ନଜରୁଲ ଇସଲାମ: ବାଂଲାଦେଶ ର ରାଷ୍ଟ୍ରୀୟ କବି

•  
  ବାଳକ ବୟସର ନଜରୁଲ
•  
  ବ୍ରିଟିଶ ସେନାବାହିନୀ ପୋଷାକ ପରିହିତ ନଜରୁଲ

ନଜରୁଲ ୧୮୯୯ ମସିହାରେ ପରାଧୀନ ଭାରତର ବେଙ୍ଗଲ ପ୍ରେସିଡେନ୍ସୀ ଅନ୍ତର୍ଗତ ପଶ୍ଚିମ ବର୍ଦ୍ଧମାନ ଜିଲ୍ଲାର ଚୁରୁଲିଆଠାରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ସେ ଏକ ବଙ୍ଗାଳୀ ମୁସଲିମ କାଜୀ ପରିବାରରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ । ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନାମ କାଜୀ ଫକୀର ଅହମ୍ମଦ ଥିଲା ଓ ସେ ସ୍ଥାନୀୟ ପୀରପୁକୁର ମସଜିଦର ଇମାମ ଓ ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ୱରେ ଥିଲେ । ତାଙ୍କ ମାତାଙ୍କ ନାମ ଥିଲା ଜହିଦା ଖାତୁନ । କାଜୀ ସାହିବଜାନ ଓ କାଜୀ ଅଲ୍ଲୀ ହୁସେନ ନାମରେ ନଜରୁଲଙ୍କର ଆଉ ଦୁଇ ଜଣ ଭାଇ ଓ ଉମ୍ମେ କୁଲସୁମ ନାମରେ ଏକ ଭଉଣୀ ଥିଲେ । ନଜରୁଲଙ୍କର ଡାକ ନାମ ଥିଲା ଦୁଃଖୁ ମିୟାଁ । ସେ ସ୍ଥାନୀୟ ଏକ ମଦ୍ରାସାରେ ଇସଲାମିକ ଧର୍ମପାଠ, କୁରାନ ଇତ୍ୟାଦି ପଢ଼ିଥିଲେ । ୧୯୦୮ରେ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ନିଧନ ପରେ, ନଜରୁଲ ତାଙ୍କ ସ୍ଥାନରେ ମସଜିଦର ରକ୍ଷଣାବେକ୍ଷଣ ଦାୟିତ୍ୱରେ ରହିଥିଲେ ଓ ସେଥିରୁ ମିଳୁଥିବା ଦରମାରେ ତାଙ୍କର ପରିବାର ପୋଷଣ ହେଉଥିଲା ।

ପିଲାବେଳେ ସେ ନାଟକ ପ୍ରତି ଆକର୍ଷିତ ହୋଇଥିଲେ ଓ ନିଜ କକା ଫାଜେଲ କରିମଙ୍କ ଲେଟୋରେ ( ଭ୍ରାମ୍ୟମାଣ ନାଟ୍ୟଦଳ ) ଯୋଗଦେଇଥିଲେ । ଏଠାରେ ଅଭିନୟ ସହିତ ସେ ଗୀତ ଲେଖିବା ଓ ସଙ୍ଗୀତ ନିର୍ଦ୍ଦେଶନା ମଧ୍ୟ କରିବାକୁ ଲାଗିଲେ । ଲେଟୋରେ ସେ ବଙ୍ଗଳା ଓ ସଂସ୍କୃତ ସାହିତ୍ୟ ସହିତ ହିନ୍ଦୁ ପୁରାଣ, ମହାଭାରତ ଆଦି ପଢ଼ିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ସେତେବେଳେ ସେ ଚଷାର ସଙ୍ଗ, ଶକୁନି ବଦ୍ଧ, ରାଜ ଯୁଦ୍ଧିଷ୍ଟିରରେ ସଙ୍ଗ, ଦାତା କର୍ଣ୍ଣ, ଆକବର ବାଦଶାହା , କବି କାଳିଦାସ, ବିଦ୍ୟାନ ହୁତୁମ ଓ ରାଜପୁତେର ସଙ୍ଗ ଆଦି ନାଟକ ଲେଖିଥିଲେ ।

