ชิลี หรือ ชิเล (อังกฤษและสเปน: Chile, เสียงอ่านภาษาสเปน: ) มีชื่อทางการว่า สาธารณรัฐชิลี หรือ สาธารณรัฐชิเล (อังกฤษ: Republic of Chile; สเปน: República de Chile) เป็นประเทศทางส่วนตะวันตกของทวีปอเมริกาใต้ ครอบคลุมดินแดนยาวและแคบซึ่งตั้งอยู่ระหว่างเทือกเขาแอนดีสทางทิศตะวันออกกับมหาสมุทรแปซิฟิกทางทิศตะวันตก ชิลีมีเนื้อที่ 756,096 ตารางกิโลเมตร (291,930 ตารางไมล์) และมีประชากร 17.5 ล้านคนใน ค.ศ.
2017 ชิลีเป็นประเทศที่อยู่ทางใต้สุดของโลก อยู่ใกล้ทวีปแอนตาร์กติกามากที่สุด และมีอาณาเขตจรดประเทศเปรูทางทิศเหนือ จรดประเทศโบลิเวียทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือ จรดประเทศอาร์เจนตินาทางทิศตะวันออก และจรดช่องแคบเดรกทางทิศใต้สุด ชิลียังควบคุมหมู่เกาะฆวนเฟร์นันเดซ เกาะซาลัสอีโกเมซ หมู่เกาะเดสเบนตูราดัส และเกาะอีสเตอร์ในมหาสมุทรแปซิฟิก นอกจากนี้ยังอ้างกรรมสิทธิ์เหนือพื้นที่ประมาณ 1,250,000 ตารางกิโลเมตร (480,000 ตารางไมล์) ของทวีปแอนตาร์กติกาในนามชิเลียนแอนตาร์กติกเทร์ริทอรี เมืองหลวงและเมืองที่ใหญ่ที่สุดของประเทศคือกรุงซันติอาโก และภาษาประจำชาติคือภาษาสเปน
สาธารณรัฐชิลี República de Chile (สเปน) | |
---|---|
พื้นที่ที่ประเทศชิลีควบคุมแสดงในสีเขียวเข้ม; พื้นที่ที่อ้างสิทธิแต่มิได้ควบคุมแสดงในสีเขียวอ่อน | |
เมืองหลวง และเมืองใหญ่สุด | ซันติอาโกa 33°26′S 70°40′W / 33.433°S 70.667°W |
ภาษาราชการ | สเปน |
ภาษาพูดอื่น ๆ | อังกฤษ, เยอรมัน, อิตาลี, มาปูเช, ไอมารา, เกชัว, อื่น ๆ |
กลุ่มชาติพันธุ์ (ค.ศ. 2012) |
|
ศาสนา (ค.ศ. 2020) |
|
การปกครอง | รัฐเดี่ยว สาธารณรัฐระบบประธานาธิบดี |
• ประธานาธิบดี | กาบริเอล โบริช |
• ประธานวุฒิสภา | ฆวน อันโตนิโอ โกโลมา |
• ประธานสภาผู้แทนราษฎร | ริการ์โด ซิฟูเอนเตส |
• ประธานสภาร่างรัฐธรรมนูญ | ฆวน ฟูเอนเตส เบลมาร์ |
สภานิติบัญญัติ | สภาแห่งชาติ |
• สภาสูง | วุฒิสภา |
• สภาล่าง | สภาผู้แทนราษฎร |
เอกราช จากสเปน | |
• รัฐบาลทหาร | 18 กันยายน ค.ศ. 1810 |
• ประกาศเอกราช | 12 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 1818 |
• ได้รับการรับรอง | 25 เมษายน ค.ศ. 1844 |
• รัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน | 11 กันยายน ค.ศ. 1980 |
พื้นที่ | |
• รวม | 756,096.3 ตารางกิโลเมตร (291,930.4 ตารางไมล์) (อันดับที่ 37) |
2.1 (ใน ค.ศ. 2015) | |
ประชากร | |
• ค.ศ. 2022 ประมาณ | 18,430,408 (อันดับที่ 66) |
• สำมะโนประชากร ค.ศ. 2017 | 17,574,003 (อันดับที่ 64) |
24 ต่อตารางกิโลเมตร (62.2 ต่อตารางไมล์) (อันดับที่ 198) | |
จีดีพี (อำนาจซื้อ) | ค.ศ. 2022 (ประมาณ) |
• รวม | 568.319 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 45) |
