Јагуар

Јагуар
Заштитен статус
Речиси загрозен  (МСЗП 3.1)
Научна класификација
Царство:	Животни
Колено:	Хордови
Класа:	Цицачи
Ред:	Ѕверови
Семејство:	Мачки
Род:	Пантери
Вид:	Јагуар
Научен назив
Panthera onca (Linnaeus, 1758)
Распространетост на јагуарот

Ова е единственото животно од родот пантери кое живее во Америка. Јагуарот е трета најголема мачка, зад тигарот и лавот, и најголема и најмоќна мачка во западната полутопка. Денешната распространетост на јагуарот се протега од Мексико преку поголемиот дел на Средна Америка, до Парагвај и северна Аргентина. Освен една позната популација во Аризона (југозападно од Тускон), оваа голема мачка изумрела во САД за време на раните 1900-ти. Сепак постои голема можност ненабљудувани популации на јагуар да живеат во јужна Аризона, Ново Мексико па дури и Тексас.

Јагуарот може да се види во Зоолошката градина во Скопје.

Оваа дамчеста мачка физички доста е слична со леопардот, иако најчесто е поголема. По однесувањето и живеалиштето многу е поблиска до тигарот. Омилено живеалиште на јагуарот се густите дождовни шуми, но го среќаваме и во многу други шумски и отворени животни средини. Секогаш живее во близина на вода, и како тигарот, е една од ретките мачки кои уживаат во пливањето. Јагуарот е самотно животно, грабливец кој напаѓа од заседа и опортунист во поглед на избирање на пленот. Овие животни се и познати врховни грабливци кои играат голема улога во стабилизирање на екосистемите и регулирање на бројноста на популациите на нивниот плен. Јагуарот има развиено исклучително моќен загриз, дури и во споредба со останатите мачки. Ова му овозможува да го крши оклопот на некои рептили и да употребува специфичен метод на убивање – тој директно го загризува черепот на пленот со што нанесува фатален удар на мозокот.

Јагуарот е речиси загрозен вид чија бројност полека опаѓа. Главна закана претставува уништувањето на природното живеалиште, како и раздвојување на популациите. Иако меѓународната трговија со јагуари или нивни делови е забранета, оваа голема мачка сè уште е убивана од луѓето, најчесто од страна на ранчери и фармери од Јужна Америка. Територијата на распространетост иако е намалена сепак останува доста голема. Јагуарот е значаен дел од митологијата на бројни староседелски американски култури, вклучувајќи ги и оние на Маите и Ацтеките.

Зборот јагуар најверојатно доаѓа од туписко-гваранските јазици, преку португалскиот jaguar . Тупијскиот збор јагуара („ѕвер“, понекогаш преведуван и како „куче“) се употребува за било кое месојадно животно . Карактеристичниот збор за јагуар бил јагуарете, со наставката –ете кој значи „вистински“.

Неговото таксономско име Panthera onca доаѓа од латинското Panthera кое пак потекнува од грчкиот збор за леопард πάνθηρ. Можно е да има и потекло од санскрит, од pundarikam што значи „тигар“.

Onca е од потугалскиот и шпанскиот збор onça, што значи унца.

Во многу земји во Средна и Јужна Америка, јагуарот е нарекуван el tigre („тигар“).

 

Јагуарот е единствениот преживеан член на родот Panthera кој го среќаваме во Новиот Свет. ДНК анализи покажуваат дека лавот, тигарот, леопардот, јагуарот, снежниот леопард и облачниот леопард имаат заеднички предок кој живеел пред 6-10 милиони години . Фосилните остатоци укажуваат на одвојување на Panthera пред само 2-3,8 милиони години . Филогенетските истражувања покажале дека облачниот леопард е базичниот вид на ова потсемејство . Позициите на останатите видови се разликуваат според различни истражувања, па нивната позиција сè уште не е целосно разјаснета. Многу истражувања го сместуваат снежниот леопард во родот Пантери , меѓутоа сè уште нема консензус дали неговото научно име треба да остане Uncia uncia или треба да биде префрлен како Panthera uncia .

