ჩილე

Gulumapu) — ქიანა ობჟათე ამერიკას, იკათუანს ინწრო ოწყარპიჯე ზოლს ანდეფს დო რჩქალ ოკიანეს შქას. ოორუეშე უხურგანს პერუ, ოორუე-ბჟაეიოლშე — ბოლივია, ბჟაეიოლშე — არგენტინა დო ობჟათეშე — დრეიკიშ საროტი. ობჟათე ამერიკას ხვალე ჩილეს დო ეკვადორს ვა უღჷნა ხურგი ბრაზილიაწკჷმა. ჩილეშ წყარპიჯიშ ღოზი რჩქალ ოკიანეწკჷმა აკმადგინანს 6,435 კილომეტრის. ჩილეშ ტერიტორიეფშა მიშურს რჩქალ ოკიანეს მადვალჷ ხუან-ფერნანდესიშ, სალა-ი-გომესიშ, დესვენტურადასიშ დო თანაფაშ კოკეფი. ჩილეშ თაშნეშე უღჷ პრეტენზია ანქტარქტიკაშ ნორთშა (დოხოლაფირო 1250000 კმ²), მორო თე მოთხირი ანტარქტიკაშ ხეკულუაშ ფარგალეფს ხვადჷ.

ჩილეშ რესპუბლიკა ესპ. República de Chile ჩილე
დევიზი: Por la razón o la fuerza (ესპ. ნებათ ვარდა ნძალათ)
ჰიმნი: სახენწჷფო ჰიმნი
ნანანოღა (დო უკაბეტაში ნოღა)		სანტიაგო -33.433333,-70.66666733°26′ ობჟ. გ. 70°40′ ბჟად. გ. / 
ოფიციალური ნინა(ეფი)		ესპანური
თარობა		უნიტარული, საპრეზიდენტო, კონსტიტუციური რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	გაბრიელ ბორიჩი
ფართობი
-	გვალო	756,096.3 კმ2 (38-ო)
-	წყარი (%)	1,07
მახორობა
-	2015 ფასებათ	18,006,407 (62-ა)
-	census	16,341,929
-	მეჭედალა	24 ად/კმ2 (194-ა)
ედპ (ჸუპ)		2014 ფასებათ
-	გვალო	$410.277 მილიარდი (42-ა)
-	ართ მახორუშე	$23,165 (53*ა)
აგი (2013)		0.822 (ძალამი მაღალი) (41-ა)
ვალუტა		პესო (CLP)
ბორჯიშ ორტყაფუ		UTC -3 დო -5
ქიანაშ კოდი		CHL
Internet TLD		.cl
ოტელეფონე კოდი		+56

გინორთელი კონტური — 4 300 სიგჷრძა დო ოშქაშეთ 175 კმ სიგანა ჩილეს მოსოფელს ართ–ართ არძაშე გჷრძე ქიანათ გჷნმართინუანს სიგჷრძა–სიგანაშ მაძირაფალიშ მეჯინათ. წყარპიჯიშ ღოზი 7 800 კმ–ს აკმადგინანს დო თაურეშე ჩილე მოსოფელს მა–6 ქიანა რე. ოორუეშე რსებული ტიოზეფიშ იკათუანს დიდი მუდანობაშ მინერალურ რესურსეფს, თარო ლინჯის. ელაზჷმაფათ მორჩილი ცენტრალური ნორთი დომინირენს მახორობაშ მუდანობაშ დო ოფუტე-ომეურნე რესურსეფიშჸურე. კინ თე ბორჯის, თე ნორთი ქიანაშ პოლიტიკური დო კულტურული ცენტრი რე, სოურეშეთ დიჭყჷ ჩილეშ ექსპანსიაქ XIX ოშწანურას, მუჟამსჷთ თიქ ოორუე დო ობჟათე რეგიონეფი ქიმკისხჷნ. ობჟათე ჩილე დიდარი რე ტყალეფით დო ოდიარუეფით, წჷმორინაფილი რე ნთელი რანწკი ტობეფით დო ვულკანეფით. ობჟათე წყარპიჯიშ ღოზი ფიორდეფიშ, ჸუჯეფიშ, საროტეფიშ, ჩქონეფიშ დო კოკეფიშ ლაბირინთი რე.