• ต่อหัว | 28,526 ดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 64) |
จีดีพี (ราคาตลาด) | ค.ศ. 2022 (ประมาณ) |
• รวม | 317.594 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 45) |
• ต่อหัว | 15,941 ดอลลาร์สหรัฐ (อันดับที่ 62) |
จีนี (ค.ศ. 2021) | 46 สูง |
เอชดีไอ (ค.ศ. 2021) | 0.855 สูงมาก · อันดับที่ 42 |
สกุลเงิน | เปโซชิลี (CLP) |
เขตเวลา | UTC−4 ถึง−6 (CLT และ EASTc) |
• ฤดูร้อน (เวลาออมแสง) | UTC-3 ถึง−5 |
เมษายนถึงกันยายน | |
รูปแบบวันที่ | วว/ดด/ปปปป |
ขับรถด้าน | ขวามือ |
รหัสโทรศัพท์ | +56 |
โดเมนบนสุด | .cl |
|
จักรวรรดิสเปนเข้าพิชิตดินแดนและตั้งอาณานิคมในภูมิภาคนี้แทนที่จักรวรรดิอินคาในช่วงกลางคริสต์ศตวรรษที่ 16 แต่ไม่สามารถเอาชนะชาวมาปูเชซึ่งเป็นชนพื้นเมืองอิสระในบริเวณตอนกลาง-ใต้ของชิลีในปัจจุบันได้ ใน ค.ศ. 1818 หลังจากประกาศเอกราชจากสเปน ชิลีก็ได้ถือกำเนิดขึ้นในคริสต์ทศวรรษ 1830 ในฐานะสาธารณรัฐอำนาจนิยมที่ค่อนข้างมีเสถียรภาพ ในคริสต์ศตวรรษที่ 19 ชิลีมีการเติบโตทางเศรษฐกิจและดินแดนอย่างมีนัยสำคัญ โดยยุติการต่อต้านของชาวมาปูเชในคริสต์ทศวรรษ 1880 และได้รับดินแดนทางเหนือเพิ่มเติมหลังจากเอาชนะเปรูและโบลิเวียในสงครามมหาสมุทรแปซิฟิก (ค.ศ. 1879–1826) เมื่อล่วงเข้าคริสต์ศตวรรษที่ 20 มาจนถึงคริสต์ทศวรรษ 1970 ชิลีมีกระบวนการทำให้เป็นประชาธิปไตย การเพิ่มประชากรและการขยายตัวของเมืองอย่างรวดเร็ว และการพึ่งพิงการส่งออกจากการทำเหมืองทองแดงเพื่อเศรษฐกิจมากขึ้น ในคริสต์ทศวรรษ 1960 และ 1970 ประเทศประสบปัญหาการแบ่งขั้วและความวุ่นวายทางการเมืองอย่างหนัก สถานการณ์นี้ลงเอยด้วยรัฐประหารใน ค.ศ. 1973 ซึ่งโค่นล้มรัฐบาลฝ่ายซ้ายที่ได้รับเลือกตั้งตามระบอบประชาธิปไตยของซัลบาดอร์ อาเยนเด และสถาปนาระบอบเผด็จการทหารฝ่ายขวาของเอากุสโต ปิโนเช ซึ่งกินเวลานาน 16 ปี และทำให้มีผู้เสียชีวิตหรือสูญหายมากกว่า 3,000 คน ระบอบปิโนเชสิ้นสุดลงใน ค.ศ. 1990 ซึ่งเป็นผลจากการลงประชามติใน ค.ศ. 1988 กลุ่มพันธมิตรการเมืองสายกลาง-ซ้ายปกครองประเทศต่อมาจนถึง ค.ศ. 2010
ชิลีเป็นประเทศกำลังพัฒนา ที่มีเศรษฐกิจรายได้สูงและติดอันดับสูงมากในดัชนีการพัฒนามนุษย์ เป็นหนึ่งในประเทศที่มีเสถียรภาพทางเศรษฐกิจและสังคมมากที่สุดในอเมริกาใต้ โดยเป็นผู้นำของลาตินอเมริกาในการจัดอันดับด้านความสามารถในการแข่งขัน รายได้ต่อหัว โลกาภิวัตน์ สถานะสันติภาพ เสรีภาพทางเศรษฐกิจ และภาพลักษณ์คอร์รัปชันต่ำ ชิลียังติดอันดับสูงในระดับภูมิภาคในด้านความยั่งยืนของรัฐ การพัฒนาประชาธิปไตย และมีอัตราฆาตกรรมต่ำที่สุดในทวีปอเมริการองจากประเทศแคนาดา ประเทศนี้ยังเป็นสมาชิกก่อตั้งของสหประชาชาติ ประชาคมรัฐลาตินอเมริกาและแคริบเบียน และพันธมิตรแปซิฟิก และเข้าร่วมองค์การเพื่อความร่วมมือและการพัฒนาทางเศรษฐกิจใน ค.ศ. 2010
