Kampjonati Ewropej Tal-Futbol

Din il-kompetizzjoni, li għandha l-istess bażi tat-Tazza tad-Dinja, ilha sejra mill-1960 u ssir kull erba' snin, eżattament bejn it-Tazza tad-Dinja. L-isem oriġinali kien it-Tazza tan-Nazzjonijiet Ewropej, imma fl-1968 tbiddel u sar l-isem bħala mhu illum. Il-kampjonat hu kkunsidrat bħala t-tieni l-aktar avveniment importanti għat-timijiet nazzjonali wara t-Tazza tad-Dinja, alavolja dan il-kampjonat ma jolqotx pajjiżi barra mill-Ewropa. Ir-rebbieħa tal-kampjonat jingħataw l-opportunità li jikkompetu fit-Tazza tal-Konfederazzjonijiet, imma mhumiex obbligati.

Kampjonati Ewropej tal-Futbol

Sport	Futbol
Fundazzjoni	1960
Nru. ta' timijiet	52 (Kwalifiki) 16 (Finali)
Reġjun	Ewropa (UEFA)
Ċampjin attwali	Spanja (3 titli)
L-aktar rebħiet	Ġermanja  Spanja (3 titli kull wieħed)
Sit elettroniku	Sit Uffiċjali

L-idea ta' kampjonat tal-futbol Ewropew kienet għall-ewwel propost minn Henri Delaunay mill-federazzjoni tal-futbol Franċiża fl-1927, imma din l-idea ġiet fis-seħħ fl-1958. Bħala tfikira għal Delaunay, it-trofew li jingħata liċ-ċampjins hu msemmi għal warajh. L-edizzjoni tal-1960 li saret fi Franza, kellha 4 timijiet jikkompetu fil-fażi finali minn total ta' sbatax-il tim li daħlu fil-kompetizzjoni. Din kienet mirbuħa mill-Unjoni Sovjetika 2-1 fuq l-Jugożlavja, f'finali intensa f'Pariġi. Spanja irtirat mill-partita tal-kwarti tal-finali kontra l-Unjoni Sovjetika minħabba raġunijiet politiċi. Mis-sbatax-il tim li ħadu sehem fil-fażi ta' kwalifikazzjoni, fost l-iktar timijiet prominenti li kienu assenti kienu l-Ġermanja tal-Punent u l-Italja. Spanja organizzat l-edizzjoni ta' wara tal-1964, li ra żieda ta' parteċipanti fil-fażi ta' kwalifikazzjoni, b'numru ta' 29 nazzjon; madanakollu, il-Greċja rtirat minħabba li kellha tilgħab kontra l-Albanija, u dawn kienu għadhom fi gwerra kontra xulxin. L-ospiti rnexxielhom jegħlbu lid-detenturi tat-tazza, l-Unjoni Sovjetika, 2-1 fis-Santiago Bernabéu ta' Madrid.

Il-format tal-kampjonat baqa' l-istess għall-edizzjoni tal-1968. L-Italja kienu l-ospiti tal-edizzjoni kif ukoll iċ-ċampjins. Għall-ewwel u l-aħħar darba partita kienet deċiża permezz tat-tfigħ tal-munita (is-semi-finali kontra l-Unjoni Sovjetika) u l-finali marret f'replay, wara li l-partita kontra l-Jugożlavja spiċċat 1-1. Italy rebħu r-replay 2-0. Aktar timijiet daħlu fil-kampjonat (31), li kien juri l-popularità li bdiet tgawdi din il-kompetizzjoni. Il-Belġu ospitaw l-edizzjoni tal-1972, fejn il-Ġermanja tal-Punent rebħu lill-Unjoni Sovjetika 3-0 fil-finali fi Brussell. It-tim Ġermaniż kien karaterizzat mill-plejers li sussegwentament rebħu t-Tazza tad-Dinja 1974. Il-kampjonat tal-1976 kien l-aħħar wieħed fejn erba' timijiet biss kienu jikkwalifikaw għall-fażi finali, u l-aħħar wieħed fejn l-ospiti kienu jikkwalifikaw awtomatikament; fil-finali ċ-Ċekoslovakkja rebħu lill-Ġermanja tal-Punent permezz tal-għoti tal-penalties.

