តៃវ៉ាន់ (ចិនសម័យ៖ 台湾; ចិនបុរាណ៖ 臺灣/台灣; ភិងអ៊ិង៖ Táiwān) ដោយមានឈ្មោះជាផ្លូវការថា សាធារណរដ្ឋចិន, គឺជាប្រទេសមួយស្ថិតនៅតំបន់អាស៊ីបូព៌ា។ រដ្ឋប្រទេសជិតខាងរបស់តៃវ៉ាន់មានដូចជា៖ សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិននៅទិសពាយព្យ ប្រទេសជប៉ុននៅទិសឥសាន្ត និងប្រទេសហ្វីលីពីននៅទិសខាងត្បូង។ កោះចម្បងរបស់តៃវ៉ាន់មានក្រឡាផ្ទៃសរុប ៣៥,៨០៨ គីឡូម៉ែត្រការ៉េដោយមានជួរភ្នំគ្របដណ្តប់លើតំបន់ពីរភាគបីនៃទិសខាងកើត និងមានតំបន់ទំនាបនៅទិសខាងលិចដែលជាតំបន់សម្បូរទៅដោយប្រជាជនរស់នៅកុះករ។ រដ្ឋធានីរបស់តៃវ៉ាន់គឺទីក្រុងតៃប៉ិ ហើយបូករួមជាមួយទីក្រុងតៃប៉ិថ្មីនិងគីឡុងបានបង្កើតចេញជាទីក្រុងមាតុបុរៈធំជាងគេប្រចាំប្រទេសតៃវ៉ាន់។ ដោយមានប្រជាជនចំនួន ២៣.៩ លាននាក់ តៃវ៉ាន់គឺស្ថិតនៅក្នុងចំណោមប្រទេសដែលមានបណ្តុំចំនួនប្រជាជនច្រើនបំផុត។
中華民國 (ភាសាចិន) Zhōnghuá Mínguó (ភិងអ៊ិង) | |
---|---|
ទីតាំងប្រទេសតៃវ៉ាន់នៅលើភូគោល | |
រដ្ឋធានី | តៃប៉ិ 25°04′N 121°31′E / 25.067°N 121.517°E |
ទីក្រុងធំបំផុត | តៃប៉ិថ្មី |
ភាសាផ្លូវការ | ចិនស្តង់ដារ |
អក្សរផ្លូវការ | អក្សរចិនបុរាណ |
ភាសាជាតិ |
|
ក្រុមជនជាតិ (ឆ្នាំ ២០១៦) | ៩៥–៩៧% ហានតៃវ៉ាន់ ២.៣% ជនជាតិដើម/ភាគតិច ០.៧–២.៧% ជនជាតិផ្សេងៗទៀត |
សាសនា (ឆ្នាំ ២០២០) |
|
រដ្ឋាភិបាល | រដ្ឋឯកភូត សាធារណរដ្ឋប្រកាន់ ប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតី |
- ប្រធានាធិបតី | ត្សៃ អ៊ីងវិន |
- អនុប្រធានាធិបតី | ឡៃ ឈីងទឿ |
- នាយករដ្ឋមន្ត្រី | ឆិន ជានយឺន |
- ប្រធានអង្គនីតិបញ្ញត្តិយាន | យូ ស៊ីគុន |
នីតិបញ្ញត្តិ | អង្គនីតិបញ្ញត្តិយាន |
និម្មិតកម្ម | |
- សាធារណរដ្ឋចិនត្រូវបានប្រកាសបង្កើតឡើង | ១០ តុលា ១៩១១ |
- តៃវ៉ាន់ និងផឹងហ៊ូត្រូវបានស្តារជាកម្មសិទ្ធិរបស់សាធារណរដ្ឋចិន | ២៥ តុលា ១៩៤៥ |
- រដ្ឋាភិបាលបច្ចុប្បន្នត្រូវបានស្ថាបនាឡើង | ២០ ឧសភា ១៩៤៨ |
- រដ្ឋាភិបាលប្តូរទៅតៃប៉ិ | ៧ ធ្នូ ១៩៤៩ |
ក្រឡាផ្ទៃ | |
- ផ្ទៃសរុប | ៣៦,១៩៧ គ.ម២ |
ប្រជាជន | |
- ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២២) | ២៣,៨៩៤,៣៩៤ (ទី៥៦) |
- ជំរឿន (ឆ្នាំ ២០១០) | ២៣,១២៣,៨៦៦ |
- ដង់ស៊ីតេ | ៦៥០ នាក់/គ.ម២ (ទី១០) |
GDP (PPP) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣) |
- សរុប | ១.៦៥៨ ទ្រីលានដុល្លារ (ទី២០) |
