Плутон

Плутонну 1930 чылда тып ажыткан. Эртемденнер Плутонну 2006 чылга чедир Хүн системазының 9 дугаар планетазы деп санап турганнар. Амгы үеде ук планетаны чавыт планеталарга хамаарыштырар апарган. Ооң чырыыры бешки сылдыс хемчээли хире, ынчангаш ол планетаны анаа карак-биле көрүп хайгаараары барык-ла болдунмас. Радиузу 3 муң километрден улгатпас, бодунуң өзээн 6 хонук 9 шак иштинде эргилер. Хүн херелдерин ооң кыры чаңгыс аай эвес чайынналдырар.

Октаргай телоларын планета бе азы планета эвес бе деп эртемденнер канчап билип алырыл? Плутон чүге планеталарга хамаарышпас апарганыл? Бо айтырыгларга харыыны планетаның эртем талазы-биле тодарадылгазындан билип ап болур.

Хүн системазының планетазы дээрге дараазында негелделерге тааржыыр октаргай телозу:

• Хүн долгандыр бодунуң орбитазында долганып турар (өске телонуң эдеринчизи эвес);
• борбак хевирлиг;
• планетаның орбитазында өске октаргай телолары чок (эдеринчилеринден аңгыда).

Плутон чүгле 1 биле 2 дугаар негелделерге тааржып турар. Ынчангаш чавыт планеталар санынче кирген.

1. Сат М.С. Шелк невытканный (Тии чок торгу). Рассказы по астрономии. - Кызыл: Тувинское книжное издательство, 1983. - 152 с.