Israel

Mayda ini mga katubtuban upod haɲ Libano ha amihan, han Sirya ha dumagsaan, han Hordanya ha sidlangan, ngan han Ehipto ha habagatan. An mga Palestino nga mga teritoryo han West Bank ngan Gaza Strip nahamutang ha sinirangan ngan katundan.

Israel ישראל (Hinebreo) إسرائيل (Inarabo)
Bandira Emblem
Awit: "Hatikvah" ("An Paglaum")
1967 nga katubtoban (Lunghaw nga Linea)
Pamunuan ngan gidako-i nga syudad	Jerusalem (limitado nga pagkilala) 31°47′N 35°13′E / 31.783°N 35.217°E / 31.783; 35.217
Opisyal nga mga pinulungan	Hebreo
Mga ginkilala nga mga pinulongan	Inarabo
Ethniko nga mga grupo (2019)	74.2% Hudeo 20.9% Arabo 4.8% iba
Relihiyon (2019)	74.2% Hudeo 17.8% Muslim 2.0% Kristyano 1.6% Druze 4.4% iba
(Mga) Tawag hin tawo	Israeli
Kagamhanan	Unitaryo nga parlamentaryo nga republika
• Mangulo	Reuven Rivlin (ראובן ריבלין)
• Primer Ministro	Benjamin Netanyahu (בנימין נתניהו)
• Knesset Speaker	Yariv Levin (יָרִיב לֵוִין)
• Chief Justice	Esther Hayut (אֶסְתֵּר חַיּוּת)
Magbabalaod	Knesset
Paglugaríng
• Ginpasamwak	14 Mayo 1948
• Pag-api han UNO	11 Mayo 1949
Langyab
• Bug-os	20,770–22,072 km2 (8,019–8,522 sq mi)[a] (ika-150)
• Katubigan (%)	2.1
Kamolupyohan
• 2024 estimate	9,980,800 (ika-99)
• 2008 nga census	7,412,200
• Densidad	452/km2 (1,170.7/sq mi) (ika-35)
GDP (PPP)	2019 nga banabana
• Bug-os	$353.645 ka bilyon (ika-54)
• Per capita	$39,106 (ika-35)
GDP (nominal)	2019 nga banabana
• Bug-os	$390.656 billion (ika-32)
• Per capita	$43,199 (ika-20)
Gini (2013)	42.8 medium · ika-48
HDI (2017)	▲ 0.903 hataas hin duro · ika-22
Salapi	Shekel (₪‎) (ILS o NIS)
Zona hin oras	UTC+2 (IST)
• Summer (DST)	UTC+3 (IDT)
Dapit hin pagmanehar	tuo
Kodigo hin pagtawag	972
ISO 3166 nga kodigo	IL
Internet TLD	.il
Diri naglalakip / Naglalakip han Kahigtas-an han Golan ngan Sinirangan nga Jerusalem; see below. Nalalakip an ngatanan nga mga permanente nga nangungukoy ha Israel proper, ha Kahigtas-an han Golan ngan Sinirangan nga Jerusalem. Naglalakip gihapon han Israeli nga kamolupyohan ha West Bank. Diri lakip an diri-Israeli nga kamolupyohan ha West Bank ngan ha Gaza Strip.

Mayda ebidensya an Israel hin sayo nga mga pagbalhin hin mga tawo tikang ha Aprika. Mga Canaanhon nga mga tribo napamatuod ha arkeyolohiya tikang han Butnga nga Bronse nga Panahon, samtang an mga Ginhadi-an han Israel ngan Judah ginmawás dida han Puthaw nga Panahon. Ginbungkag han Imperyo Neo-Asiryahanon an Israel han mga 720 UC. An Juda ginsakop ha urhe han Babilonianhon, Persiano ngan Hellenistico nga mga imperyo ngan dida komo mga autonomo nga mga Hudeyo nga lalawigan. An malinamposon nga Rebelyon nga Maccabeo nagdangat hin naglulugaríng nga Hasmoneo nga ginhadi-an han mga 110 UC, nga han 63 UC nagin kliyente nga estado han Republika Romana nga ha sunod nagbutáng han Dinastiya Herodes han 37 UC, ngan han 6 AD naghimo han Romano nga lalawigan han Judea. Nagpadayon an Judea nga usá nga Romano nga lalawigan kutob han waray magmalinamposon nga Hudeyo nga mga rebelyon nga nagdangat hin dako nga pagkabungkag, an pagpaiwas han Hudeyo nga kamolupyohan ngan an pagbalhin han ngaran han rehiyon tikang hin Iudaea ngadto hin Syria Palaestina. An pagkaada hin mga Hudeyo han rehiyon nagpadayon hin mayda katubtuban ha mga gatostuig. Han ika-7 nga gatostuig AD nakuha an Levante tikang han Imperyo Bizantino han mga Arabo ngan nagpabilin iní ha Muslim nga pagdumara kutob han Syahan nga Krusada han 1099, nga ginsundan han Ayyubid nga pagsakop han 1187. An Mamluk nga Sultanato han Ehipto nag-unat han pagdumara hiní han Levante han ika-13 nga gatostuig kutob hans pagkalupig hiní han Imperyo Ottoman han 1517. Dida han ika-19 nga gatostuig, in nasodnon nga pagmata ha mga Huydeo nagdangat han pagtukod han Zionista nga pangiwa ha diaspora nga ginsundan hin mga sunodsunod nga pagmigrar ngadto ha Ottoman nga Sirya ngan ha urhe ha Mandato Britaniko han Palestina.

