Indonesia

An Indonesia (puyde liwat igsurat nga Indonesya) nga an opisyal nga pagtawag Republika han Indonesia (ha Bahasa Indonesia: Indonesia ngan Republik Indonesia) usá nga unitaryo nga soberano nga estado ngan transcontinental nga nasod nga nahamutang hin prinsipal ha Timugan nga Asya, upod hin pipira nga mga teritoryo ha Oceania. Nahamutang ha butnga han Indyano ngan Pasipiko nga mga kalawdan, amo ini an gidako-i nga purô nga nasod han kalibotan, upod hin labaw hin napulo kag tulo ka yukot nga nga purô. Ha 1,904,569 square kilometres (735,358 kwadrado nga milyas), an Indonesia amo an ika-14 nga gidako-i nga nasod han kalibotan ha pagkita hin langyab hin katunaan ngan an ika-7 nga gidako-i ha pagkita hin gin-usâ nga langyab hin katunaan ngan kadagatan. Mayda ini ginbanabana nga kamolupyohan hin labaw 261 ka ribo nga kamolupyohan ngan an ika-4 hin gidamo-i hin kamolupyohan nga nasod han kalibutan, an gidamo-i hin kamolupyohan nga Austronesyano nga nasod, ngan amo gihapon an gidamo-i hin kamolupyohan nga nasod in Muslim-nga-mayoriya. An Java, nga amo an gidamo-i hin kamolupyohan nga purô han kalibotan, nagbabalay han labaw hin katunga han kamolupyohan han nasod.

Repúblika han Indonesia Republik Indonesia  (Indonesian)
Bandira Nasodnon nga tigaman
Darahonon: Bhinneka Tunggal Ika (Daan nga Jinawa) (Winaray: "Paghiusa ha Pagdirudialin") Nasodnon nga ideolohiya: Pancasila
Awit: Indonesia Raya (Winaray: "Dako nga Indonesia")
Kahaluag nga ginkontrolar han Indonesia ginpakita ha lunghaw
Pamunuan ngan gidako-i nga syudad	Jakarta 6°10.5′S 106°49.7′E / 6.1750°S 106.8283°E / -6.1750; 106.8283
Mga ginyayakan nga pinulongan	Inindones (official) Jinawa Sinunda ngan 700 nga iba
Mga Script	Linatin Jinawa Binalines Batak ngan iba pa
Ethniko nga mga grupo (2010)	Javanes 40.22% Sundanes 15.5% ngan iba pa 44.28%
Relihiyon (2010)	Sekular; 87.2% Islam 9.9% Cristianidad —7.0% Protestantismo —2.9% Katolisismo Romano 1.7% Hinduismo 0.7% Buddhismo 0.2% Confucianismo ngan iba pa
(Mga) Tawag hin tawo	Indonesian
Kagamhanan	Unitaryo nga presidentehanon nga konstitusyonal nga republika
• Mangulo	Joko Widodo
• Sugbong Mangulo	Jusuf Kalla
• DPD nga Speaker	Oesman Sapta Odang
• DPR nga Speaker	Fadli Zon (acting)
• Chief Justice	Muhammad Hatta Ali
Magbabalaod	People's Consultative Assembly (MPR)
• Igbaw nga balay	Regional Representative Council (DPD)
• Ubos nga balay	People's Representative Council (DPR)
Kahimo
• Hindu ngan Buddhista nga mga ginhadi-an	ika-2 nga gatostuig
• Islamico nga mga sultanato	ika-13 nga gatostuig
• Dutch East India Company	20 Marso 1602
• Dutch East Indies	1 Enero 1800
• Hapones nga pag-okupar	9 Marso 1942
• Paglugaring nagdeklara tikang han Nederlandes	17 Agosto 1945
• Estados Unidos han Indonesia (USI)	27 Disyembre 1949
• USI ginwara	17 Agosto 1950
Langyab
• Katunaan	1,904,569 km2 (735,358 sq mi) (ika-14)
• Katubigan (%)	4.85
Kamolupyohan
• 2016 estimate	261,115,456
• 2010 nga census	237.42 ka milyon (ika-4)
• Densidad	138/km2 (357.4/sq mi) (ika-88)
GDP (PPP)	2017 nga banabana
• Bug-os	$3.257 ka trilyon (ika-7)
• Per capita	$12,432 (ika-96)
GDP (nominal)	2017 nga banabana
• Bug-os	$1.020 ka trilyon (ika-16)
• Per capita	$3,895 (ika-114)
Gini (2016)	39.0 medium
HDI (2015)	▲ 0.689 namumutnga · ika-113
Salapi	Indones nga rupiah (Rp) (IDR)
Zona hin oras	UTC+7 ha +9 (magdirudialin)
Format hin pitsa	DD/MM/YYYY
Dapit hin pagmanehar	walá
Kodigo hin pagtawag	+62
ISO 3166 nga kodigo	ID
Internet TLD	.id
Websayt indonesia.go.id