Базирајќи се на морфолошки докази, британскиот зоолог Реџиналд Покок (Reginald Pocock) заклучил дека јагуарот е најблизок со леопардот . Сепак, ДНК доказите од истражувањата се неубедливи па неговата позиција меѓу останатите видови доста варира . Фосили од изумрени видови од родот пантери како европскиот јагуар (Panthera gombaszoegensis) и американскиот лав (Panthera atrox) имаат одлики кои се заеднички за лавот и за јагуарот . Анализи на јагуаровата митохондриална ДНК почетокот на лозата на овој вид го поставиле пред помеѓу 280 000 и 510 000 години, што е подоцно отколку што укажуваат фосилните остатоци .

Подвидови

Последното таксономско претставување на подвидовите на јагуарот било направено од Покок во 1939 година. Базирајќи се на географското потекло и морфологијата на черепот, тој предложил 8 подвида. Сепак, тој немал доволен број на примероци за да може критички да ги проценува сите подвидови, па и самиот изјавил дека се сомнева во статусот на некои од нив. Подоцнежни анализи укажале на постоење на само три подвида.

Скорешните истражувања исто така не успеале да соберат доволно докази за добро дефинирани подвидови. Ларсон во 1997 година ги проучувал морфолошките варијации кај јагуарот и покажал дека има клинална север-југ варијација, но дека предложените подвидови се повеќе отколку што има разлики меѓунив. Генетските истражувања предводени од Еизирик во 2001 година потврдиле дека нема прецизна структура за географски подвидови, иако пронашле некои поголеми георгафски бариери како реката Амазон која ја ограничила размената на гени помеѓу различни популации.

Подвидовите предложени од Покок сè уште се набројувани при описот на јагуарот. Групирани се во три подвида.

 

1. Panthera onca onca: Венецуела
   • P. onca peruviana (перуански јагуар): Перу
2. Panthera onca hernandesii (мексикански јагуар): Западно Мексико
   • P. onca centralis (средноамерикански јагуар): Ел Салвадор до Колумбија
   • P. onca arizonensis (аризонски јагуар): јужна Аризона до Сонора, Мексико
   • P. onca veraecrucis: централен Тексас до југоисточно Мексико
   • P. onca goldmani (Голдманов јагуар): полуостровот Јукатан до Белиз и Гватемала
3. Panthera onca palustris (најголемиот подвид кој тежи над 135 килограми) : областа Пантанал, Бразил, во должина на реката Парагвај во Парагвај и најверојатно североисточна Аргентина.

 

Јагуарот има набиено и мускулесто тело. Постои голема вариабилност во големината помеѓу единките, меѓутоа како просечна нормална тежина се смета 56-96 килограми. Регистрирани се и големи мажјаци со тежина од 159 килограми (тежина која е слична на онаа на тигрица или лавица), но и мали единки со најмала тежина од 36 килограми. Женките се 10-20 % помали од мажјаците. Должината на овие мачки е од 1,62 до 1,83 метри, на кои опашката додава уште 75 сантиметри. До рамениците има висина помеѓу 67-76 сантиметри.

Варијации во големината се забележани и во однос на регионите и живеалиштата, односно големината на јагуарите се зголемува одејќи од север кон југ. Истражување на јагуарите од Мексиканскиот пацифистички брег, покажале просечна големина од 30 до 50 килограми, големина слична на пумата. Спротивно на ова, истражувањето на јагуарите од бразилскиот регион Пантанал, укажале на просечна тежина од 100 килограми. Поголемите тежини се почести кај старите мажјаци. Шумските јагуари најчесто се со потемни бои на крзното и помали во однос на јагуарите кои живеат во поотворени региони. Ова најверојатно се должи на помалиот број на големи хербивори кои би биле плен во шумските региони.