Tmien timijiet ħadu sehem fl-edizzjoni ta' wara ospitata mill-Italja. Dan kien jinvolvi fażi tal-gruppi, bir-rebbieħa tal-gruppi jikkwalifikaw għall-finali, u t-timijiet fit-tieni post jikkwalifikaw għall-partita tat-tielet post. Il-Ġermanja tal-Punent rebħu t-tieni titlu tagħhom billi rebħu 2-1 lill-Belġju fi Stadio Olimpico ta' Ruma. Franza rebħu l-edizzjoni tal-1984, bil-kaptan tagħhom Michel Platini jiskorja 9 gowls f'5 partiti biss, fosthom il-gowl tal-ftuħ fil-finali, fejn rebħu lil Spanja 2-0. Il-format tbiddel ukoll, bl-aqwa żewġ timijiet f'kull grupp jikkwalifikaw għall-fażi tas-semi-finali, minflok li r-rebbieħ jikkwalifika direttament għall-finali. Il-partita għat-tielet post kienet ġiet abolita.

Fl-Euro 1988, li saret fil-Ġermanja tal-Punent, l-Olanda rebħu lill-ospiti — u rivali tradizzjonali — 2-1 fis-semi-finali. L-Olanda komplew fil-kompetizzjoni sakemm rebħuha, meta għelbu lill-Unjoni Sovjetika 2-0 fi Stadju Olimpiku, fejn din il-finali tibqa' waħda mill-iktar imfakkra hekk kif Marco van Basten skorja wieħed mill-iżjed gowls memorabbli fl-istorja tal-futbol, meta skorja l-gowl permezz ta' xutt bid-dawra fin-naħa leminija tal-kaxxa. Il-Kampjonati Ewropej 1992 saru fl-Iżvezja, u kienet mirbuħa mid-Danimarka — sorpriża kbira meta wieħed għandu jkun jaf li d-Danimarka daħlu fil-kampjonat bħala s-sostitut tal-Jugożlavja li rtiraw minħabba l-gwerer Jugożlavi. Madanakollu, huma wettqu sorpriża, meta rebħu liċ-ċampjins tad-dinja tal-Ġermanja 2-0, wara li kienu għadhom kemm rebħu lid-detenturi tat-trofew, l-Olanda, permezz tal-penalties fis-semi-finali. Din kienet l-ewwel darba li il-Ġermanja lagħbet bħala nazzjon unifikat u kif ukoll l-ewwel darba li kampjonat maġġuri kellu l-ismijiet tal-plejers imniżżlin fuq id-dahar tal-flokkijiet tal-istess plejers.

L-Euro 1996, li sar fl-Ingilterra, ra n-numru ta' timijiet jirdoppjaw għal 16. L-ospiti sfaw eliminati mill-Ġermanja bil-penalties, wara li kienu tilfu fit-Tazza tad-Dinja 1990 kontra l-istess Ġermanja. Dan tal-aħħar kompla fil-kompetizzjoni biex rebaħ 2-1 kontra r-Repubblika Ċeka, grazzi għall-ewwel gowl tad-deheb li sar f'kampjonat maġġuri, skurjat minn Oliver Bierhoff. Dan kien l-ewwel titlu tal-Ġermanja bħala nazzjon wieħed. L-edizzjoni tas-sena 2000 kien l-ewwel kampjonat li sar f'żewġ pajjiżi, l-Olanda u l-Belġju. Iċ-ċampjins tad-dinja ta' Franza kienu favoriti li jirbħu, u rnexxielhom jagħmlu dan meta rebħu lill-Italja 2-1 wara l-ħin supplementari, wara li kienu minn taħt 1-0: Sylvain Wiltord kiseb il-pari fl-aħħar minuta tal-partita u David Trezegeut skorja l-gowl tar-rebħa. Bħal fl-1992, l-Euro 2004 ġab diżappunt hekk kif il-Greċja, li qabel kienu kkwalifikaw biss għal edizzjoni waħda tat-Tazza tad-Dinja (1994) u edizzjoni waħda tal-Kampjonati Ewropej (1980), rebħu lill-ospiti tal-Portugall 1-0 f'finali drammatika (wara li kienu rebħulhom ukoll fil-partita tal-ftuħ) biex rebħu l-kampjonat b'sorpriża kbira. Fit-triq għall-finali huma rnexxielhom jirbħu lid-detenturi tat-tazza, Franza, kif ukoll lir-Repubblika Ċeka b'gowl tal-fidda, regola li ħadet post il-gowl tad-deheb fl-2003, qabel ma kienet abolita ftit wara l-kampjonat.