An republikano nga kahimo han kagamhanan han Indonesia naglalakip hin elehido nga lehislatura ngan mangulo. Mayda 34 ka lalawigan an Indonesia, nga diin limá hiní mayda Ispesyal nga Administratibo nga status. Jakarta an pamunuan hini, nga amo an ikaduha nga gidamo-i hin kamolupyohan nga urban nga kahaluag ha kalibutan; upod han iba nga mga dagko nga urbano nga agglomerasyon an Bandung, Surabaya ngan Medan. Nagsasaro an nasod hin linea ha tuna upod han Papua New Guinea, Sinirangan nga Timor, ngan han sinirangan nga dapit han Malaysia. Upood han iba nga mga hagrani nga mga nasod an Singgapura, an Vietnam, an Pilipinas, an Australia, an Palau, ngan an Indiano nga teritoryo han Kapurupod'an han Andaman ngan Nicobar. Bisan pa han dako nga kamolupyohan hini ngan in hataas hin desidad ha kamolupyohan nga mga rehiyon, an Indonesia mayda dagko nga mga kalahuag hin kamingawan nga napabuhi han biodiversidad nga ikatulo ha pagkahitaas han kalibutan. Damo an unob nga karikohan han nasod sugad hin lana ngan natural nga gas, lata, tumbaga ngan bulawan. An pag-uma naghahatag hin dako hin bugas, palm oil, tsaa, kape, cacao, pantambal nga mga tanom, mga panakot ngan rubber. An mga dagko nga kapadis hin pagkomersyo han Indonesia amo an Hapon, an Estados Unidos, an Tsina ngan an mga hagrani nga nasod han Singgapura, Malaysia ngan Australia.

An Indonesia nga kapurupod'an usá nga importante nga rehiyon hin negosyo tikang han mga ika-7 nga gatostuig, han pakignegosyo han Srivijaya ngan ha urhe han Majapahit upod han Tsina ngan India. An mga lokal nga namuno hinayhinay hin nagkuha hin kanan langyaw nga mga modelo hin kultura, relihiyon, ngan politika tikang han mga sayo nga gatos tuig nga CE, ngan mga Hindu ngan Buddhista nga ginhadi-an nagmalinamposon. An Indonesyano nga kaagi na-impluwensya hin mga panlangyaw nga mga gahom nga dinmaop tungod han mga unob nga karikohan hini. Mga Muslim nga negosyante ngan mga Sufi nga mag-aram nagdara han yana-nga-dominante nga Islam, samtang an mga Europeo nga gahom nagdara hin Cristianidad ngan nag-aragway ha ira kalugaringon basi ma-monopolisar an negosyo han Kapurupod'an hin Panakot han Maluku dida han Panahon hin Pagdeskubre. Sunod hin tulo ngan tunga nga gatostuig hin Olandes nga kolonyalismo tikang ha Amboina ngan Batavia, ngan ha urhe an bug-os nga kapurupod'an upod han Timor ngan Katundan nga New Guinea, nga ha pira ka mga panahon na-interrumpido han Portuges, Franses ngan Britaniko nga pagdumara, nakakuha hin paglugaring an Indonesia katapos han Ikaduha nga Gera han Kalibotan.

