Faktiki olaraq dünyanın bütün ölkələrində yaşayırlar. 1948-ci ildən yəhudi dövləti — İsrail də mövcuddur. Sayı təqribən 14 mln. nəfər (2006-cı il rəqəmi), onlardan 40%-i İsraildə, 35%-i isə ABŞ-də yaşayır. Ənənəvi dini iudaizmdir. İsraildə rəsmi dövlət dili ivritdir. Ayrı-ayrı ölkələrdə spesifik yəhudi dilləri var. Onlardan ən çoxsaylısı alman dil qrupuna daxil olan idişdir.
Yəhudilər
יהודים |
I sıra: Eynşteyn, Marks, Freyd, Spinoza II sıra: Yosef, Musa, İsa, Nagid III sıra: Montefiore, Zukerberq, Qadot, Rotşild IV sıra: Ford, Yohansson, Streyzand, Spilberq |
Ümumi sayı |
15.7 mln |
Yaşadığı ərazilər |
|
Dili |
İvrit, İdiş, Sefard və s. |
Dini |
İudaizm |
|
Yəhudi bayramları Şabat • Roşaşana • Yom Kippur • Sukot | Simhat Tora • Hanuka • Asara BaTevet | Tu Bişvat • Purim • Pesah | Şavuot • 9 Av • Şaloş Regalim | Dini şəxsiyyətlər Avraham • Moşe • Dvora • Rut • Şaul • David | Şlomo • Eliyahu • İlel • Şamay • Raşi | İbn Ezra • Rif • Ramban • Gersonides | Saadia Gaon • Rambam | Baal Şem Tov • Tosafistçiler | Yosef Albo • Yosef Karo • Ovadia Yosef | Musəvilik həyat tərzi Brit Mila • Bar Mitsva • Şiduh • Evlilik | Nida • Ad qoyma • Pidyon • Cənazə | Dini rollar Kohen • Haham • Hazan • Mohel | Dayan • Maşgiah • Roş yeşiva • Gabay | Şohet • Menaker • Kabar • Tokea | Dini tikililər Tapınak • Ağlama Duvarı | Sinaqoq • Mikve | Musevi Ayin sistemi Musevi İbadetleri • Şahrit | Minha • Arvit • Avdala | Yəhudi dilləri Afro-Asyatik İbraniceler: İvritə · Samarit İvritcəsi · Yəmən İvritcəsi | Aramiceler: Hulaula · Lişan Didan · Lişana Deni · Lişanid Noşan · Yəhudi Aramicəsi | Arapçalar: Yəhudi ərəbcəsi · Yəhudi Bağdad ərəbcəsi · Yəhudi Mərakeş ərəbcəsi · Yəhudi İraq ərəbcəsi · Yəhudi Tripoli ərəbcəsi · Yəhudi Tunis ərəbcəsi · Yəhudi Yəmən ərəbcəsi | Diğer: Kayla · Yəhudi Bərbəricəsi | | Hint-Avrupa Cermen: Yeşiviş · Yidiş · Yingliş | Roman: İtalkian · Katalanik · Ladino · Lusitanik · Şuadit · Yəhudi Araqoncası · Yəhudi Latincası · Zarfatik | Hind-İran: Buhori · Cuhuri · Cidi | Diğer: Knaanik · Yevanik | | | Diğer Kartveli: Gruzinik | Dravid: Yəhudi Malayalamı | | Musəvi məzhəbləri Yəhudilik | Tutucu Musevilik • Ortodoks Musevilik | Hasidizm | Reformist Musevilik • Hümanist Musevilik | Yeniden yapılanmacı (Rekonstrüksiyonist) Musevilik | Musevi duaları Şema • Amida • Alenu • Kal Nidre | Kadiş • Alel • Ma Tovu • Kiduş | Digər dinlərlə əlaqələr Xristianlıq • Judeo-Hıristiyan | Xristianlıq-Musəvilik əlaqələri • İslam | Katolik • Musəvilik haqqında olan fikirlər | Judeo-Islamic • Paganizm • İbrahimi | |
Yəhudiliyin əlamətləri
Yəhudiliyin əlamətlərini müəyyənləşdirən ən qədim mənbə yəhudi hüququ olan halaxadır. O qanun yaradan Talmudun qərarları əsasında yaranıb. Halaxaya görə, "yəhudi o adamdır ki, anası yəhudidir, ya da yəhudi qaydalarına görə yəhudi adlanıb (qiyur)"
Yəhudi diasporlarının tarixi
Diasporlar tədricən ardıcıllıqla bir neçə əsas mərkəz şəklində formalaşmışlar. Edot adlanan etnik yəhudilər dil və məişət cəhətcə fərqlənmişlər:
İkinci dünya müharibəsi ərəfəsində və dövründə altı milyona qədər yəhüdi öldürülüb (bax: Holokost).
Məşhur yəhudilər
Yayılması və sayı
Sayı təqribən 14 milyon nəfər hesab edilir.
Ən böyük yəhudi icmaları (60 min nəfərdən çox) aşağıdakı ölkələrdədir:
- İsrail — 7, 200 mln.nəfər (2008-ci il; keçmiş SSRİ-dən təqribən 1,120 mln.nəfər)
- ABŞ — 6, 300 mln.nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 400 min)
- Fransa — 575 min nəfər
- Argentina — 400 min nəfər
- Kanada — 348,6 min nəfər (2001-ci il)
- Böyük Britaniya — 300 min nəfərdən çox
- Almaniya — 250 min nəfər (keçmiş SSRİ-dən təqribən 216 min) (2004-cü il).
- Rusiya — 233,4 min nəfər. (2002-ci il).
- Ukrayna — 104 min nəfər (2001-ci il)
- Avstraliya — 90 min
- CAR — 89 min
- Braziliya — 87 min (2000-ci il)
Mütəşəkkil yəhudi icmaları dünyanın 110 ölkəsində var.
Həmçinin bax
İstinadlar
Ədəbiyyat
- Гительман Ц. Беспокойный век: Евреи России и Советского Союза с 1881 г. до наших дней. М.: — Новое литературное обозрение, 2008. — 512 с. — ISBN 978-5-86793-576-4
- Н. И. Рутберг, И. Н.Пидевич. Евреи и еврейский вопрос в литературе советского периода. Хронологически-тематический указатель литературы, М.: Грант, 2000. — 598 с. — ISBN 5-89135-135-8
- Евреи в России: История и культура. Сборник научных трудов — ред. Д. А. Эльяшевич. СПб, Издание Петербургский еврейский университет, 1998. — 394 с. — ISBN 5-88976-004-1
- Мудрость еврейского народа в пословицах и поговорках. Феникс, Ростов-на-Дону, 2008.
- Süleyman SAYAR. YAHUDİ KARAKTERİ(Tarihî ve Sosyo-Psikolojik Bir Yaklaşım). ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ. İLÂHİYAT FAKÜLTESİ. Sayı: 9, Cilt: 9, 2000.
- Rabi Benjamin Blech. Geçmişten Günümüze YAHUDİ TARİHİ VE KÜLTÜRÜ. Eylül 2004. — 447 s. — ISBN 975-7304-82-4
- Israel SHAH. YAHUDİ TARİHİ, YAHUDİ DİNİ. ANKA YAYlNLARI : 31. DİNLER TARİHİ: 3. İstanbul 2004. — 192 s. — ISBN 975-6628-32-4
Xarici keçidlər
This article uses material from the Wikipedia Azərbaycanca article Yəhudilər, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Əksi qeyd olunmayıbsa, bu məzmun CC BY-SA 4.0 çərçivəsində yayımlanır. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Azərbaycanca (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.