Кратките и моќни нозе се адаптирани за качување по дрва, лазење и пливање. Главата е доста голема и има многу моќна вилица. Се смета дека јагуарот има најсилен загриз од сите останати видови мачки, и втор најсилен меѓу цицачите. Оваа адаптација му овоможува да го прегризе оклопот на желките . Компаративно истражување на силата на загризот го ставила ова животно на врвот меѓу мачките, заедно со облачниот леопард и пред лавот и тигарот. Било регистрирано и дека „јагуар може да влече бик од 360 килограми на растојание од 8 метри и да ги здроби дури и најјаките коски“. Јагуарот во шумските предели лови животни кои се тешки и до 300 килограми.

 

Базичната боја на крзното на јагуарот е жолто-кафена, но може да варира и до црвеникаво-кафена или црна. Крзното му е прошарано со белези во форма на роза (розети), кои имаат главна улога во камуфлажата во густите џунгли. Овие дамки се различни меѓу единките: розетите може да содржат и една или две точки, но и формата на точките може да варира. Дамките на главата и вратот најчесто се полни, како и тие на опашката кои понекогаш се спојуваат и формираат пруга. Стомакот, грлото и внатрешниот дел на нозете се со бела боја.

 

Кај овој вид присутна е и појавата на меланизам. Оваа форма е доста поретка од стандардната точкаста форма (се среќава кај шест проценти од популацијата). Оваа состојба кај јагуарите во Јужна Америка е предизвикана од доминантна алела . Меланистичните јагуари изгледаат целосно црни, но при набљудување од блиску се забележуваат нивните дамки. Овие јагуари генерално се познати под името црни пантери, но не спаѓаат во посебен вид. Помеѓу јагуарите, како и кај останатите мачки, се среќаваат и ретки албино единки кои ги нарекуваат и бели пантери .

Иако јагуарот физички е доста сличен со леопардот, овие две животни можат лесно да се разликуваат по нивните дамки: дамките на јагуарот се поголеми, помалку на број, најчесто потемни и имаат тенки линии или мали точки во средината, одлики кои ги нема кај леопардот. Јагуарите се разликуваат и по позаоблената глава и пократките и понабиени нозе.

Размножување

 

Женките јагуари достигнуваат полова зрелост на две годишна возраст, додека мажјацита на 3-4 години. Се верува дека овие мачки во дивината се парат преку цела година, иако најмногу раѓања има за време на периодите кога има плен во изобилство. Истражувања направени врз мажјаци во заробеништво ја поддржуваат оваа теорија, не се забележани варијации на семената течност и на ејакулативниот квалитет. Кај единките во заробеништво има многу слаб успех во размножувањето.

Паровите се разделуваат после актот на парење, и само женките се грижат за младите. Носењето трае 93-105 дена, а леглото може да брои и до четири малечки, иако најчесто има само две. После раѓањето на младенчињата, мајката не толерира присуство на мажјаци поради ризикот од канибализам. Ова однесување се среќава и кај тигарот.

Младите јагуари се раѓаат слепи, и прогледуваат по две недели. Младите цицаат само три месеци, но остануваат во дувлото околу шест месеци. Потоа тие излегуваат да ја придружуваат мајката за време на ловот. Остануваат со мајката 1-2 години а потоа си наеѓаат своја територија. Младите мажјаци на почетокот водат номадски живот сè додека не се изборат за сопствена територија. Просечниот животен век во дивината е 12-15 години, додека во заробеништво живеат и до 23 години, поради што се сметаат за едни од најдолговечните мачки .

Социјална активност

 

Како и повеќето мачки, и јагуарот е самотно животно. Возрасните единки се среќаваат само за време на парењето (иако ретко сепак забележани се и други форми на социјално однесување). Териториите на женките се со големина од 25 до 40 квадратни километри и често се препокриваат. Сепак единките се избегнуваат едни со други. Териториите на мажјаците се речиси двојно поголеми и никогаш не се препокриваат. Означени се со траги од гребење, урина и фекалии.