Nahihimo an Indonesia hin pira ka gatos nga magkadirudilain nga mga tuminongnong nga ethniko ngan lingguwistiko nga grupo, nga an gidako-i-ngan-dominante-ha-politika nga grupo amo an Javanes o Jawa. Mayda usá nga ginsaroan nga pagkilala nga ginpadukwag, nga gintagaan hin kahimo hin nasodnon nga pinulongan, pagkadirudilain nga ethniko, pluralismo ha relihiyon ha sakob hin kamolupyohan nga Muslim-nga-maoriya, ngan hin kaagi hin kolonyalismo ngan hin rebelyon patok hiní. An nasodnon nga lema han Indonesia, "Bhinneka Tunggal Ika" ("Paghiusa ha Pagdirudilain" ha literal, "damo, kundi ussa"), nagpapahayag han pagkadirudilain nga naghihimo han nasod. An ekonomiya han Indonesia amo an ika-16 nga gidakoi han kalibutan ha nominal nga GDP ngan an ika-7 nga gidako-i ha GDP ha PPP. Api an Indonesia hin pipira nga mga multilateral nga mga organisasyon, upod an UN, WTO, IMF ngan G20 nga dagko nga mga ekonomiya. Usá gihapon iní nga nagtukod nga api han Non-Aligned Movement, Association of Southeast Asian Nations, Asia-Pacific Economic Cooperation, East Asia Summit, Asian Infrastructure Investment Bank ngan Organisation of Islamic Cooperation.

An ngaran nga Indonesia o Indonesya natikang han Griniyego nga ngaran nga Indós (Ἰνδός) ngan an pulong nga nèsos (νῆσος), nga nangangahulogan nga "kapurupod'an nga Indyano". An ngaran natikang han ika-18 nga gatostuig, nga hirayo hin paghiuna han kahimo han naglulugaring nga Indonesia. Han 1850, hi George Windsor Earl, usá nga Inggles nga ethnolohista, nagsuhestyon han mga pulong nga Indunesians—ngan, an iya karuyag, Malayunesians—para han mga nangungukoy han "Indyano nga Kapurupod'an o Malayano nga Kapurupod'an" ("Indian Archipelago or Malay Archipelago"). Dida hiton gihapon nga ginmantala, usá han iya mga estudyante nga hi James Richardson Logan, nággámit han Indonesia nga sinónimo para han Indyano nga Kapurupod'an (Indian Archipelago). Pero an mga Olandes nga mga akademiko nga nagsusurat hin mga pagmantalaan hin Sinirangan nga mga India naghi-alang hin paggamit han pulong nga Indonesia; an ira karuyag an pagtawag nga Malayo nga Kapurupod'an (Maleische Archipel); an Nederlandes nga Sinirangan nga Indya (Nederlandsch Oost Indië), ha popular an pagtawag nga Indië; an Sidlangan (de Oost); ngan Insulinde.

Katapos han 1900, an ngaran nga Indonesia nagin masahid ha mga katitirok ha akademiya ha gawas han Nederlandes, ngan ginpili ini han mga nasyonalista nga grupo nga Indonesyano para hin pagpamahayag ha politika. Hi Adolf Bastian, han Unibersidad han Berlin, nagpasikat han ngaran pinaagi han iya barasahon nga Indonesien oder die Inseln des Malayischen Archipels, 1884–1894. An syahan nga Indones nga iskolar nga nággámit han ngaran hi Suwardi Suryaningrat (Ki Hajar Dewantara), han pagtukod niya hin bureau hin prensa han 1913 ha Nederlandes nga gintawag niya nga Indonesisch Pers-bureau.