Armenya

Nahamutáng iní ha Katundan nga Asya, ha Armenyano nga Kahigtas-an, ginsasapitan iní han Turkeya ha katundan, han Georgia ha amihan, han de facto nga naglulugaríng nga Republika han Artsakh ngan han Aserbaiyan ha sidlangan, ngan han Iran ngan han kanan Aserbaiyan nga exclave han Nakhchivan ha salatan.

Repúblika han Armenya Հայաստանի Հանրապետություն (Armenian) Hayastani Hanrapetut’yun
Bandira Eskudo
Darahonon: Մեկ Ազգ, Մեկ Մշակույթ Mek Azg, Mek Mshakouyt ("Usá nga Nasod, Usá nga Kultura")
Awit: Մեր Հայրենիք Mer Hayrenik ("Aton Iroy nga Tuna")
Pamunuan ngan gidako-i nga syudad	Yerevan 40°11′N 44°31′E / 40.183°N 44.517°E / 40.183; 44.517
Opisyal nga mga pinulungan	Inarmenya
Ethniko nga mga grupo (2011)	98.1% Armenyo   1.2% Yazidi   0.4% Ruso   0.3% mga iba
Relihiyon	Armenya nga Ortodoxiya
(Mga) Tawag hin tawo	Armenyo
Kagamhanan	Unitaryo nga parlamentaryo nga republika
• Mangulo	Armen Sarkissian
• Primer Ministro	Nikol Pashinyan
• Mangulo han Nasodnon nga Katitirok	Ararat Mirzoyan
Magbabalaod	Nasodnon nga Katitirok
Kaagi hin pagtukod
• Dinastiya Orontida	ika-6 nga gatostuig BC
• Ginhadi-an han Darudako nga Armenya nahiusa ha ilarom han Dinastiya Artaxiada	190 UC
• Arsacida nga dinastiya	52–428
• Bagratida nga Armenya	885–1045
• Ginhadi-an han Cilicia	1198–1375
• Syahan nga Republika han Armenya gindeklara	28 Mayo 1918
• Paglugaring tikang han Unyon Sovyetika	21 Septyembre 1991
Langyab
• Bug-os	29,743 km2 (11,484 sq mi) (ika-138)
• Katubigan (%)	4.71
Kamolupyohan
• 2016 estimate	2,924,816
• 2011 nga census	▼ 3,018,854 (ika-134)
• Densidad	101.5/km2 (262.9/sq mi) (ika-99)
GDP (PPP)	2019 nga banabana
• Bug-os	$32.893 ka bilyon
• Per capita	$10,995
GDP (nominal)	2019 nga banabana
• Bug-os	$13.444 ka bilyon (ika-127)
• Per capita	$4,527 (ika-104)
Gini (2018)	34.4 medium
HDI (2018)	▲ 0.760 hataas · ika-81
Salapi	Dram (֏) (AMD)
Zona hin oras	UTC+4 (AMT)
Dapit hin pagmanehar	tuo
Kodigo hin pagtawag	+374
Internet TLD	.am .հայ

An Armenia usá nga unitaryo, multi-partido, demokratiko nga nasod nga estado nga mayda kahadto nga panurundon nga kultural. Gintukod an Urartu han 860 BC ngan han ika-6 nga gatostuig BC nasaliwanan iní han Satrapiya han Armenya. An Ginhadi-an han Armenya nakaabot han kahitas-an hiní ha ilarom ni Tigranes nga Harangdon dida han syahan nga gatostuig BC ngan nagin syahan nga estado han kalibotan nga naghimo han Kristyanidad nga amo an opisyal nga relihiyon han urhe nga ika-3 o kundi man han sayo nga ika-4 nga gatostuig AD. An opisyal nga pagpili han estado han Kristyanidad amo an 301. An kahadto nga Armenyo nga ginhadi-an natunga hin duhá nga bahin nga nahingadto han mga Imperyo Bizantino ngan Sasaniano han mga sayo nga bahin han ika-5 nga gatostuig. Ha ilarom han Dinastiya Bagratuni, an Bagratido nga Ginhadi-a han Armenya nahibalik han ika-9 nga gatostuig. Nagluya iní tungod hin mga gera patok han mga Bizantino, nahulog an ginhadi-an han 1045 ngan hin sunod ginsulong an Armenya han mga Seljuk nga mga Turko. Mayda prinsipado nga Armenyo ngan sunod usá nga ginhadian, an Ciliciano nga Armenya nga nahamutáng ha baybayon han Dagat Mediteraneo ha mga butnga han ika-11 ngan ika-14 nga mg gatostuig.

Han panahon tikang han ika-16 kutob han ika-19 nga mga gatostuig, an minat-an nga iroy nga tuna nga Armenyo nga nahihimo han Sidlangan nga Armenya ngan Katundan nga Armenya nahiilarom han pamuno han mga imperyo Ottoman ngan Irani, nga ginhadi-an hin binalikbalik hin bisan hain hiní nga duha ha mga nag-agi nga mga gatostuig. Ha mga ika-19 nga gatostuig, nalupig an Sidlangan nga Armenya han Imperyo Ruso, samtang an kadam-an han katundan nga mga dapit han minat-an nga iroy nga tuna nga Armenya nagpabilin ha ilarom han Ottoman nga paghadi. Dida han Syahan nga Gera Pankalibotan, an mga Armenyo nga nangungukoy dida han ira tuna hin katulinan ha Imperyo Ottoman sistematiko nga ginpuo dida han Armenyo nga Genosidyo. Han 1918, sunod han Rebolusyon Ruso, tanan nga diri-Ruso nga mga nasod nagdeklara han ira paglugaríng katapos han kawaray han Imperyo Ruso, nga nagdangat han pagtukod han Syahan nga Republika han Armenya. Han 1920, nahilakip an estado ngadto han Republika Federal Sosyalista Sovietika han Transcaucasia, ngan han 1922 iní nagin usá nga nagtukod nga api han Unyon Sovyetika. Han 1936, an estado Transcaucasianon ginwara, ngan an mga api nga konstituyente nga mga estado hií, upod an Republika Sosyalistika Sovyetika han Armenya, ngadto hin bug-os nga mga republika han Unyon. An yana nga Republika han Armenya nahimo nga independyente dida han 1991 han pagkawara han Unyon Sovyetika.

Ginkikilala han Armenya an Singbahan Armenya Apostolika, an gimaihai nga nasodnon nga singbahan han kalibotan, nga amo an nangunguna nga establesido nga relihiyon han nasod. An nalalain nga Armenya nga abakadahan gin-imbento ni Mesrop Mashtoets han 405 AD.

Api an Armenya han Unyon Ekonomika Euroasyatika, han Konseho han Europa ngan han Organisasyon han Kasabotan hin Seguridad Kolektiba. Gin-uugopan han Armenya an de facto nga naglulugaring nga republika han Artsakh, nga ginpasamwak han 1991.

Mga pagbahinbahin han Armenia
Legend
Map ref.	Pagbahinbahin hin pagdumara	Pamunuan han lalawigan
1	Aragatsotn	Ashtarak
2	Ararat	Artashat
3	Armavir	Armavir
4	Gegharkunik	Gavar
5	Kotayk	Hrazdan
6	Lori	Vanadzor
7	Shirak	Gyumri
8	Syunik	Kapan
9	Tavush	Ijevan
10	Vayots Dzor	Yeghegnadzor
11	Yerevan	–