XVI ოშწანურას, ესპანალეფიშ მოულაშახ, ოორუე დო ცენტრალური ჩილე ინკეფიშ მართუალაშ გიმე რდჷ, ობჟათე–ცენტრალურ ნორთის — დუდიშული მაპუჩეშ კათა ოხორანდჷ. 1818 წანაშ 12 ფურთუთას, ჩილექ ესპანეთიშე ზოხორინალა გჷმაცხადჷ. რჩქალ ოკიანეშ ლჷმას (1879–83) ჩილექ გიორჯგინჷ ბოლივიას დო პერუს დო დიკუ თიში ასეიანი ოორუე ტერიტორია. მაპუჩეშ კათაშ რსული დოჸუნალა ჩილექ ხვალე 1880–იან წანეფს მახუჯჷ. ქიანაქ 16½ წანიანი ოურდუმე დიქტატურაშ პერიოდი (1973–1990) გეგნიღჷ, მუჟამსჷთ გოჭყვიდჷ ვარდა მედინჷ 3 000–შე უმოსი ადამიერქ.

ასეშო, ჩილე ობჟათე ამერიკაშ ართ–ართი არძაშე სტაბილური დო წჷმოძნელი ქიანა რე; აღიარაფილი რე ოშქაშე ნებაგოქუნელობათ დო დჷმაჭყაფჷ ეკონომიკათ. ლათინური ამერიკაშ ქიანეფს შქას ლიდერენს ადამიერული გოვითარაფაშ, კონკურენტღვენობაშ, ართ შური მახორუშა მიშნაველიშ, გლობალიზაციაშ, ეკონომიკური დუდიშულაშ დო კორუფციაშ დაბალი მაძირაფალეფიშჸურე. ქიანა რეგიონს თაშნეშე ლიდერი რე სახენწჷფობური ჸონიერობაშ დო გლობალური თინჩალაშ ინდექსიშჸურე. თეშ უმკუჯინალო, ქიანას მაღალი ეკონომიკური უმანგობა უღჷ, მუჭოთ თეს ჯინიშ ინდექსი ოძირანსჷნ. 2010 წანაშ მესის, ჩილექ მაართა ობჟათეამერიკული ქიანათ გჷნირთჷ, ნამუქჷთ ეკონომიკური წოროხანდაშ დო გოვითარაფაშ ორგანიზაციაშ აკათჷნ. ჩილე დჷმარსხუაფალი მაკათური რე გაეროში, ობჟათე ამერიკაშ ერეფიშ რსხუში დო ლათინური ამერიკაშ დო კარიბიშ ღანჩოშ ქიანეფიშ ჯარალუაში.

  თარი სტატია: ჩილეშ დემოგრაფია დო რელიგია ჩილეს.

ჩილეშ მახორობაშ მუდანობა დოხოლაფირო 17 მილიონს აკმადგინანს. მახორობაშ 85% ურბანულ არეალს ოხორანს, სოიშე გვერდი (დოხოლაფირო 7 მილიონი) კოცენტრირაფილი რე სანტიაგოს. მახორობაშ ძინაშ მაძირაფალი (0.97%) ონდეთ არძაშე დაბალი რე, ლათინური ამერიკაშ მასშტაბით. მახორობაშ მუდანობა 20 მილიონს დოხოლაფირო 2035–2040 წანეფს მიოჭირჷნუანს.

• მახორობა : 18 006 407 (2015).
• სახენწჷფო ნინა : ესპანური
• რელიგია : კათოლიციზმი.
• ნანანოღა : სანტიაგო (6 158 080) (2015).
• ნოღეფ : პუენტე-ალტო (610 118) (2015), ვინია-დელ-მარი (324 836) (2012), ანტოფაგასტა (380 695) (2012), ვალპარაისო (284 630) (2012), ტალკაუანო (163 036) (2002).

ეთნიკური ბუნეფი

 

 

მექსიკაშ ერუანული ავტონომიური უნივერსიტეტიშ ლათინური ამერიკაშ მარკვიალი პროფესორი ფრანცისკო ლისკანო კოროცხჷნს, ნამჷ-და ჩილეშ მოსახლეობაშ 52.7%-ის აკმადგინანა ევროპალეფი, მეტისეფი — დოხოლაფირო 44 %-ის. შხვა რკუალაშ მეჯინათ, ჩეკანამეფი შილებე აკმადგინანდან მახორობაშ 60-შე 90 პროცენტშახ.

