Kriza Në Veri Të Kosovës 2021

Ndalimi nënkuptonte se individët që kishin në pronësi automjete me targa serbe në Kosovë do të duhej të kalonin për targat kosovare në një qendër qeveritare të regjistrimit të automjeteve. Ndalimi kishte për qëllim të pasqyronte një ndalim ndaj targave kosovare që ishte vendosur nga Serbia që nga viti 2008. Qeveria e Serbisë nuk e njeh pavarësinë e Kosovës dhe e konsideron kufirin Kosovë-Serbi të përkohshëm.

Gjatë krizës, dy qendra qeveritare të regjistrimit të automjeteve në Zveçan dhe Zubin Potok u vunë në shënjestër të zjarrvënësve. Protestat shkaktuan përkeqësimin e marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës – të cilat ishin përmirësuar dukshëm dhe çuan në vendosjen e Forcave të Armatosura Serbe në gatishmëri të shtuar. Të dyja palët akuzuan tjetrin për një tejkalim të madh. Fuqitë ndërkombëtare, veçanërisht Bashkimi Evropian dhe NATO, bënë thirrje për de-përshkallëzimin, ndërsa Rusia kritikoi Kosovën.

Më 30 shtator, u arrit një marrëveshje për t'i dhënë fund ndalimit të targave, duke hyrë në fuqi më 4 tetor. Në këmbim, protestuesit ranë dakord të shpërndaheshin. Sipas kushteve të marrëveshjes, targat kosovare në Serbi dhe targat serbe në Kosovë tani kanë simbolet e tyre kombëtare dhe kodet e shteteve të mbuluara me një afishe të përkohshme.

Kosova e Veriut është me shumicë serbe dhe ka qenë një rajon që kryesisht kundërshton një Kosovë të pavarur, me protesta të shpeshta që kur Kosova shpalli pavarësinë. Ajo nuk e ka njohur Qeverinë e Kosovës dhe ka vepruar në mënyrë të pavarur prej saj para Marrëveshjes së Brukselit të vitit 2013. Sipas marrëveshjes, deri në vitin 2016 duhej të formohej Bashkësia e Komunave Serbe. Komuniteti do të ishte një asociacion vetëqeverisës i komunave me shumicë serbe në Kosovë. Që nga viti 2021, ajo ende nuk ishte formuar, sepse Qeveria e Kosovës pezulloi zbatimin e kësaj pjese të Marrëveshjes së Brukselit. Gjykata Kushtetuese e Kosovës e shpalli atë jokushtetuese.

Deri në vitin 2011, Serbia lëshonte targa serbe për qytetet në veri të Kosovës. Në raundin e negociatave Beograd-Prishtinë të vitit 2011, Serbia ra dakord të ndalonte lëshimin e këtyre targave. Pjesë e marrëveshjes ishte që ato të ndërroheshin për targa të Republikës së Kosovës (RKS) ose targa neutrale të Kosovës (KS). Targat e KS nuk mbajnë asnjë simbol shtetëror. Serbia ka lejuar targat KS në territorin e saj, por jo targat RKS. Marrëveshja zgjati 5 vjet deri në vitin 2016, kur pritej që të gjendej një zgjidhje më e mirë. Të njëjtat kushte u rinovuan më 14 shtator 2016 dhe ishin të vlefshme deri më 14 shtator 2021.

Pas fitores së Vetëvendosjes në zgjedhjet parlamentare të Kosovës 2021, qeveria rinovoi masat e reciprocitetit. Qeveria e mëparshme, e udhëhequr nga Lidhja Demokratike e Kosovës, hoqi shumë masa reciprociteti në qershor të vitit 2020, për të cilat Avdullah Hoti deklaroi se ishte heqja e barrierave për dialogun, nën presionin e SHBA-së dhe BE-së. Politika kryesore që u hoq dhe nuk është rikthyer më që atëherë, ishte një 100 % tarifë për produktet nga Bosnja dhe Hercegovina dhe Serbia. Ai u zbatua në nëntor 2018, si përgjigje ndaj armiqësisë së perceptuar të tyre ndaj Kosovës. Përderisa zgjati, nuk pati asnjë dialog të ndërmjetësuar nga BE-ja ndërmjet Serbisë dhe Kosovës.

Pas 14 shtatorit 2021, kushtet mbetën të njëjta, por ndalimi i targave të Serbisë u lëshua në Kosovë më 20 shtator 2021. Targat KS, të përdorura nga disa vetura, janë shfuqizuar edhe nga Qeveria e Kosovës. Kjo preku disa nga pronarët e tyre, të cilët shpesh duhej të udhëtonin përtej kufirit Kosovë-Serbi.

Motivi i ndalimit të qeverisë së Kosovës kishte qenë pasqyrimi i politikës së dikurshme të qeverisë serbe që ndaloi targat e Republikës së Kosovës (RKS). Automjetet me targa RKS në Serbi duhej t'i ndërronin me targa të përkohshme serbe. Automjetet me targa serbe në Kosovë është dashur që, deri në Marrëveshjen e 30 shtatorit 2021 në Bruksel, t'u hiqen targat serbe dhe t'u ndërrohen targave kosovare në një qendër qeveritare për regjistrimin e automjeteve. Shoferët që kishin vizituar vendin me targa serbe duhej të merrnin targa të përkohshme. Targat e përkohshme kushtonin 5 euro (vlera 2021) taksë dhe ishin të vlefshme për 60 ditë. Ndalimi thuhet se do të kishte prekur rreth 9,500 automjete me targa serbe në veri të Kosovës, të cilat do të duhej të mbanin targa të përhershme kosovare. Kjo fillimisht ishte menduar të bëhej pas marrëveshjes së vitit 2011, por nuk u bënë përpjekje për ta zbatuar atë.