บริเวณประเทศชิลีมีการตั้งถิ่นฐานมาตั้งแต่เมื่อ 10,000 ปีที่แล้ว โดยผู้ที่เข้ามาตั้งถิ่นฐานคือชาวมาปูเชซึ่งตั้งถิ่นฐานในบริเวณชายฝั่งและบริเวณที่มีความอุดมสมบูรณ์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริเวณมอนเตเบร์เด (Monte Verde) และกูเอบาเดลมิโลดอน (Cueva Del Milodon)
ในคริสต์ศตวรรษที่ 16 สเปนภายใต้การนำของเปโดร เด บัลดิเบีย หนึ่งในกองกิสตาดอร์เข้ามาพิชิตชิลี แม้ว่าจะได้รับการต่อต้านจากชาวมาปูเชแต่ก็สามารถยึดชิลีได้เป็นผลสำเร็จและนำชิลีรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิสเปน อย่างไรก็ตามชัยชนะของสเปนในครั้งนี้ทำให้สเปนสามารถยึดได้เฉพาะดินแดนแถบเมืองซันติอาโกและบริเวณใกล้เคียงเท่านั้น เพราะบริเวณอื่นกองทัพสเปนยังไม่สามารถเอาชนะกองทัพของชาวมาปูเชที่เหลือได้ ซึ่งสเปนพยายามปราบปรามหลายครั้งแต่ไม่สำเร็จ จนในที่สุดต้องใช้แม่น้ำบิโอบิโอเป็นตัวแบ่งเขตแดน
ในคริสต์ศตวรรษที่ 19 โฆเซ มิเกล การ์เรรา ได้ประกาศให้ชิลีเป็นเอกราชจากสเปน แม้ว่าสเปนจะพยายามเข้ามาปราบปรามและยึดครองชิลีอีกครั้ง แต่การยึดครองก็เป็นช่วงเวลาสั้น ๆ เท่านั้น จนในที่สุดชิลีสามารถขับไล่อิทธิพลของสเปนและได้เอกราชจากสเปนโดยสมบูรณ์ในวันที่ 12 พฤษภาคม ค.ศ. 1818 หลังจากได้เอกราชจากสเปนแล้ว รัฐบาลชิลีใช้ความพยายามอย่างสูงในการยึดครองดินแดนของชาวมาปูเชจนสามารถยึดดินแดนได้โดยเด็ดขาดใน ค.ศ. 1871 และขยายอาณาเขตทางทิศใต้จนครอบคลุมถึงบริเวณช่องแคบมาเจลลัน นอกจากนี้แล้ว รัฐบาลชิลีได้ทำสงครามมหาสมุทรแปซิฟิกกับประเทศโบลิเวียและเปรูจนได้รับชัยชนะ ทำให้สามารถขยายดินแดนทางตอนเหนือ ดินแดนที่ได้มาจากทั้งสองเหตุการณ์กลายเป็นดินแดนของประเทศชิลีในปัจจุบัน
ชิลีปกครองในรูปแบบสาธารณรัฐแบบประธานาธิบดี มีประธานาธิบดีเป็นประมุขแห่งรัฐและหัวหน้ารัฐบาล รัฐบาลเป็นผู้ใช้อำนาจบริหาร รัฐธรรมนูญของชิลีฉบับปัจจุบันผ่านการลงประชามติใน ค.ศ. 1980 สมัยรัฐบาลทหารของเอากุสโต ปิโนเช และเริ่มมีผลบังคับใช้ในวันที่ 11 มีนาคม ค.ศ. 1981 จากนั้นได้ผ่านการแก้ไขหลายครั้ง โดยครั้งล่าสุดเกิดขึ้นใน ค.ศ. 2010
ประธานาธิบดีเป็นทั้งประมุขของรัฐและหัวหน้าคณะรัฐบาล รวมถึงเป็นผู้แต่งตั้งคณะรัฐมนตรี ประธานาธิบดีมาจากการเลือกตั้งในระบบคะแนนนิยม วาระการดำรงตำแหน่ง 6 ปี (ไม่กำหนดวาระ สามารถดำรงตำแหน่งได้หากได้รับการเลือกตั้งต่อไป)
ชิลีกับไทยสถาปนาความสัมพันธ์ทางการทูตเมื่อวันที่ 29 ตุลาคม ค.ศ. 1962 โดยชิลีมีสถานเอกอัครราชทูตประจำประเทศไทยที่กรุงเทพมหานคร และไทยมีสถานเอกอัครราชทูตประจำประเทศชิลี ณ กรุงซันติอาโก โดยประเทศไทยเป็นคู่ค้าอันดับ 1 ของชิลีในกลุ่มประเทศอาเซียน และประเทศชิลีเป็นคู่ค้าอันดับ 4 ของไทยในภูมิภาคลาตินอเมริกา