2002 წანაშ ეჭარუაშ მეჯინათ, ჩილეშ მახორობაშ ხვალე 3.2% დუდს მირჩქინანს ჩილეშ ჯინჯიერ მახორუთ, იმენტაშობა ესვარილი წჷმოხონეფიშ გამნარყი რე.

 

 

  თარი სტატია: ჩილეშ გეოგრაფია.

ქიანა იდვალუაფუ ობჟათე ამერიკას. თის ძლალმ უნიკალური კონფიგურაცია უღუ — ქიანა გინოზინდილი რე რჩქალ ოკიანეშ წყაროიჯის მანგას 4300 კმ-ს, თეწკჷმა ოშქაშე სიგანა 175 კმ. რე. თექ გოპიჯჷ ქიანაშ ორთაშობური მიარეფერუამობა: უკიდაშ ოორუეს იდვალუაფუ მოსოფელიშ არძაშე სქირე ტიოზი ატაკამა, ობჟათეშე — თირამი კონკეფს დო ჯიშტეფს უკებჷ. ფართობი: 756 950 კმ².

• ჩილეშ კოკეფიშ ერკებული
• ჩილეშ წყარმალუეფიშ ერკებული
• ჩილეშ ვულკანეფიშ ერკებული

კლიმატი

ჩილეშ კლიმატი დიდი მიარეფერუამობათ გიშეგორუაფუ. კიოპენიშ კლიმატიშ კლასიფიკაციაშ სისტემაშ მეჯინათ, ჩილეს მუთმოფხვადჷნა კლიმატიშ თარი შკვითი გიმენტიპი, დოჭყაფილი ტიოზიშ კლიმატით ოორუეშე, თებული ალპური ტუნდრათ დო ჯიშთეფით ბჟაეიოლშე დო ობჟთე-ბჟაეიოლშე, ლექინი სუბტროპიკულით თანაფაშ კოკის, ოკიანური ჰეერით ობჟათეშე დო სქირონაშქაზუღურით ქიანაშ ცენტრალურ ნორთის. ქიანაშ ტერიტორიაშ უნენტაშ ნორთის გიშმერთუ ოთხი სეზონი: ზარხული (ქირსეთუთა-ფურთუთა), დამორჩილი (მელახი-მესი), ზოთონჯი (მანგი-მარაშინათუთა) დო აფუნი (ეკენია-გერგობათუთა).

  თარი სტატია: ჩილეშ კულტურა, ჩილეშ ლიტერატურა დო სპორტი ჩილეს.

• პოლიტიკოსეფი — სალვადორ ალიენდე, აუგუსტო პინოჩეტი, რიკარდო ლაგოსი, მიშელ ბაჩელეტი; სებასტიან პინიერა
• ჭარუეფი, პოეტეფი — გაბრიელა მისტრალი, პაბლო ნერუდა, კარლოს პესოა ველისი, ვისენტე უიდობრო, გონსალო როხასი, პაბლო დე როკა, ნიკანორ პარა, რაულ სურიტა, ისაბელ ალიენდე, ხოსე დონოსო, რობერტო ბოლანიო;
• მუსიკოსეფი, მობირეეფი — კლაუდიო არაუ (1903–1991), ვიქტორ ხარა (1932–1973), ვიოლეტა პარა (1917–1967), ანხელ პარა (1943–2017), ისაბელ პარა, ფერნანდო უბიერგო;
• სპორტსმენეფი — დავიდ არელიანო, კლაუდიო ბრავო, არტურო ვიდალი, მაურისიო ისლა, გარი მედელი, მარსელო სალასი, ივან სამორანო, ალექსის სანჩესი, ლეონელ სანჩესი, ელიას ფიგეროა (არძა კუჩხბურთი), ლუის ალბერტო აიალა, ფერნანდო გონსალესი, ანიტა ლისანა, მარსელო რიოსი (არძა ჩოგანბურთი).

• ThisisChile.cl - Official Chile website - English and Spanish version