La Löna (simbol: ) é le su satelit dla Tera y é n satelit natural.
Articul por Ladin Val Badia |
Ara orbitëia a na destanza de ca. 384.400 km dala Tera y aladô de süa rotaziun sincrona él da odëi dala Tera tres la medema pert. La pert ascognüda dla Löna ne ê nia conesciüda cina che al é gnü a se le dé les prömes esploraziuns spaziales . La pert ascognüda dla Löna é gnüda osservada por le pröm iade ai 7 d’otober dl 1959, canche na sonda sovietica en orbita encër la Löna á mené n valgönes fotografies ala Tera.
La spersa dla pert dla Löna che an vëiga dala Tera á ca. 300.000 craters d’impat che á n diameter de almanco 1 km. Le crater plü gran é la fopa Pol Süd-Aitken, che á n diameter de ca. 2.500 km, che é sota 13 km y tol ite la pert a süd dla pert ascognüda dla Löna.
Aladô dl movimënt orbital dla Löna ciarera fora atramënter a gaujia dl’orientaziun respet al sorëdl y al vëgn a se le dé fases desfarëntes da odëi tlermënter dala Tera. Les fases dla Löna á n influs diret sön tröpes creatöres viëntes., sön les marees, sön le ziclus de reproduziun y sön la stabilité dl’assa de rotaziun dla Tera . Al é döes fases dla Löna: chëra dla Löna che vá sö pert y chëra dla Löna che vá jö pert. Les situaziuns estremes dles döes fases vëgn a se le dé canche la löna é danter la Tera y le Sorëdl y la pert iluminada ne é nia da odëi -Löna nöia- y canche la pert iluminada é da odëi daldöt -Löna colma.
Le simbol astronomich dla Löna é la rapresentaziun de süa fasa canche ara vá jö pert ☾. Al vëgn araté che la Löna s’ais formé dan da ca. 4, 5 miliarc d’agn, püch tëmp do la formaziun dla Tera. Cina dai tëmps dl’antichité inca á la Löna albü n gran influs sön le comportamënt dles porsones. Tla mitologia greca gnora identificada dun la divinité Selene, che comanâ sön la racoiüda, sön la fertilité y sön la ciacia.
d:Q405 Les porsones é jüdes sön la Löna por le pröm iade ai 20 de messé dl 1969. Le pröm astronaut che á metü le pe sön la Löna é sté l’american Neil Armstrong, le comandënt dl’Apollo 11.
luna LŪNA (EWD 4, 259; http://www.atilf.fr/DERom/entree/’lun-a) 6 1763 la luna ‘luna’ (Bartolomei1763-1976:86)
gad. löna mar. löna Badia lüna grd. luna fas. luna bra. luna fod. luna amp. luna LD luna
s.f. lunes
(gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1983; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) luna
Ⓓ Mond ◇ a) L ge aessa ben ensegnà / A vegnir da Pera ca / De not da la una / Co la bala e zenza luna. L’je aesa beng ‘nsegnà / A vegnir da Perra ka / De not da la una / Ko la bala e zenza luna. BrunelG, MusciatSalin1845:10 (bra.);
b) Por lincerna sorvî la löna / ala fia de Iocl ch’arjignâ la cöna. Per lincerna servía la lüna / ala fia de Iocl ch’anjignava la cüna. PescostaC, OrcoIocl1858-1994:234 (Badia); c) La luna flurësc / do piza de Sasplat; / la mutans da śën / dà la gauja al curat. La luna florasch / do pizza de sass platt; / la muttans da deseng / dà la causa al Curat. Anonim, LunaFlurësc1871:209 (grd.);
d) Al ê da d’altonn, na bela nöt sarëna: le cil somené de stëres, la löna jô a florí, vënt frëit che scotâ, döt zënza bel chît. El ē da d’alton, na bella noutt serena: ‘l ceìl somnè de sterres, la luna jē a florì, vent freit che scottà, dutt zeinza bell chīt. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:26 (Badia); e) Les stëres, la löna, sce le tëmp ne se müda, / Y sorëdl é les lampedes che mai se destöda. Les stálles, la lüna, se l’táimp ne se müda, / E sorádl è les lampedes che mai se destüda. PescostaC, MëssaPescosta1879:4 (Badia)
This article uses material from the Wikipedia Lingaz article Löna, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Il contenuto è disponibile in base alla licenza CC BY-SA 4.0, se non diversamente specificato. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Lingaz (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.