Affiksering

Affiksering vind plaas om afgeleide of flekteerde woorde te vorm.

In die verlede was affiksering in 6 kategorieë gedeel naamlik:

1. Kombinasie sonder meer
2. Kombinasie met meer
3. Kombinasie-plus-verkorting
4. Kombinasie-plus-verlenging
5. Kombinasie-plus-wysigings
6. Kombinasie-plus-vervanging

Kombinasie sonder meer

Dit is die kombinasie van bestaande woorde. ’n Voorbeeld is: rookloos bestaan uit rook+loos

Kombinasie met meer

Tydens die kombinering van woorde, kan die items ook verander. Die verandering kan plaasvind deur middel van verkorting, verlenging, wysigings en vervanging.

Kombinasie-plus-verkorting

Hierdie kombinasie kan as ’n soort reduksie gesien word. Affikse word afgeknot en aan ander stamme gelas. Die morfeem -eer in kombineer en opereer kan afgeknot word en die nominaliserende suffiks -asie kan aangelas word

Kombinasie-plus-verlenging

Voegsels word hier gebruik om stamme, suffikse en enkele prefikse te verleng. Voorbeeld: universiteit en raad kan nie universiteitraad vorm nie omdat dit geen morfologiese valensie beskik nie. Die voegsel -s- moet tussen die twee stamme gevoeg word (universiteitsraad) om ’n verlenging te laat plaasvind.

Kombinasie-plus-wysigings

Die volgende voorbeeld verduidelik hierdie kombinasie volledig: As prefiks, suffiks, affiks of larinks met -aal in die orde gekombineer word, word die /ks/ van die stam gewysig tot ’n /x/- vgl. Prefigaal, affigaal, suffigaal en laringaal.

Kombinasie-plus-vervanging

Vokale word met mekaar vervang wanneer affikse bygevoeg word. Hierdie proses is vervanging deur ’n vormverwante morfeem. Voorbeeld: stad en -(e)ling word gekombineer, dan word die -a- in stad verband met -ee- om steed te vorm. Daarom is die resultaat dan stedeling

Vandag is dit duidelik dat Afleidings en Fleksies uit Affikse spruit. 'n Afleiding is 'n woordvormingsproses waar affiksering gebruik word om nuwe woord te vorm. 'n Afleiding bestaan uit 'n affiks en 'n stam wat aan mekaar verbind. 'n Afleidingsaffiks het nie almal duidelike betekenisse nie en kan die leksikale kategorie (woordsoort) van die grondwoord verander.

Fleksie is 'n proses waar verskillende woordvorme geskep word. Hierdie woordvorme wat geskep word verander nie die woordsoortelike eienskappe van die bestaande grondwoord nie. Volgens Combrink het fleksieaffikse 'n duidelike betekenis en is die geflekteerde woorde voorspelbaar ten opsigte van vorm en betekenis. Hulle verander nooit die leksikale kategorie nie en sluit die moontlikheid van aanbou uit

Voorbeelde van fleksie:

ham+brood+jie = hambroodjie ("ham" en "brood" is beide Nomen, deur om die Diminuitief "jie" by te voeg, behou hy nogsteeds sy Nomenale waarde).

Vanuit Fleksie, spruit Supplesie. Supplesie word beskou as 'n proses waar 'n woord wat etimologies gesproke, nie verband hou met die grondwoord nie.

Voorbeeld

Die komparatief- en superlatiefvorme van goed is beter en beste .

• Combrink, J.G.H. 1990. Afrikaanse Morfologie. Pretorie: Van Schaik