Protestat e organizuara nga serbët e Kosovës kundër qeverisë së Kosovës filluan më 20 shtator 2021. Në të njëjtën ditë, mbi 20 vetura të Policisë së Kosovës, nga të cilat mbi 10 ishin të blinduara, dolën në vendin e protestës. Qindra serbë etnikë lokalë kishin protestuar çdo ditë. Ata po bllokonin rrugët që të çojnë në dy pikat kufitare me Serbinë në veri të Kosovës, afër Jarinjës dhe Bërnjakut, me automjete dhe barrikada të përforcuara me zhavorr. Më 23 shtator 2021 bllokimi i trafikut të automjeteve në rrugën Mitrovicë – Rashkë në Jarinjë ka arritur në gjatësi 3 kilometra. Protestuesit po flinin pranë vendeve të protestës në tenda të improvizuara. Në protesta kanë marrë pjesë edhe përfaqësues të Listës Serbe.

Protestat kishin qenë kryesisht jo të dhunshme. Megjithatë, më 25 shtator 2021, dy qendra qeveritare të regjistrimit të automjeteve në Zveçan dhe Zubin Potok u sulmuan me zjarrvënie, dhe thuhet se me granata dore që nuk shpërthyen. Më 23 shtator 2021 është raportuar se Policia e Kosovës ka lënduar tre serbë që nuk po protestonin, dy prej të cilëve janë shtruar në spital. Policia e Kosovës mohoi përfshirjen dhe tha se është “dezinformim”. Sipas marrëveshjes ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, të ndërmjetësuar nga Përfaqësuesi i Bashkimit Evropian (BE) për Dialogun Ballkano-Prishtinë, Mirosllav Lajçak në Bruksel, të arritur më 30 shtator 2021, policia speciale e Kosovës u tërhoq deri në orën 16:00 me orën lokale më 2 tetor 2021. Së bashku me këtë, barrikadat e ngritura nga protestuesit u hoqën nga serbët vendas dhe bllokimet e trafikut përfunduan, duke çuar në rifillimin e trafikut kufitar. Forca e Kosovës (KFOR), një forcë paqeruajtëse ndërkombëtare e udhëhequr nga NATO, zëvendësoi njësitë policore dhe ishte e pranishme për dy javët e ardhshme.

Kosova

Kryeministri i Kosovës Albin Kurti ka akuzuar Serbinë për “nxitje dhe mbështetje” të sulmeve ndaj ndërtesave qeveritare. Ai gjithashtu akuzoi Serbinë se "shfrytëzon qytetarët e Kosovës për të provokuar një konflikt serioz ndërkombëtar". Sulmet u cilësuan nga Ministria e Brendshme e Kosovës si “me elemente terroriste”. Kryetarët e komunave me shumicë serbe më 27 shtator kërkuan gjithashtu tërheqjen e njësive dhe më shumë trupave të KFOR-it, duke përmendur incidentin e 23 shtatorit 2021 kur 3 serbë u plagosën si shqetësim. Njësitë speciale të policisë u tërhoqën si pjesë e Marrëveshjes së 30 shtatorit 2021 në Bruksel më 2 tetor 2021.

Serbia

Vendimi për ndalimin e targave serbe dhe protestat e vazhdueshme i shtynë autoritetet serbe të rrisin gatishmërinë luftarake të Forcave të Armatosura Serbe në kufirin me Kosovën. Ushtria filloi transportimin e pajisjeve ushtarake në zonën kufitare, duke përfshirë avionët e saj luftarakë, helikopterët dhe tanket, më 26 shtator 2021. Presidenti i Serbisë Aleksandar Vuçiq e ka cilësuar ndalimin e targave të Kosovës si “veprim kriminal”. Ai vendosi tërheqjen e policisë speciale kosovare si kusht për fillimin e negociatave të ndërmjetësuara nga BE-ja për zgjidhjen e mosmarrëveshjes.

Më 30 shtator 2021, në Bruksel u arrit një marrëveshje që i dha fund ndalimit të targave serbe, duke filluar nga ora 08:00 me orën lokale, 4 tetor 2021. Marrëveshja i dha fund edhe ndalimit të targave kosovare në Serbi. Marrëveshja synohej si një zgjidhje e përkohshme. Zgjidhja është të mbulohen simbolet kombëtare të Kosovës në targat kosovare RKS në Serbi, si dhe të mbulohen simbolet kombëtare të Serbisë në targat serbe në Kosovë dhe kodet e tyre të shteteve RKS dhe SRB me një afishe . Një grup pune u formua dhe u takua më 21 tetor 2021 në Bruksel për herë të parë, për të provuar të gjente një zgjidhje të përhershme në përputhje me standardet e BE-së. Brenda 6 muajve, negociatorët dhe delegacionet duhej të paraqisnin propozimet e tyre për zgjidhjen e përhershme.

Më 21 prill 2022, kur supozohej se ishte gjetur zgjidhja, regjimi u zgjat. Kosova pohon se duhet ndjekur reciprociteti në çdo marrëveshje të mundshme, ndërsa Serbia e mohon këtë pasi nuk e njeh Kosovën si shtet të pavarur. BE kërkoi që një marrëveshje të gjendej shpejt, megjithë kalimin e afatit.

• Rajoni i Mitrovicës
• Vendkalimi kufitar Bërnjak
• Kufiri mes Kosovës dhe Serbisë
• Shpallja e Pavarësisë së Kosovës
• Konflikti doganor mes Kosovës dhe Serbisë