te bemagtig, maar bankstate toon dat geen betalings aan swart begunstigdes gemaak is nie. Die melkplaas was net 'n dop waardeur geld onregmatig na Indië gestuur is.

Op 14 Januarie 2022 het die premier van die Vrystaat Sisi Ntombela die projek aan 65 plaaslike boere oorhandig vir bestuur en implementering, met toesig van 'n trust en uitvoerende span.

In die middel van 2013 het ondersoekende joernalistiek wat in die koerant Mail & Guardian gepubliseer is, beweer dat korrupsie, oortredings van tesourie-reëls en wanbestuur gepleeg is, en die projek met die Gupta-familie en bondgenote van president Jacob Zuma verbind het. Koerantberigte het beweer dat R30 miljoen se staatsfondse wat vir die projek bedoel was, eerder deur Doebai gewas is, betaal is vir die 2013-trouseremonie van Vega Gupta by Sun City en as 'n besigheidsuitgawe verantwoord is. In Januarie 2018 het City Press beweer dat slegs 1% van die R220 miljoen wat deur die Vrystaatse regering aan die melkery toegewys is, aan werklike boerdery bestee is, met die meeste daarvan wat na medewerkers van die Guptas herlei is. Bankstate het getoon dat die Vrystaatse regering oor twee jaar R334 miljoen aan die plaas betaal het, met die projek wat die meeste van die geld na sy bankrekeninge in Indië oorgeplaas het en slegs klein bedrae op die plaas self bestee is.

In Januarie 2018 het die Batebeslagleggingseenheid van die Nasionale Vervolgingsgesag beheer oor die plaas oorgeneem in 'n stap teen staatskaping en beslag gelê op R220 miljoen wat Vrystaatse Departement van Landbou onder Mosebenzi Zwane aan die Gupta-familie betaal het, en noem dit 'n "skema wat ontwerp is om geld van die departement te bedrieg en te steel”. Die Valke-eenheid van Suid-Afrika se Direktoraat vir Prioriteitsmisdaadondersoek (DPCI) het in verband met die projek op Ace Magashule, die premier van die Vrystaat, se kantore toegeslaan. Aanklagte is teen twee staatsamptenare en 'n aantal medewerkers van die Gupta-familie aanhangig gemaak. Die Nasionale Vervolgingsgesag het egter die aanklagte in November 2018 voorlopig laat vaar deur gebrek aan samewerking van owerhede in Indië en die Verenigde Arabiese Emirate te noem.

In Oktober 2018 is een van die fluitjieblasers oor korrupsiebewerings in die projek gevind nadat hy vermoor is.

In Oktober 2019 het die voormalige Vrystaatse LUR vir finansies, Elzabe Rockman, by die regterlike kommissie van ondersoek na bewerings van staatskaping getuig met betrekking tot die provinsiale tesourie se rol in die projek. Rockman het beweer dat sy die Guptas verskeie kere ontmoet het en gesê die projek moes deur 'n oop tenderproses gesit gewees het, aangesien dit aan die departement onbekend is waarom Estina gekies is.

Busisiwe Mkhwebane, gewese openbare beskermer, het in Februarie 2018 'n verslag vrygestel waarin sy onreëlmatighede, growwe nalatigheid en wanadministrasie bevind en Magashule aanbeveel om dissiplinêre stappe teen geïmpliseerde amptenare in te stel. Die Openbare Beskermer het nie die beweerde bande tussen die projek en die Gupta-familie ondersoek nie. Sy het finansiële en hulpbronbeperkings genoem, wat daartoe gelei het dat Mkhwebane gedagvaar is om voor die parlementêre portefeuljekomitee oor justisie en korrektiewe dienste te verskyn om dié kommentaar te verduidelik. Die verslag is deur die opposisie Demokratiese Alliansie gekritiseer as 'n afwit van korrupsie, en deur die Suid-Afrikaanse Federasie van Vakbonde omdat hulle die vernaamste politieke figure wat vir die skandaal verantwoordelik was (Magashule, Mosebenzi Zwane en die Guptas), vrygespreek het en vir die maak van 'n sondebok van mindere rolspelers. Die Demokratiese Alliansie en die Raad vir die Bevordering van die Suid-Afrikaanse Grondwet (Casac) het suksesvol aansoek gedoen om Mkhwebane se verslag oor die projek ongrondwetlik te laat verklaar en tersyde te stel, met die Gautengse hooggeregshof wat bevind het dat die Openbare Beskermer versuim het om haar pligte te ondersoek om die Vrede-suiwelprojek te ondersoek. Die Openbare Beskermer se kantoor is gelas om die koste van die uitdaging te betaal, met sommige van die koste wat persoonlik teen Mkhwebane toegeken is.

•   Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wiki vertaal.