Јагуарот и останатите членови на големи мачки се способни за рикање. Рикањето го користат за застрашување на противниците при бранење на територијата или при парењето, како и за меѓусебно комуницирање. Рикањето на јагуарите често наликува на репетитивно кашлање, но можат и да мјаукаат. Борбите за партнер се многу ретки, и дури и во дивината забележано е однесување со кое се избегнува агресивност. Кога се случуваат борби, најчесто се поради територија.

Јагуарот често се опишува како ноќно животно, меѓутоа тој всушност има крепускуларна активност (активен е за време на самрак и на зора). И двата пола ловат, но сепак мажјаците секојдневно поминуваат поголеми растојанија. Јагуарот лови и преку ден доколку му се пружи шанса и важи за доста енергична мачка активно поминувајќи 50-60 % од времето.

Лов и исхрана

Јагуарот е строг месојадец кој се храни само со месо. Ова животно е опортунистичен ловец, и неговата исхрана ја сочинуваат 87 животниски видови. Јагуарот претпочита поголем плен како елен, капибара, тапир, американско диво прасе, кучиња, лисици, а понекогаш дури и анаконда и кајман. Сепак, јагуарот лови и било кое друго помало животно вклучувајќи и жаби, глувци, птици, мрзливци, мајмуни желки. Истражување во Белиз, покажало дека главна храна на јагуарите се армадилоси и пака . Некои јагуари напаѓаат и домашна стока како телиња и коњи.

 

 

Иако јагуарот го има прифатено стандардниот метод на убивање кој го користат видовите од пантери (длабок загриз на грлото и задушување), сепак има развиено и негов карактеристичен метод. Тој директно ги пробива слепоочните коски на черепот со песјаците и го продупчува мозокот на пленот. Се претпоставува дека ова е адаптација за кршење на оклопот на желки – после изумирањето на голем дел од видовите во доцниот плеистоцен, оклопните влекачи како желките најверојатно биле најчестиот плен на јагуарот. Овој метод најчесто се употребува при лов на цицачи, додека кај влекачите како кајманот, јагуарот скока на грбот и го имобилизира пленот кршејќи ги вратните пршлени. Иако е способен да го скрши оклопот на желката, јагуарот едноставно може само да посегне внатре и да го извади месото. При ловење на плен како кучиња, замавнување со шепата за да го скрши черепот е доволен удар.

Јагуарот е животно кое го следи пленот и убива од заседа. Ова мачка најчесто тивко го следи пленот низ шумските патеки пред да се постави во заседа. Јагуарот напаѓа ненадејно и најчесто од место кое е слепа точка на пленот. Овие способности го прават јагуарот суперпредатор во неговата средина. По ловењето, јагуарот може да влезе во вода заедно со пленот, како одличен пливач нема проблем при носење на голем плен. Оваа силна мачка може да качи мртов јунец на дрво за да ги избегне поплавите.

Уловениот плен потоа е одвлечкан до некоја грмушка или слично изолирано место. Јагуарот почнува да ги јаде најпрво вратот и градите. Срцето и белите дробови ги конзумира, а потоа ги јаде рамениците. На единка од 34 килограми (што е долна граница кај овој вид) дневно му се потребни околу 1,4 килограми месо. Кај единките во заробеништво кои тежат 50-60 килограми, препорачано е околу 2 килограми месо дневно. Во дивината прехраната е доста нестабилна, мачките трошат многу енергија на следење и ловење па затоа можат да конзумираат и до 25 килограми месо на едно јадење, а потоа да следат периоди на глад. За разлика од останатите видови од родот Panthera, јагуарот многу ретко напаѓа луѓе. Повеќето случаи кога имало вакви напади, било утврдено дека животното било многу старо со оштетени заби или повредено. Понегогаш во зоолошките градини, се случува, доколку животното е уплашено, да се нафрли на чуварите.

