Бенгал дыл азы бенга́ли (бенг.
বাংলা, [ˈbaŋla]) — бенгалдарның дылы, индоевропей дылдар өг-бүлезиниң индоарий адыры. Бангладеште болгаш Барыын Бенгалия деп индий штатта ажыглаттынып турар, ол ышкаш ооң эдилекчилери Трипура, Ассам деп индий штаттарда болгаш Андаман биле Никобар ортулуктарда чурттап турар. Бенгал дылда чугааланып чоруур улустуң саны — 250 сая кижи (2009).
Бенгал дыл | |
---|---|
Чурттар | |
Башкарар ниитилел | Академия Бангла[d] биле Paschimbanga Bangla Akademi[d] |
Эдилекчилер саны |
|
WALS | ben |
Ethnologue | ben |
Linguasphere | 59-AAF-u |
ABS ASCL | 5201 |
IETF | bn |
Glottolog | beng1280 |
Төөгүден бенгал дыл Мурнуу Азияның соңгу-чөөн таларынга тарап нептерээн, колдуунда Бенгалия деп черге. Индияның 23 официал дылдарының Бангладеш деп черниң күрүне болгаш национал дылы бооп саннаттынар. Индий штаттарның аразында Барыын Бенгалияда 85 % бенгал дылдың эдилекчилери болуп, официал туружун ээлеп турар, ол ышкаш Трипурада (67 % хөйү). Эдилекчилерниң хөй кезии (28 %) индий Ассам штадында чурттап чоруур , Андаман болгаш Никобар ортулуктарда (26 % хире), Джаркханд (10 % хире), Аруначал-Прадеш болгаш Мизорам (9 % хөйү), ол ышкаш Ортакы Чөөн талада иммигрантыл санында,Малайзияда, Японияда, Италияда болгаш Великобританияда. Бенгал дыл 200 сая делегей чурттакчыларының төрээн дылы болбушаан делегейде эдилекчилериниң саны-биле 6 черни эжелеп турар.
Сунити Кумар Чаттерджи болгаш Сукумар Сен деп бенгал дылчылар бенгал дыл магадхи (пракрита диалектизи) чугаа дылының бижимел хевиринден амгы эраның X чүс чылында тывылган деп даап бодап турарлар. Мухаммад Шахидулла деп бенгал эртемден (болгаш ооң теориязының талалакчылары), ук дыл VII-ги чүс чылда тыптып келгеш, чугаа болгаш бижимел гауда (пракрита болгаш апабхранши дылдардан үнген) дылындан сайзырап үнген деп бодап турарлар.
1947 чылдан тура Бенгалияны Индия биле Пакистандан чарып каапканы соонда, Бенгаляның чөөн талазында (Чөөн Пакистан, болгаш Бангладеш) көзүлдүр дылында арабско-персид лексика көвүдээн.
Бенгал дылдың төөгүзүн үш кезекке чарып турар::
Бенгал дылдың бижимел хевири кылдыр бонгаккхор деп бижикти ажыглап турар, укталганы (деванагари, гурмукхи болгаш өске-даа Индияның дылдары ышкаш) брахми деп бижик. Шак ол бижик бичии өскрилгелерлиг ассам болгаш силхет (диалектилер) дылдарга база ажыглаттынып турар.
мурнуку ряд | ортакы ряд | артыкы ряд | |
---|---|---|---|
Үстүү көдүрлүүшкүн | i ĩ | u ũ | |
Үстүкү-ортаа көдүрлүүшкүн | e ẽ | o õ | |
Ортаа-алдыы көдүрлүүшкүн | æ æ̃ | ɔ | |
Алдыы көдүрлүүшкүн | a ã |
Эриннерниң | Диштиң/ альвеоланың | Ретрофлекстиг | Палатовелярлыг | Велярлыг | Глотталдыг | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Думчуктуң ажык эвес үннери | m m | n n | ŋ ng | ||||
Частыышкынныг | дүлей | p p | t̪ t | ʈ ṭ | tʃ c | k k | |
тыныштыг | pʰ ~ ɸ ph | t̪ʰ th | ʈʰ ṭh | tʃʰ ch | kʰ kh | ||
ыыткыр | b b | d̪ d | ɖ ḍ | dʒ j | ɡ g | ||
тыныштыг | bʱ ~ β bh | d̪ʱ dh | ɖʱ ḍh | dʒʱ jh | ɡʱ gh | ||
Фрикаталыг | ʃ sh | ɦ h | |||||
Аппроксимантылыг | l l | ||||||
Сирилээш | r r | ɽ ṛ |
|
|
Бенгал дылда ат оруннары нарын, чүге дизе янзы-бүрү чугаалажып турар кижизинге хамаарыштыр: чоок кижи, хүндүткелдиг кижи болгаш турар туружунга дүүштүр болгаш оон-даа өске ажыглаар сөстери тускай.
Арын | Туружу | Хүндүткелиниң деңнели | Чаңгыстың саны | Хөйнүң саны |
---|---|---|---|---|
1 | আমি ami («я») | আমরা amra («мы») | ||
2 | дыка чоок | তুই tui («ты») | তরা tora («вы») | |
хүндүткел чок, чоок | তুমি tumi («ты») | তোমরা tomra («вы») | ||
хүндүткелдиг | আপনি apni («вы») | আপনারা apnara («вы») | ||
3 | чоок | хүндүткел чок, чоок | এ e («он/она») | এরা era («они») |
хүндүткелдиг | ইনি ini («он/она») | এঁরা ẽra («они») | ||
ырак | хүндүткел чок, чоок | ও o («он/она») | ওরা ora («они») | |
хүндүткелдиг | উনি uni («он/она») | ওঁরা őra («они») | ||
дыка ырак | хүндүткел чок, чоок | সে she («он/она») | তারা tara («они») | |
хүндүткелдиг | তিনি tini («он/она») | তাঁরা tãra («они») |
Арын | Туружу | Хүндүткелдиң деңнели | Чаңгыстың саны | Хөйнүң саны |
---|---|---|---|---|
1 | amar («мээң») | amader («бистиң ») | ||
2 | дыка чоок | tor («сээң») | toder («силерниң») | |
хүндүткел чок, чоок | tomar («сээң») | tomader («силерниң») | ||
вежливые | apnar («сээң») | apnader («силерлерниң») | ||
3 | чоок | хүндүткел чок, чоок | er («ооң») | eder («оларның») |
вежливые | ẽr («ооң») | ẽder («оларларның») | ||
ырак | хүндүткел чок, чоок | or («ооң») | oder («оларның») | |
вежливые | õr («ооң») | őder («оларларның») | ||
дыка ырак | хүндүткел чок, чоок | tar («ооң») | tader («оларның») | |
вежливые | tader («ооң») | tãder («оларның») |
бенгал дылда | дорт очулга | |
---|---|---|
Nôe-ţa ghoŗi | девять-счётное слово часы | «девять часов» |
Kôe-ţa balish | сколько-счётное слово подушка | «сколько подушек?» |
Ônek-jon lok | много-счётное слово человек | «много людей» |
Char-pañch-jon shikkhôk | четыре-пять-счётное слово учитель | «четыре-пять учителей» |
This article uses material from the Wikipedia Тыва article Бенгал дыл, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Контент CC BY-SA 4.0 лицензия аайы-биле (өскези айыттынмаан болза) ажык. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Тыва (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.