- ក្នុងម្នាក់ | ៧២,៤៨៥ ដុល្លារ (ទី១៥) |
GDP (ចារឹក) | ប៉ាន់ស្មាន (ឆ្នាំ ២០២៣) |
- សរុប | ៧៥១.៩៣០ ពាន់លានដុល្លារ (ទី២១) |
- ក្នុងម្នាក់ | ៣២,៣៣៩ ដុល្លារ (ទី៣០) |
ជីនី (២០១៧) | ៣៤.១ មធ្យម |
HDI (២០២១) | ០.៩២៦ ខ្ពស់ណាស់ · ទី១៩ |
រូបិយវត្ថុ | ដុល្លារតៃវ៉ាន់ថ្មី (NT$) (TWD) |
ល្វែងម៉ោង | UTC+៨ (ម៉ោងស្តង់តាជាតិ) |
កូដហៅទូរស័ព្ទ | +៨៨៦ |
ដែនកម្រិតខ្ពស់ |
|
កោះតៃវ៉ាន់ត្រូវបានមនុស្សឡើងមករស់នៅតាំងប្រហែល ២៥,០០០ ឆ្នាំមុន។ បុព្វបុរសនៃជនជាតិដើមកោះតៃវ៉ាន់បានមកតាំងទីលំនៅលើកោះមួយនេះនៅប្រហែល ៦,០០០ ឆ្នាំមុន។ នៅអំឡុងសតវត្សទី១៧ ជនជាតិហានជាច្រើននាក់បាននាំគ្នាធ្វើអន្តោប្រវេសន៍មករស់នៅលើកោះនេះដែលកាលនុះកំពុងស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមហុល្លង់ ហើយដំណើរអន្តោប្រវេសន៍នូវតែបន្តទៀតនៅក្រោមព្រះរាជាណាចក្រទុងនីង។ កោះមួយនេះត្រូវបានធ្លាក់ក្នុងដៃរាជវង្សឈីងនៃប្រទេសចិននៅអំឡុងឆ្នាំ១៦៨៣ ហើយបានប្រគល់មកឱ្យចក្រភពជប៉ុនកាន់កាប់នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៩៥។ នៅក្រោយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ពោលគឺបន្ទាប់ពីជប៉ុនបានទទួលចុះចាញ់ កោះតែវ៉ាន់ត្រូវបានប្រគល់មកឱ្យសាធារណរដ្ឋចិននៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៥។ សង្គ្រាមស៊ីវិលចិនបានផ្ទុះឡើងបន្តទៀតហើយសាធារណរដ្ឋចិនខណៈកំពុងតែបាត់បង់ចិនដីគោកបន្តិចម្តងៗទៅកងកម្លាំងកុម្មុយនីស្តចិន រួចទីបំផុតក៏បានដកថយមកលើកោះតៃវ៉ាន់នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៤៩។ ក្រោយសង្គ្រាមស៊ីវិលបានបញ្ចប់ សាធារណរដ្ឋចិនបានកាន់កាប់លើកោះតៃវ៉ាន់និងបណ្តុំកោះតូចៗនៅជុំវិញនោះ។
នៅដើមទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៦០ តៃវ៉ាន់បានឈានចូលក្នុងសម័យកាលនៃកំណើនសេដ្ឋកិច្ចនិងឧស្សាហូបនីយកម្មដោយគេបានសម្តៅលើសម័យនេះថា"មហស្ចារ្យតៃវ៉ាន់"។ នៅចុងទស្សវត្តឆ្នាំ១៩៨០ និងដើមឆ្នាំ១៩៩០ សាធារណរដ្ឋចិនបានផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយពីរដ្ឋដែលប្រកាន់របបសឹកផ្តាច់ការឯកបក្សមករកប្រព័ន្ធពាក់កណ្តាលប្រធានាធិបតី។ សេដ្ឋកិច្ចឧស្សាហកម្មរបស់តៃវ៉ាន់គឺផ្តោតលើការនាំចេញហើយសព្វថ្ងៃ តៃវ៉ាន់មានសេដ្ឋកិច្ចធំជាងគេទី ២១ (គិតជាមធ្យម) ហើយបើគិតជា យអទ គឺមានទំហំធំជាងគេទី ២០ ដោយខ្លួនបាននាំចេញនូវផលិតផលធំៗដូចជា ដែកថែប