L-edizzjoni tal-2008, ospitata mill-Awstrija u l-Isvizzera hi t-tieni darba li żewġ nazzjonijiet ospitaw edizzjoni waħda. Din bdiet fis-7 ta' Ġunju u spiċċat fid-29 ta' Ġunju. Il-finali saret bejn il-Ġermanja u Spanja fl-Ernst Happel Stadion ta' Vjenna, u l-Ispanjoli ttrijonfaw għat-tieni darba f'din il-kompetizzjoni b'rebħa ta' 1-0.

It-Trofew Henri Delaunay, li hu mogħti lit-tim rebbieħ tal-Kampjonat Ewropew, huwa taħt l-isem ta' Henri Delaunay li kien l-ewwel Segretarju Ġenerali tal-UEFA u li ħareġ bl-idea tal-Kampjonat Ewropew, imma laħaq miet ħames snin qabel l-ewwel edizzjoni. It-tifel tiegħu Pierre Delaunay kien il-persuna li ħa ħsieb biex jagħmel it-trofew. Mill-ewwel kampjonat it-trofew kien ġie mogħti lit-tim rebbieħ biex iżommu sal-kampjonat ta' wara.

Għall-kampjonat tal-2008, it-trofew kien daqxejn mibdul, hekk kif issa sar ikbar. It-trofew, li hu magħmula mill-fidda sterlina, issa jiżen 8 kilogrammi u hu twil 60 ċm. Il-figura żgħira li kienet tidher fuq wara tat-trofew oriġinali ġiet imneħħija. Il-bażi tat-trofew kellu jiġi mkabbar biex ikun aktar stabbli. L-ismijiet tal-pajjiżi rebbieħa nkitbu fin-naħa ta' wara tat-trofew.

Il-kompetizzjoni

Qabel l-1980, erba' timijiet biss setgħu jikkwalifikaw għall-kampjonat. Mill-1980 in-numru kiber għal tmienja waqt li fl-1996 il-kampjonat espanda biex minn dak iż-żmien sa issa, jilqa' sittax-il pajjiż. It-timijiet li jikkwalifikaw jiġu magħżula minn serje ta' logħob ta' kwalifikazzjoni: fl-1960 u fl-1964 permezz ta' play-off li tintlagħab ġewwa u barra il-pajjiż tat-timijiet; fl-1968 kemm permezz ta' play-offs u gruppi ta' kwalifikazzjoni.

Wara l-espansjoni tal-kampjonat finali mill-1980, il-pajjiż (jew pajjiżi) li jintagħżlu biex jospitaw il-kompetizzjoni kienu jikkwalifikaw awtomatikament. Iċ-ċampjin qatt ma kien ingħata post awtomatiku fil-fażi finali.

Edizzjonijiet futuri

 

Nhar it-18 ta' April 2007, il-Polonja u l-Ukrajna ġew magħżula bħala l-ospiti tal-kompetizzjoni tas-sena 2012. Huma għelbu l-kompetizzjoni tal-favorita l-Italja, u l-Kroazja u l-Ungerija li ngħaqdu flimkien. Fl-2010, il-UEFA tiddeċiedi liema pajjiż se jospita l-Kampjonati Ewropej 2016. L-Iżvezja u n-Norveġja qed jippjanaw li jingħaqdu flimkien biex jospitaw flimkien il-kompetizzjoni, kif ukoll il-Galles, l-Irlanda u l-Iskozja. Is-sottomissjonijiet iridu jintbagħtu sal-2008.

Kemm il-Bulgarija u r-Rumanija u r-Repubblika Ċeka u l-Islovakkja qed jikkonsidraw jospitawx l-edizzjoni tal-2020.

Espansjoni għal 24 tim

Hemm diskussjoni dwar jekk n-numru ta' pajjiżi li jikkwalifikaw għall-fażi finali jikber minn sittax għal erbgħa u għoxrin, minħabba n-numru ta' pajjiżi li ħarġu wara l-firda taċ-Ċekoslovakkja, il-Jugożlavja u l-Unjoni Sovjetika. Il-president attwali Michel Platini qabel mal-idea imma l-Kumitat Eżekuttiv tal-UEFA formalment ċaħad l-idea ta' espansjoni fl-2012.^[1]