 

Јагуарот го има во фосилните остатоци веќе 2 милиони години и станал американска мачка поминувајќи го Беринговиот копнен мост за време на плеистоценот. Директен предок на денешните животни се смета Panthera onca augusta, кој бил поголем од денешните мачки. Денешната распространетост на јагуарот се протега од Мексико, преку Средна Америка до јужна Америка, вклучувајќи голем дел од амазонски Бразил. Земјите кои припаѓаат на овие територии на распространетост се Аргентина, Белиз, Боливија, Бразил, Колумбија, Костарика, Еквадор, Француска Гвајана, Гватемала, Гвајана, Хондурас, Мексико, Никарагва, Панама, Парагвај, Перу, Суринам, САД и Венецуела. Јагуарот е изумрен во Уругвај и Ел Салвадор .

Вклученоста на САД во териториите на распространетост на јагуарот се должи на повремени набљудувања во југозападот, поточно во Аризона, Ново Мексико и Тексас. Во раните 1900-ти, јагуарот бил присутен до Гранд кањон на север и до Јужна Каролина на запад. Јагуарот во САД спаѓа во заштитени видови. Во 2004 година, група истражувачи документирале и фотографирале јагуари во јужните делови во Аризона. За да напредува оваа популација потребна е заштита од убивање, пристапност на плен и врска со мексиканските популации. На 25 февруари 2009 година бил фатен јагуар во Тускон, Аризона. Му бил ставен радио преносник а потоа бил пуштен во дивината. Подоцна било потврдено дека тоа бил истиот мажјак (познат како Мачо Б) кој бил фотографиран во 2004 година, и се смета дека е најстар јагуар во дивината (со возраст од околу 15 години) . На 2 март 2009 година, Мачо Б, единствениот јагуар забележан во САД во последната деценија e фатен и еутанизиран откако било откриено дека страда од нефункционалност на бубрезите. Некои експерти сметаат дека оваа болест се јавила како последица на стрес поради многу бројните заробувања. Смртта на Мачо Б е сериозен удар за закрепнувањето на популацијата во САД.

 

Распространетоста на овој вид во минатото опфаќала голем дел од јужната половина на САД, а на југ покривала многу поголем дел од Јужна Америка. Всушност северниот дел на денешната распространетост е скратен 1000 километри на север, а јужниот околу 2000 километри. Фосили од јагуари кои датираат од пред 40 000-11 500 години се пронајдени во САД, дури до Мисури. Фосилните остатоци ги покажуваат јагуарите тешки и до 190 килограми, многу поголеми од денешните примероци на овој вид.

Живеалиштето на јагуарите се дождовните шуми во јужна и Средна Америка, отворени, повремено поплавувани мочуришта и суви пасишта. Сепак јагуарите најмногу претпочитаат густи шуми. Најретко населени се сувите региони како аргентинската пампа, неплодните региони во Мексико и југозападниот дел на САД. Оваа мачка ги населува тропските, суптропските и листопадните шуми. Живеалиштата на јагуарите често се наоѓаат покрај реки, мочуришта и густи дождовни шуми. Живеат и до 3800 метри надморска височина, но најчесто ги избегнуваат планините и не ги населуваат високите делови во централно Мексико и Андите.

 

Популациите на јагуар во моментот се во опаѓање. Овој вид се смета за речиси загрозен вид од Меѓународниот сојуз за заштита на природата , што значи се смета дека во блиска иднина постои можност да стане загрозен вид. За време на 1960-тите забележан е значителен пад на бројноста, поради 15 000 кожи од јагуар кои годишно биле извезувани од бразилска амазонија сè до 1973 кога со Вашингтонскиот договор за заштита на видовите била забранета трговијата. Деталните анализи на Wildlife Conservation Society откриле дека јагуарот изгубил 37 % од неговата историска распространетост и неговата состојба е непозната во дополнителни 18 %. Сепак, веројатноста за преживување е голема во околу 70 % од териториите, поточно во амазонскиот басен и соседните Гран Чако и Пантанал .