គ្រឿងម៉ាស៊ីន គ្រឿងអេឡិចត្រូនិក និងកម្មន្តសាលកម្មគីមីផ្សេងៗ។ តៃវ៉ាន់គឺជាប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ ដែលជាប់ចំណាត់ថ្នាក់លេខ ១៥ ក្នុង ផសស សម្រាប់មនុស្សម្នាក់ៗ។ ប្រទេសនេះមានចំណាត់ថ្នាក់ខ្ពស់ខ្លាំងខាងសេរីភាពនយោបាយ និងស៊ីវិល ការអប់រំ ការថែទាំសុខភាព និងការអភិវឌ្ឍន៍មនុស្ស។
ស្ថានភាពនយោបាយរបស់ប្រទេសតៃវ៉ាន់គឺនូវមានវិវាទច្រើន។ សាធារណរដ្ឋចិនបានបាត់បង់ឈ្មោះជារដ្ឋតំណាងប្រទេសចិននៅអង្គការសហប្រជាជាតិកាលពីឆ្នាំ១៩៧១ បន្ទាប់ពីប្រជាជាតិលើពិភពលោកភាគច្រើនបានបោះឆ្នោតទទួលស្គាល់សាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិន (សបច) ជាតំណាងនៃប្រជាជាតិចិន។ ចាប់តាំងពីពេលនោះមក សាធារណេរដ្ឋចិនតែងតែបន្តអះអាងខ្លួនថាជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់នៃប្រជាជាតិចិនទាំងមូល។ ចំណែកឯសាធារណរដ្ឋប្រជាមានិតចិនវិញបានអះអាងថាកោះតៃវ៉ាន់គឺជាទឹកដីរបស់ខ្លួនហើយនឹងមិនព្រមបង្កើតទំនាក់ទំនងការទូតជាមួយរដ្ឋប្រទេសណាដែលទទួលស្គាល់តៃវ៉ាន់ឡើយ។ តៃវ៉ាន់បានរក្សាទំនាក់ទំនងការទូតផ្លូវការជាមួយរដ្ឋចំនួន ១១ នៅក្នុងចំណោមរដ្ឋជាសមាជិកអង្គការសហប្រជាជាតិសរុបចំនួន ១៩៣ ខណៈដែលប្រទេសជាច្រើនផ្សេងៗទៀតបានរក្សាទំនាក់ទំនងការទូតក្រៅផ្លូវការជាមួយតៃវ៉ាន់តាមរយៈការិយាល័យតំណាងនិងស្ថាប័នដែលដើរតួនាទីជាស្ថានទូតនិងស្ថានកុងស៊ុល។ នៅក្នុងអង្គការអន្តរជាតិដែលមាន សបច ជាសមាជិក តៃវ៉ាន់ត្រូវបានគេបដិសេដសមាជិកភាពជារឿយៗឬអនុញ្ញាតឱ្យខ្លួនចូលរួមតែក្នុងលក្ខខណ្ឌមិនមែនរដ្ឋក្រោមឈ្មោះផ្សេងៗ។ ក្នុងប្រទេសវិញ ជម្លោះនយោបាយដ៏ធំរវាងភាគីទាំងពីរគឺការគាំទ្រការបង្រួបបង្រួមប្រជាជាតិចិនទាំងមូលនិងការលើកកម្ពស់អត្តសញ្ញាណជនជាតិចិនតែមួយផ្ទុយពីអ្នកដែលប្រាថ្នាចង់បានការទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិជាផ្លូវការនិងអ្នកដែលលើកកម្ពស់អត្តសញ្ញាណតៃវ៉ាន់។
តៃវ៉ាន់មានឈ្មោះខុសៗពីគ្នាច្រើនទៅតាមភាសានីមួយៗដែលភាគច្រើនត្រូវបានដក់ស្រង់ចេញពីអ្នករុករកឬមេដឹកនាំណាមួយនៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ ឈ្មោះថា"ហ្វរម៉ូសា" (福爾摩沙) បានលេចឡើងដំបូងនៅក្នុងឆ្នាំ១៥៤២ នៅពេលដែលនាវិកជនជាតិព័រទុយកាល់មួយក្រុមបានប្រទះឃើញដែនកោះមួយនេះជាលើកដំបូងហើយពួកគេបានកត់សម្គាល់វានៅលើផែនទីថា"Iiha Formosa" (ប្រែមកថា'កោះដ៏ស្រោះស្អាត')។ មិនយូរប៉ុន្មាន ជនជាតិអឺរ៉ុបក៏ចាប់ផ្តើមសម្តៅមកលើកោះនេះថា"ហ្វរម៉ូសា"ហើយវាត្រូវបានគេប្រើប្រាស់ជាទូទៅនៅអំឡុងសតវត្សទី២០។