୧୯୧୦ ମସିହାରେ ନଜରୁଲ ନାଟ୍ୟଦଳ ଛାଡ଼ି ସେ ପ୍ରଥମେ 'ଶିଆରଶଲେ ରାଜ ହାଇସ୍କୁଲ' ଓ ପରେ ଦରିଆରାମପୁର ସ୍କୁଲରେ ( ବର୍ତ୍ତମାନର ଜାତୀୟ କବି ନଜରୁଲ ଇସଲାମ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ) ନାମ ଲେଖାଇଥିଲେ । ସ୍କୁଲରେ ସେ ବଙ୍ଗଳା, ସଂସ୍କୃତ, ଆରବୀୟ, ପାର୍ସି ଆଦି ଭାଷା ଓ ହିନ୍ଦୁସ୍ଥାନୀ ଶାସ୍ତ୍ରୀୟ ସଙ୍ଗୀତ ଶିକ୍ଷା କରିଥିଲେ ।

ଦଶମ ଶ୍ରେଣୀ ପାଠ ଅସମାପ୍ତ ଛାଡ଼ି, ୧୯୧୭ ମସିହାରେ ନଜରୁଲ ଅଠର ବର୍ଷ ବୟସରେ ବ୍ରିଟିଶ ସେନାବାହିନୀରେ ଯୋଗଦାନ କରିଥିଲେ । ସେ ୪୯ତମ ବେଙ୍ଗଲ ରେଜିମେଣ୍ଟରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ ଓ ତାଙ୍କର କରାଚି କାଣ୍ଟନମେଣ୍ଟରେ ପୋଷ୍ଟିଂ ହୋଇଥିଲା । ସେଠାରେ ଥିବା ସମୟରେ ସେ ନିଜର ପ୍ରଥମ କବିତା ପୁସ୍ତକ ମୁକ୍ତି (୧୯୧୯) ଓ ପ୍ରବନ୍ଧ ବାଉନ୍ଦେଲର ଆତ୍ମକାହାଣୀ ( ୧୯୧୯ ) ଲେଖିଥିଲେ । ସେନାବାହିନୀରେ ସେ ହାବିଲଦାର ସ୍ତର ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଦୋନ୍ନତି ପାଇଥିଲେ ।

 

୧୯୨୦ ବ୍ରିଟିଶ ସେନାବାହିନୀ ଛାଡ଼ି, ନଜରୁଲ କଲିକତାରେ ବସବାସ କରିଥିଲେ ଓ ସେଠାରେ ବଙ୍ଗୀୟ ମୁସଲମାନ ସାହିତ୍ୟ ସମିତିରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୨୦ ମସିହାରେ ସେ ନିଜର ପ୍ରଥମ ଉପନ୍ୟାସ ବନ୍ଧନ ହାରା ଲେଖିଥିଲେ । ତାଙ୍କର ପ୍ରଥମ କବିତା ସଂକଳନକୁ ସମୀକ୍ଷକମାନେ ପସନ୍ଦ କରିଥିଲେ । ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ ଠାକୁରଙ୍କୁ ନଜରୁଲ ନିଜର ଗୁରୁ ମନେକରୁଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ତାଙ୍କ କବିତା ଠାକୁରଙ୍କ ପ୍ରଚଳିତ କବିତା ଧାରାଠାରୁ ଭିନ୍ନ ଥିଲା । ଏଥିପାଇଁ ଠାକୁରଙ୍କ ପ୍ରଂଶସକମାନେ ନଜରୁଲଙ୍କ କବିତାକୁ ପସନ୍ଦ କରୁନଥିଲେ ।