Sena	Ospitu	Finali			Partita għat-tielet post
		Rebbieħ	Riżultat	Finalista tellief	It-tielet post	Riżultat	Ir-raba' post
1960 Dettalji	Franza	Unjoni Sovjetika	2–1 ħs	Jugożlavja	Ċekoslovakkja	2–0	Franza
1964 Dettalji	Spanja	Spanja	2–1	Unjoni Sovjetika	Ungerija	3–1 ħs	Danimarka
1968 Dettalji	Italja	Italja	1–1 ħs 2–0 replay	Jugożlavja	Ingilterra	2–0	Unjoni Sovjetika
1972 Dettalji	Belġju	Ġermanja tal-Punent	3–0	Unjoni Sovjetika	Belġju	2–1	Ungerija
1976 Dettalji	Jugożlavja	Ċekoslovakkja	2–2 ħs (5–3) pen	Ġermanja tal-Punent	Netherlands	3–2 ħs	Jugożlavja
1980 Dettalji	Italja	Ġermanja tal-Punent	2–1	Belġju	Ċekoslovakkja	1–1 (9–8) pen	Italja
Sena	Ospitu	Finali			Semifinalisti telliefa (1)
		Rebbieħ	Riżultat	Finalista tellief
1984 Dettalji	Franza	Franza	2–0	Spanja	Danimarka u   Portugall
1988 Dettalji	Ġermanja tal-Punent	Netherlands	2–0	Unjoni Sovjetika	Italja u   Ġermanja tal-Punent
1992 Dettalji	Żvezja	Danimarka	2–0	Ġermanja	Netherlands u   Żvezja
1996 Dettalji	Ingilterra	Ġermanja	2–1 gd	Repubblika Ċeka	Ingilterra u   Franza
2000 Dettalji	Belġju u   Pajjiżi l-Baxxi	Franza	2–1 gd	Italja	Netherlands u   Portugall
2004 Dettalji	Portugall	Greċja	1–0	Portugall	Repubblika Ċeka u   Netherlands
2008 Dettalji	Awstrija u   Żvizzera	Spanja	1–0	Ġermanja	Russja u   Turkija
2012 Dettalji	Polonja u   Ukrajna	Spanja	4–0	Italja	Ġermanja u   Portugall

• Leġġenda:
  • ħs - ħin supplementari
  • pen - għoti tal-penalties
  • gd - gowl tad-deheb

Rebbieħa u finalisti

 

Tim	Titli	Finalista telliefa
Ġermanja^	3 (1972, 1980, 1996)	3 (1976, 1992, 2008)
Spanja	3 (1964*, 2008, 2012)	1 (1984)
Franza	2 (1984*, 2000)	-
Russja‡	1 (1960)	3 (1964, 1972, 1988)
Repubblika Ċeka†	1 (1976)	1 (1996)
Italja	1 (1968*)	2 (2000, 2012)
Netherlands	1 (1988)	-
Danimarka	1 (1992)	-
Greċja	1 (2004)	-
Jugożlavja	-	2 (1960, 1968)
Belġju	-	1 (1980)
Portugall	-	1 (2004*)

* = ospiti
^ = tinkludi riżultati bħala Ġermanja tal-Punent sal-1988
^‡ = tinkludi riżultati bħala ċ-Ċekoslovakkja sal-1992
^~ = tinkludi riżultati bħala l-Unjoni Sovjetika sal-1988, u l-Komunità tal-Istati Indipendenti fl-1992

Prestazzjoni min-nazzjonijiet ospiti

Sena	Nazzjon ospitu	Fażi
1960	Franza	Raba' post
1964	[[Stampa:{{{flag alias-1939}}}|22x20px|border |ħolqa=]] Spanja	Rebbieħa
1968	Italja	Rebbieħa
1972	Belġju	Tielet post
1976	Jugożlavja	Raba' post
1980	Italja	Raba' post
1984	Franza	Rebbieħa
1988	Ġermanja tal-Punent	Semifinali
1992	Żvezja	Semifinali
1996	Ingilterra	Semifinali
2000	Netherlands   Belġju	Semifinali Fażi tal-gruppi
2004	Portugall	Finalista tellief
2008	Awstrija   Żvizzera	Fażi tal-gruppi Fażi tal-gruppi
2012	Polonja   Ukrajna	Fażi tal-gruppi Fażi tal-gruppi

L-aqwa skorers (ta' kull żmien)

Plejer	Gowls
Michel Platini	9
Alan Shearer	7
Thierry Henry   Patrick Kluivert   Ruud van Nistelrooy   Nuno Gomes	6
Zinédine Zidane   Jürgen Klinsmann   Milan Baroš   Marco van Basten   Savo Milošević	5