Han 1947, an Nasyones Unidas (NU) nagproponer hin Plano hin Pagbahin han Palestina nga nagrekomenda hin paghimo hin mga naglulugaríng nga Arabo ngan Hudeyo nga mga estado ngan hin gin-internasyonalisar nga Jerusalem. Ginkarawat an plano han Hudeyo nga Ahensya, ngan waray karawta han mga Arabo nga namumuno. Han sunod nga tuig, an Hudeyo nga Ahensya nagdeklara an paglugaríng han Estado han Israel, ngan an sinmunod nga 1948 Arabo–Israeli nga Gera nagdangat han pag-estableser han Israel dida han kadam-an han kasanhi nga teritoryo han Mandato, samtang an West Bank ngan Gaza nakuha hin mga hagrani nga mga Arabo nga estado. Tikang hadto, an Israel nag-away hin pipira nga mga gera patok hin mga Arabo nga nasod, ngan tikang han Unom-ka-Adlaw nga Gera han Hunyo 1967 nagkapot hin mga gin-okupar nga mga teritoryo upod an West Bank, Kahigtaasan han Golan ngan an Gaza Strip (nga ginkikita nga gin-okupar pa gihapon katapos han 2005 nga pagbiya, bisan man diri ini ginkakauyonan hin mga legal nga experto). Gin-extender han Israel an mga balaod hiní ngadto han Kahigtaasan han Golan ngan ha Sinirangan nga Jerusalem, pero waray ha West Bank. An pag-okupar han Israel han mga Palestino nga mga teritoryo amo an gimaihai nga militar nga pag-okupar ha yana nga mga panahon. Waray pa magresulta hin kataposan nga kasabotan hin kamurayaw in mga paningkamot hin pagsolbad han Israeli–Palestino nga pagkadelito. Bisan pa man, mga kasabotan hin kamurayaw han Israel ngan han Ehipto ngan Jordan ginpirmahan han hiní nga mga nasod.

Ha mga Batakan Balaod, gindedeklara an Israel an iya kalugaringon nga usá nga Hudeyo ngan demokratiko nga estado ngan an nasod nga estado han Hudeyo nga katawhan. An nasod mayda liberal nga demokrasya (usá hin duduhá là ha Butnga nga Sinirangan ngan Amihan nga Aprika nga rehiyon, an ikaduha amo an Tunisia), nga mayda sistema parlamentarya, proporsyonal nga pagrepresenta, ngan hin unibersal nga suffrage. An primer ministro amo it namumuno han kagamhanan ngan an Knéset amo an balayan hin magbabalaod. Mayda iní kamolupyohan hin mga 9 ka milyon sumala han 2019, An Israel usá nga dukwag nga nasod ngan usá nga api han OECD. Iní an mayda han ika-31-nga-gidakoi nga ekonomiya ha nominal GDP han kalibotan, ngan an pinakadukwag nga nasod nga yana mayda pagkadelito. Iní an mayda gihataasi ngastandard hin pakabuhi ha Butnga nga Sinirangan, ngan upod iní han mga igbaw nga nasod han kalibutan ha porsentahe hin mga bungtohanon nga mayda militar nga training, porsentahe hin mga bungtohanon nga nagpakatapos hin grado nga tertyaryo nga edukasyon, paggasto ha research ngan development ha porsentahe hin GDP , safety hin kababayen-an, life expectancy, innovativeness, ngan kalipayan.

• Israel - יִשְׂרָאֵל
•  
  Jerusalem
•  
  Akko
•  
  Safed
•  
  Nazareth
•  
  Kafarnaum
•  
  Ein Gedi
•  
  Dead Sea
•  
  Tel Aviv airport