୧୯୨୨ ମସିହାରେ ନଜରୁଲଙ୍କ ସବୁଠାରୁ ଚର୍ଚ୍ଚିତ କବିତା ବିଦ୍ରୋହୀ, ବିଜଲୀ ପତ୍ରିକାରେ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲେ । ଭାରତରେ ସେହି ସମୟରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ବିରୋଧରେ ଅସହଯୋଗ ଆନ୍ଦୋଳନ ଚାଲିଥାଏ । ଏ କବିତାଟି ସଂଗ୍ରାମୀମାନଙ୍କୁ ଅଧିକ ଉତ୍ସାହ ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା । ଏହା ପରେ ପରେ ତାଙ୍କର ୨ଟି କବିତା ପୁସ୍ତକ ପ୍ରଳୟୋଲ୍ଲାସ ଓ ଅଗ୍ନିବୀଣା ( ୧୯୨୨ ) ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ଏହି ସମୟରେ ବ୍ୟଥାର ଦିନ ଓ ଯୁଗବାଣୀ ପୁସ୍ତକ ମଧ୍ୟ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥିଲା । ୧୯୨୨ ଅଗଷ୍ଟ ମାସରେ, ସେ ଧୁମକେତୁ ପତ୍ରିକା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଏଥିରେ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନ ବିରୋଧରେ କ୍ରମାଗତ ଲେଖା ବାହାରୁଥିଲା । ଏଥି ପାଇଁ ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ତାଙ୍କୁ ବ୍ରିଟିଶ ପୋଲିସ ଗିରଫଦାର କରିଥିଲା । ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ୪୦ ଦିନ ବ୍ୟାପି ଅନଶନ ପରେ, ତାଙ୍କୁ ଜେଲରୁ ମୁକ୍ତି ମିଳିଥିଲା । ୧୯୨୩ ମସିହାରେ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥ, ନିଜର ଏକ ନାଟକ ବସନ୍ତକୁ ନଜରୁଲଙ୍କୁ ସମର୍ପଣ କରିଥିଲେ । ୧୯୨୪ରେ ପ୍ରକାଶିତ ତାଙ୍କ ପୁସ୍ତକ ବିଷେର ବଂଶୀଉପରେ ବ୍ରିଟିଶ ସରକାର ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ଲଗାଇଥିଲେ ।

୧୯୨୪ ମସିହାରେ ନଜରୁଲ ଜଣେ ହିନ୍ଦୁ ମହିଳା ପ୍ରମିଳାଙ୍କୁ ବିବାହ କରିଥିଲେ । ପ୍ରମିଳା ବ୍ରାହ୍ମ ସମାଜ ସହିତ ଜଡ଼ିତ ଥିବାରୁ, ଏହି ବିବାହ ବହୁ ବିରୋଧର ସମ୍ମୁଖୀନ ହୋଇଥିଲା । ନଜରୁଲଙ୍କ ବିଦ୍ରୋହୀ କବି ପରିଚୟ ଅଧିକ ମଜବୁତ ହୋଇଥିଲା । ବିବାହ ପରେ ସେ ନିଜ ପତ୍ନୀ ଓ ପୁତ୍ର ବାବୁଲ ସହିତ କ୍ରୀଷ୍ଣାନଗରଠାରେ ବସବାସ କରିବା ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ଏହି ସମୟରେ ସେ ଶ୍ରମିକ ଓ ଦିନ ମଜୁରିଆଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ଅନେକ ସଙ୍ଗୀତ ରଚନା କରିଥିଲେ ।ନଜରୁଲ ମୁସଲିମ ଧାର୍ମିକ ସଙ୍ଗୀତ, ହିନ୍ଦୁ ଭଜନ, କୀର୍ତ୍ତନ, ଶ୍ୟାମାସଙ୍ଗୀତ ଓ ହିନ୍ଦୁ ଦେବୀ କାଳୀଙ୍କ ବନ୍ଦନା ଆଦି ମଧ୍ୟ ରଚନା କରିଥିଲେ । ସେ ଏଚଏମଭି କମ୍ପାନୀ ପାଇଁ ଅନେକ ଗୀତିକବିତା ମଧ୍ୟ ରଚନା କରିଥିଲେ ।

ନଜରୁଲଙ୍କର ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ପ୍ରତିଷ୍ଠିତ ରଚନାବଳୀ ଥିଲା, ନଜରୁଲ ଗୀତି । ସଠିକ ସଂଖ୍ୟା ଜଣା ନଥିଲେ ମଧ୍ୟ, ସେ ପ୍ରାୟ ୪୦୦୦ରୁ ଅଧିକ ଗୀତ ଏହି ଧାରାରେ ରଚନା କରିଥିଲେ ବୋଲି ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ । ୨୨୬୦ଟି ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଗୀତ ସଂରକ୍ଷିତ କରାଯାଇଛି ଓ ୨୨୮୭ଟି ଗୀତର ପ୍ରଥମ ଧାଡ଼ିଟି ଜଣାଅଛି ।