Најголемо влијание на јагуарот има уништувањето на шумите, зголемувањето на кометицијата за храна со човекот, ловот, ураганите во северните делови на неговата распространетост и однесувањетоа на фармерите кои го убиваат доколку ја нападне стоката. Спремноста за убивање стока ги натерала фармерите да најмат ловци на јагуари кои ги убиваат овие животни штом ги забележат.

 

Јагуарот е заштитен со Апендикс 1 според CITES – секоја меѓународна трговија со јагуари или нивни делови е забранета. Ловот на јагуари е забранет во Аргентина, Белиз, Колумбија, Француска Гвајана, Хондурас, Никарагва, Панама, Парагвај, Суринам, САД, Уругвај и Венецуела. Ловот е ограничен на „проблематични единки“ во Бразил, Костарика, Гватемала, Мексико и Перу, додека во Боливија сѐ уште е дозволено спортско ловење на јагуари. Видот нема никаква легална заштита во Еквадор и Гвајана .

 

Денешните напори за зачувување на видот се фокусирани на обучување на фармерите и промовирање на екотуризам . Јагуарот е дефиниран како „вид чадор“ – вид кој има голема распространетост и широк спектар на живеалишта, така што кога е заштитен, влијае и врз поставување заштита на други видови до помала распространетост. Организациите за заштита се фокусираат на обезбедување на поврзани живеалишта на јагуарите, знаејќи дека тоа ќе помогне и на други видови.

Поради непристапноста до терените на кои живее јагуарот, проценувањето на популациите е прилично тешко. Во 1991, во Белиз биле проценети помеѓу 600 – 1000 единки. Една година претходно во резерватот Калакмул во Мексико, а 4000 квадратни километри било проценето дека живеат 125-180 единки, со дополнителни 350 во државата Чијапас. Соседниот резерват Маја во Гватемала, на површина од 15 000 км² содржи 465-550 јагуари. Во 2003 и 2004 година со употреба на GPS телеметрија, евидентирани се 6-7 јагуари на 100 квадратни километри во критичниот регион Пантанал, споредено со 10-11 при употреба на традиционалните методи. Ова покажува дека најупотребуваниот метод за проценка можно е да го зголемува вистинскиот број на единки.

 

 

Предколумбовска Америка

Во предколумбовска Средна и Јужна Америка, јагуарот бил симбол на моќ и сила. Меѓу андските култури, јагуарскиот култ бил раширен од раната Чавин култура и бил прифатен во поголемиот дел од денешната територија на Перу до 900 година пне. Подоцнежната Мочика култура од северно Перу го употребувала јагуарот како симбол за моќ на нивните керамики.

Во Мезоамерика, Олмеците (рана и влијателна култура која била развиена речиси во истиот период како и Чавин) развила посебен „човек-јагуар“ мотив на скулптури и фигурини, претставувајќи стилизирани јагуари или луѓе со јагуарски одлики. Во подоцнежната Маја цивилизација се сметало дека јагуарот ја олеснува комуникацијата помеѓу живите и мртвите и дека го заштитува кралското семејство. Маите ги гледале овие моќни мачки како нивни придружници во спиритуалниот свет. Цивилизацијата на Ацтеките исто така го гледала јагуарот како претставник на владетелите и воините. Ацтеките формирале и елитна воена единица позната под името „јагуарски витези“. Во митологијата на Ацтеките, јагуарот се сметал за тотем на моќното божество Тезкатлипока.

Национално животно на Бразил

Јагуарот е национален симбол на Бразил. Јагуарот имал колемо значење во Бразил, каде индијанците ја користеле неговата маст. Верувале дека ќе им даде сила, и дека има магична моќ. Маста била и мачкана на телата на млади момчиња за да ги направи силни и да ги заштити од зло.

Денешна култура

Јагуарот е и национално животно на Гвајана и се наоѓа на нејзиниот грб. Исто така, „Јагуар“ е име на луксузната марка автомобили Jaguar.

Јагуарот како тема во книжевноста

• „Под сонцето на јагуарот“ — збирка раскази на италијанскиот писател Итало Калвино од 1986 година.