ទឹកដីតៃវ៉ាន់ធ្លាប់មានទីតាំងភូមិសាស្ត្រជាប់ទ្វីបអាស៊ីនៅចុងសម័យភ្លៃស្តូសែនហើយត្រូវបែកពីអាស៊ីនៅពេលដែលកម្រិតទឹកសមុទ្របានកើនឡើងប្រហែល ១០,០០០ ឆ្នាំមុន។ សំណល់បំណែកនៃមនុស្សដែលមានអាយុកាលពី ២០,០០០ ទៅ ៣០,០០០ ឆ្នាំមុនត្រូវបានគេរកឃើញនៅលើកោះនេះព្រមទាំងវត្ថុបុរាណៗនៃវប្បធម៌សម័យប៉ាឡេអូលីទិកផង។
ប្រហែល ៦,០០០ ឆ្នាំមុន កសិករមួយចំនួនមកពីតំបន់ភាគខាងត្បូងប្រទេសចិនបានមកតាំងទីលំនៅលើកោះនេះ។ គេជឿថាកសិករទាំងអស់នោះគឺជាបុព្វបុរសនៃជនជាតិដើមភាគតិចតៃវ៉ាន់សព្វថ្ងៃព្រោះថាភាសារបស់ពួកគេគឺមានដើមកំណើតមកពីអម្បូរភាសាអូស្ត្រូនេស៊ីនិងមានភាពចម្រុះច្រើនជាងអម្បូរភាសាក្នុងតំបន់ដទៃៗទៀតផង។ ដូចនេះ ភាសាវិទូបានស្នើដាក់ឱ្យតៃវ៉ាន់ជាទីកន្លែងកំណើតនៃគ្រាមភាសាភូមិនៃអម្បូររបស់ខ្លួនដែលប្រជាជនរស់នៅសមុទ្រជុំវិញបានចេញទៅផ្សព្វផ្សាយនៅតាមតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ប៉ាស៊ីហ្វិក និងមហាសមុទ្រឥណ្ឌា។
អ្នកនេសាទជនជាតិហានបានមកតាំងទីលំនៅលើកោះប៉េងហ៊ូនៅក្នុងសតវត្សទី១៣។ កុលសម្ព័ន្ធអរិភូតនិងកង្វះផលិតផលពាណិជ្ជកម្មមានតម្លៃបានធ្វើឱ្យអ្នកខាងក្រៅតិចតួចប៉ុណ្ណោះបានមកទស្សនាលើកោះនេះ។ នៅក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១៦ សកម្មភាពរបស់អ្នកនេសាទនិងពាណិជ្ជករមកពីតំបន់ហ្វូជៀនក៏ដូចជាចោរសមុទ្រចិននិងជប៉ុនបានចាប់ផ្តើមកើនឡើងបន្តិចម្តងៗនៅក្នុងតំបន់កោះនេះ។
ពួកហុល្លង់បានប៉ងបង្កើតទីស្នាក់ការជួញដូរមួយនៅលើកោះប៉េងហ៊ូនៅក្នុងឆ្នាំ១៦២២ ប៉ុន្តែពួកគេត្រូវបានដេញចេញវិញដោយកងកម្លាំងមិង។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៦២៤ ពួកហុល្លង់បានបង្កើតបន្ទាយយោធាមួយឈ្មោះថាបន្ទាយហ្ស៊ីឡង់ឌីនៅឆ្នេរកោះតាយួនដែលសព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃទីក្រុងតៃណាន ប្រទេសតៃវ៉ាន់។ នៅពេលជនជាតិហុល្លង់មកដល់ ពួកគេបានរកឃើញថាកោះតៃវ៉ាន់ភាគនិរតីត្រូវបានកាន់កាប់ដោយប្រជាជនចិនដើមចំនួនជិត ១,៥០០ នាក់។ ពួកហុល្លង់បានចេញទៅជំរុញប្រជាកសិករនៅតំបន់ហ្វូជៀនឱ្យផ្លាស់ទីលំនៅមកធ្វើការនៅតំបន់មួយផ្នែកដែលស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ពួកគេ។ ត្រឹមទស្សវត្តឆ្នាំ១៦៦០ ជនជាតិចិនប្រមាណពី ៣០,០០០ ទៅ ៥០,០០០ នាក់បានមានវត្តមាននៅលើកោះមួយនេះ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៦២៦ ជនជាតិអេស្ប៉ាញបានឡើងមកលើកោះនេះហើយបានបង្កើតមូលដ្ឋានពាណិជ្ជកម្មពីរនៅឯផ្នែកភាគខាងជើង។ អាណានិគមអេស្ប៉ាញនៅលើកោះតៃវ៉ាន់មានអត្ថិភាពបាន ១៦ ឆ្នាំមុនពេលត្រូវបានពួកហុល្លង់វាយបណ្តេញចេញនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៤២។ ក្រោយពីបានទទួលជ័យជម្នះលើអេស្ប៉ាញ ពួកហុល្លង់បានពង្រីកឥទ្ធិពលនិងដែនដីអាណានិគមបន្តទៅភាគខាងត្បូងដោយបានវាយត្រួតត្រាលើភូមិម្ចាស់ស្រុកជាងមួយរយភូមិដាក់ក្រោមនឹមគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួន។
ក្រោយពីរាជវង្សមិងបានដួលរលំនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៤៤ មេដឹកនាំយោធាមិងម្នាក់ឈ្មោះកូស៊ីងហ្គាបានចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយព្រះចៅអធិរាជយ៉ុងឡឺនៃនគរមិងខាងត្បូងរួចបាននាំគ្នាធ្វើការលុកលុយលើរាជវង្សឆេងថ្មីនៅតាមតំបន់ឆ្នេរភាគអាគ្នេយ៍នៃប្រទេសចិន។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៦៦១ ដោយសារការដាក់សម្ពាធយ៉ាងធ្ងន់ធ្ងរពីរាជវង្សឆេង លោកកូស៊ីងហ្គាបានផ្លាស់ទីកងកម្លាំងរបស់គាត់ពីមូលដ្ឋានស៊ាមីនមកលើកោះតៃវ៉ាន់ដោយបានទាត់កងកម្លាំងអាណានិគមហុល្លង់ចេញនៅក្នុងដំណើរនេះ។
បន្ទាប់ពីបាត់បង់ដែនដីអាណានិគមខ្លួន ជនជាតិហុល្លង់បានទៅចងសម្ព័ន្ធភាពជាមួយរាជវង្សឆេងក្នុងគោលបំណងកម្ចាត់កម្លាំងកូស៊ីងហ្គាចេញពីកោះតៃវ៉ាន់។ បន្ទាប់ពីមានការប៉ះទង្គិចគ្នាបន្តិចបន្តួច ជនជាតិហុល្លង់បានដណ្តើមយកបន្ទាយចាស់របស់ខ្លួនបានវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៦៤។ ពួកហុល្លង់បានខិតខំប្រឹងប្រែងការពារបន្ទាយដែលខ្លួនដណ្តើមបានខណៈដែលកំពុងរងការវាយប្រហារពីកងកម្លាំងបះបោរក្នុងស្រុក។ ទីបំផុតនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៦៨ អាជ្ញាធរអាណានិគមហុល្លង់ក៏បានសម្រេចចិត្តដកទ័ពរបស់ខ្លួនចេញពីតៃវ៉ាន់បន្ទាប់ពីការប៉ះទង្គិចគ្នាអស់រយៈពេលជាងបួនឆ្នាំដោយមិនបានផលអ្វីមកវិញ។
This article uses material from the Wikipedia ភាសាខ្មែរ article តៃវ៉ាន់, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). ខ្លឹមសារអត្ថបទប្រើប្រាស់បានក្រោមអាជ្ញាបណ្ឌCC BY-SA 4.0 លើកលែងតែមានបញ្ជាក់ផ្សេងពីនោះ។ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ភាសាខ្មែរ (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.