୧୯୩୯ ମସିହାରେ ନଜରୁଲଙ୍କ ପତ୍ନୀ ପ୍ରମିଳା ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇଥିଲେ ଓ ନଜରୁଲ ନିଜର ସମସ୍ତ ପୁସ୍ତକ ଓ ରେକର୍ଡ଼କୁ ମାତ୍ର ୪୦୦ଟଙ୍କରେ ବନ୍ଧା ରଖି ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୪୦ ମସିହାରେ ସେ ନବଯୁଗ ନାମକ ବଙ୍ଗଳା ପତ୍ରିକାର ମୁଖ୍ୟ ସମ୍ପାଦକ ଭାବରେ ଯୋଗ ଦେଇଥିଲେ । ୧୯୪୧ରେ ରବୀନ୍ଦ୍ରନାଥଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ତାଙ୍କୁ ଗଭିର ଆଘାତ ପହଞ୍ଚାଇଥିଲା । କିଛି ମାସ ମଧ୍ୟରେ ସେ ନିଜେ ମଧ୍ୟ ଗଭିର ଭାବରେ ଅସୁସ୍ଥ ହୋଇଥିଲେ । ୧୯୪୨ରେ ତାଙ୍କୁ ଏକ ମାନସିକ ହାସପାତାଲରେ ଭର୍ତ୍ତି କରାଯାଇଥିଲା । ୧୯୫୨ରେ ତାଙ୍କୁ ରାଞ୍ଚୀ ମାନସିକ ହାସପାତାଲକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରାଯାଇଥିଲା । ପରେ ଲଣ୍ଡନ ଓ ଭିଏନାରେ ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କର ଚିକିତ୍ସା କରାଯାଇଥିଲା । ତାଙ୍କୁ ପିକ୍ସ ବେମାରୀ ନାମରେ ଏକ ଦୂରାରୋଗ୍ୟ ବେମାରୀ ହୋଇଥିଲା ଓ ଏହାର ଚିକିତ୍ସା ସମ୍ଭବ ନୁହେଁ ବୋଲି ଡାକ୍ତରମାନେ କହିଥିଲେ । ୧୯୫୩ ମସିହା ଡିସେମ୍ବର ୧୫ତାରିଖରେ ସେ ଭାରତ ଫେରି ଆସିଥିଲେ । ୧୯୬୨ ମସିହାରେ ପତ୍ନୀ ପ୍ରମିଳାଙ୍କର ପରଲୋକ ଘଟିଥିଲା । ୧୯୭୨ ମସିହାରେ ବଙ୍ଗଳାଦେଶ ପ୍ରତିଷ୍ଠା ହେବା ପରେ, ସେଠାକାର ସରକାରଙ୍କ ଅନୁରୋଧରେ ତାଙ୍କୁ ଭାରତ ସରକାରଙ୍କ ଅନୁମତିରେ ଢାକା ପଠା ଯାଇଥିଲା । ୧୯୭୬ ଜାନୁଆରୀ ମାସରେ ତାଙ୍କୁ ବଙ୍ଗଳାଦେଶର ନାଗରିକତ୍ୱ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ଓ ୧୯୭୬ ଅଗଷ୍ଟ ୨୯ ତାରିଖରେ ତାଙ୍କର ପରଲୋକ ଘଟିଥିଲା । ତାଙ୍କ ଇଚ୍ଛାନୁଯାୟୀ ତାଙ୍କୁ ଢାକା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ କବର ଦିଆଯାଇଥିଲା ।

• ବଙ୍ଗଳାଦେଶର ଜାତୀୟ କବି ଉପାଧୀ - ୧୯୭୨ ( ବଙ୍ଗଳାଦେଶ ସରକାର )
• ଡି ଲିଟ - ୧୯୭୪ ( ଢାକା ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ )
• ଏକୁଶେ ପଦକ - ୧୯୭୬
• ପଦ୍ମ ଭୂଷଣ - ୧୯୬୦