L-aqwa skorers (ta' kull edizzjoni)

Sena	Plejer	Gowls
1960	François Heutte   Valentin Ivanov   Viktor Ponedelnik   Milan Galić   Dražan Jerković	2
1964	Jesús María Pereda   Ferenc Bene   Dezső Novák	2
1968	Dragan Džajić	2
1972	Gerd Müller	4
1976	Dieter Müller	4
1980	Klaus Allofs	3
1984	Michel Platini	9
1988	Marco van Basten	5
1992	Henrik Larsen   Karlheinz Riedle   Dennis Bergkamp   Tomas Brolin	3
1996	Alan Shearer	5
2000	Patrick Kluivert   Savo Milošević	5
2004	Milan Baroš	5
2008	David Villa	4
2012	Mario Mandžukić   Mario Gómez   Mario Balotelli   Cristiano Ronaldo   Alan Dzagoev   Fernando Torres	3

Tripletti

Tripletta issir meta plejer jiskorja tliet gowls jew aktar f'partita waħda. Imniżżla f'ordni kronoloġiku.

Plejer	Riżultat	Gowls	Edizzjoni
Dieter Müller	4–2	82', 115', 119'	1976
Klaus Allofs	3–2	20', 60', 65'	1980
Michel Platini	5–0	4', 74', 89'	1984
Michel Platini	3–2	59', 62', 77'	1984
Marco van Basten	3–1	44', 71', 75'	1988
Sérgio Conceição	3–0	35', 54', 71'	2000
Patrick Kluivert	6–1	24', 38', 54'	2000
David Villa	4–1	20', 44', 75'	2008

L-aktar edizzjonijiet parteċipanti

App.	Plejer	Edizzjonijiet
4	Lothar Matthäus	1980, 1984, 1988, 2000
4	Peter Schmeichel	1988, 1992, 1996, 2000
4	Aron Winter	1988, 1992, 1996, 2000
4	Lilian Thuram	1996, 2000, 2004, 2008
4	Edwin van der Sar	1996, 2000, 2004, 2008
4	Alessandro Del Piero	1996, 2000, 2004, 2008

 

¹:Tinkludi 5 apparenzi bħal Ġermanja tal-Punent

²:Tinkludi 6 apparenzi bħala l-Unjoni Sovjetika u 1 bħala l-Komunità tal-Istati Indipendenti

³:Tinkludi 3 apparenzi bħala ċ-Ċekoslovakkja

Tim	L	R	P	T	GF	GK	DG
Ġermanja tal-Punent (1960-1988)   Ġermanja (mill-1992)	38	19	10	9	55	39	+16
Netherlands	32	17	8	7	55	32	+23
Franza	28	14	7	7	46	34	+12
Spanja	30	13	9	8	38	31	+7
Portugall	23	12	4	7	34	22	+12
Italja	27	11	12	4	27	18	+9
Ċekoslovakkja (1960-1980)   Repubblika Ċeka (mill-1996)	25	11	5	9	36	32	+4
Unjoni Sovjetika (1960-1988)   CIS (1992)   Russja (mill-1996)	27	11	5	11	31	36	−5
Ingilterra	23	7	7	9	31	28	+3
Danimarka	24	6	6	12	26	38	−12
Kroazja	11	5	3	3	14	13	+1
Żvezja	14	4	5	5	19	16	+3
Greċja	12	4	2	6	9	13	−4
Belġju	12	4	2	6	13	20	−7
Turkija	12	3	2	7	11	18	−7
Jugożlavja (1960-1984)   Jugożlavja (2000)	14	3	2	9	22	39	−17
Skozja	6	2	1	3	4	5	−1
Rumanija	13	1	4	8	8	17	−9
Żvizzera	9	1	2	6	5	13	−8
Irlanda	3	1	1	1	2	2	0
Norveġja	3	1	1	1	1	1	0
Bulgarija	6	1	1	4	4	13	−9
Ungerija	4	1	0	3	5	6	−1
Slovenja	3	0	2	1	4	5	−1
Awstrija	3	0	1	2	1	3	−2
Polonja	3	0	1	2	1	4	−3
Latvja	3	0	1	2	1	5	−4

L-aħħar aġġornament: 20 ta' Mejju 2013‎.

• Sit uffiċjali fuq uefa.com