ใน ค.ศ. 2018 มีนักท่องเที่ยวชาวชิลีเดินทางมาประเทศไทยจำนวน 23,033 คน
ชิลีแบ่งเขตการปกครองออกเป็นแคว้น (región) 15 แคว้น แต่ละแคว้นมีผู้ว่าการแคว้น (intendente) ได้รับการแต่งตั้งโดยประธานาธิบดี
แคว้นต่าง ๆ มีชื่อทางการทั้งเป็นชื่อเรียกและตัวเลขโรมัน (เช่น IV - เขตที่ 4) ลำดับตัวเลขเรียงตามที่ตั้งของแคว้นต่าง ๆ ตั้งแต่ทางตอนเหนือลงมาทางตอนใต้ ซึ่งโดยทั่วไป ตัวเลขโรมันจะถูกใช้มากกว่าชื่อของแคว้น ยกเว้นแคว้นอันเป็นที่ตั้งของเมืองหลวงซึ่งเรียกว่า แคว้นมหานครซันติอาโก (Región Metropolitana de Santiago หรือ RM)
แต่ละแคว้นแบ่งออกเป็นจังหวัด (provincia) รวม 51 จังหวัด มีผู้ว่าราชการจังหวัด (gobernador) เป็นหัวหน้า โดยแต่ละจังหวัดก็ยังแบ่งพื้นที่ย่อยลงไปอีกเป็นเทศบาล (comuna) แต่ละแห่งมีนายกเทศมนตรี (alcalde) เป็นของตนเอง ผู้ว่าราชการจังหวัดได้รับการแต่งตั้งจากประธานาธิบดี ขณะที่นายกเทศมนตรีได้รับการเลือกตั้งจากประชาชน
หมายเลข | แคว้น | เมืองหลัก |
I | ตาราปากา | อิกิเก |
II | อันโตฟากัสตา | อันโตฟากัสตา |
III | อาตากามา | โกเปียโป |
IV | โกกิมโบ | ลาเซเรนา |
V | บัลปาราอิโซ | บัลปาราอิโซ |
VI | โอฆิกินส์ | รังกากัว |
VII | เมาเล | ตัลกา |
VIII | บิโอบิโอ | กอนเซปซิออน |
IX | อาเรากานิอา | เตมูโก |
X | โลสลาโกส | ปูเอร์โตมอนต์ |
XI | ไอเซน | โกไยเก |
XII | มากายาเนส | ปุนตาอาเรนัส |
RM | แคว้นมหานครซันติอาโก | ซันติอาโก |
XIV | โลสริโอส | บัลดิเบีย |
XV | อาริกาและปารินาโกตา | อาริกา |
XVI | ญูเบล | ชิยัน |
อันดับ | ชื่อ | แคว้น | ประชากร | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ซันติอาโก กอนเซปซิออน | 1 | ซันติอาโก | แคว้นมหานครซันติอาโก | 6,026,797 | บัลปาราอิโซ ลาเซเรนา | ||||
2 | กอนเซปซิออน | แคว้นบิโอ-บิโอ | 945,544 | ||||||
3 | บัลปาราอิโซ | แคว้นบัลปาราอิโซ | 930,220 | ||||||
4 | ลาเซเรนา | แคว้นโกกิมโบ | 412,586 | ||||||
5 | อันโตฟากัสตา | แคว้นอันโตฟากัสตา | 346,126 | ||||||
6 | เตมูโก | แคว้นอาเรากานิอา | 339,750 | ||||||
7 | อิกิเก | แคว้นตาราปากา | 278,250 | ||||||
8 | รังกากัว | แคว้นโอฆิกินส์ | 276,532 | ||||||
9 | ปูเอร์โตมอนต์ | แคว้นโลสลาโกส | 228,118 | ||||||
10 | อาริกา | แคว้นอาริกาและปารินาโกตา | 210,920 |
This article uses material from the Wikipedia ไทย article ประเทศชิลี, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). เนื้อหาอนุญาตให้เผยแพร่ภายใต้ CC BY-SA 4.0 เว้นแต่ระบุไว้เป็นอื่น Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ไทย (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.