Abagatan A Korea: Pagilian idiay Asia
128°E / 36°N 128°E / 36; 128
Ti Abagatan a Korea (
denggen (tulong·pakaammo)), opisial a ti Republika ti Korea (Koreano: Daehan Minguk denggen), ket maysa a naturay nga estado idiay akin-abagatan a paset iti Koreano a Peninsula. Naipalawag daytoy iti maysa a resolusion ti U.N. idi 1948 a kas daytoy laeng ti nalintegan a gobierno idiay Korea. Ti nagan a "Korea" is ket naala manipud iti Goryeo, maysa a dinastia a nagturay kadagti Tengnga a Panawen.
Republika ti Korea
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Wagayway  Kayarigan | |||||||
| Napili a pagsasao: "홍익인간" (de facto) "Hongik Ingan" "Pagimbagan a nasekkeg ti nagtagitaoan a lubong" | |||||||
| Nailian a kanta: "애국가" "Aegukga" "Ti Patriotiko a Kanta" | |||||||
| Nailian a selio "국새"  | |||||||
.svg) Daga a tinengngel babaen ti Abagtan a Korea ket naipakita iti nangisit a berde; daga a tinunton ngem saan a tinengngel ket naipakita iti napusasaw a berde | |||||||
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Seoul 37°33′N 126°58′E / 37.550°N 126.967°E | ||||||
| Opisial a sasao | Koreaon (Pyojuneo) Pagsasao a Senias ti Korea | ||||||
| Opisial a sinuratan | Koreano | ||||||
| Grupgrupo ti etniko (2019) |
| ||||||
| Relihion (2015) |
| ||||||
| Nagan dagiti umili |
| ||||||
| Gobierno | Unitario a presidensial a batay-linteg a republika | ||||||
• Presidente | Moon Jae-in | ||||||
• Kangrunaan a Ministro | Kim Boo-kyum | ||||||
• Tgabitla ti Nailian nga Asemblia | Park Byeong-seug | ||||||
• Mangipangulo ti Hustisia | Kim Myeong-soo | ||||||
• Presidente ti Korte ti Batay-linteg | Yoo Nam-seok | ||||||
| Lehislatura | Nailian nga Asemblia | ||||||
| Pakasaritaan ti pannakapundar | |||||||
• Umuna a Pagarian | c. maika-7 a siglo BCE | ||||||
• Deklarasion ti wayawaya | 1 Marso 1919 | ||||||
• Probisional a Gobierno | 11 Abril 1919 | ||||||
• Wayawaya manipud iti Hapon | 15 Agosto 1945 | ||||||
• Administrasion ti EU iti Korea iti abagatan ti maika-38 a paralelo | 8 Septiembre 1945 | ||||||
• Nabangon ti Republika ti Korea | 15 Agosto 1948 | ||||||
• Agdama a batay-linteg | 25 Pebrero 1988 | ||||||
• Naawat iti UN | 17 Septiembre 1991 | ||||||
| Kalawa | |||||||
• Dagup | 100,363 km2 (38,750 sq mi) (Maika-107) | ||||||
• Danum (%) | 0.3 (301 km2 / 116 mi2) | ||||||
| Populasion | |||||||
• Karkulo idi 2019 |  51,709,098 (Maika-27) | ||||||
• Densidad | 507/km2 (1,313.1/sq mi) (Maika-13) | ||||||
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2020 | ||||||
• Dagup |  $2.293 trilion (Maika-14) | ||||||
• Tunggal maysa a tao | $44,292 (Maika-24) | ||||||
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2020 | ||||||
• Dagup | $1.586 trilion (Maika-10) | ||||||
• Tunggal maysa a tao | $30,644 (Maika-26) | ||||||
| Gini (2018) |  34.5kalalainganna | ||||||
| HDI (2019) |  0.916nangato unay · Maika-23 | ||||||
| Kuarta | Won ti Republika ti Korea (₩) (KRW) | ||||||
| Sona ti oras | UTC+9 (Pagalagadan nga Oras ti Korea) | ||||||
| Pormat ti petsa |
| ||||||
| Pagmanehuan | kanawan | ||||||
| Kodigo ti panagtawag | +82 | ||||||
| TLD ti internet |
| ||||||
| |||||||
Dagiti kaarrubana ket ti Tsina iti laud, ti Hapon iti daya, ti Amianan a Korea iti amianan, ken ti Baybay Daya a Tsina iti abagatan. Ti Abagatan a Korea ket naisadag iti natemplado a sona ti amianan nga daytoy ket addan ti kaaduan kabanbantayan a dagdaga. Naksakup daytoy ti dagup a kalawa a 99,392 kuadrado kilometro ken addaan iti populasion ti agarup a 51 a riwriw. Ti kapitoliona ken kadakkelan a siudad ket ti siudad ti Seoul, nga addaan iti populasion iti 10 a riwriw.
Ti arkeolohia ket mangipakpakita a ti Peninsula ti Korea ket sinakup idi babaen ti Akin-baba a Paleolitiko a paset ti panawen (2.6 Ma–300 Ka). Ti pakasaritaan ti Korea ket mangrugi ti pannakapundar ti Gojoseon idi 2333 SK babaen ti naipakasaritaan a Dan-gun. Kalpasan ti panagkaykaysa ti Tallo a Pagpagarian ti Korea babaen ni Silla AD 668, ti Korea ket tinurayan idi babaen ti Dinastia a Goryeo (918–1392) ken Dinastia a Joseon (1392–1910). Daytoy ket insilpo babaen ti Imperio ti Hapon isi 1910. Idi patingga ti Maikadua a Gubat ti Sangalubongan, ti Korea ket nabingbingay idi kadagiti sona a panagsakup ti Sobiet ken Estados Unidos. Ti maysa a panagbubutos ket natengngel idti sona ti Estados Unidos idi 1948 a nakaiturongan ti pannakapartuat ti Republika ti Korea. Uray no ti Nagkaykaysa a Pagpagilian ket nangipasa iti resolusion a nangirangang a ti Republika laeng ti nainkalintegan a gobierno idiay Korea, dagiti Sobiet ket nangipatakderda iti kasuppiat a gobierno idiay Amianan.
Nangrugi ti Gubat ti Koreano idi 1950 idi rinaut ti Abagatan dagiti puersa manipud iti Amianan. Nagpaut ti gubat iti tallo a tawen ken nairaman ti Estados Unidos, Tsina, ti Kappon ti Sobiet, ken dagiti dadduma pay a pagpagilian. Ti pagbeddengan a nagbaetan kadagitoy dua a pagilian ket agtultuloy a kas ti kakaruan a napasammakedan iti lubong. Kadagiti dekada a simmaruno, ti ekonomia ti Abagatan a Korea ket dimmakkel unay ken ti pagilian ket nabaliwan iti maysa a nangruna nga ekonomia. Ti sibilian a gobierno ket sinukatanna ti militar a turay idi 1987. Iti agdama, ti Abagatan a Korea ket addaan iti nainget a linteg ti panagtengngel ti paltog a mairanggo kadagiti pagilian nga addaan iti kabassitan a bilang dagiti armas iti tungngal maysa a tao.
Ti Abagatan a Korea ket maysa a presidensial a republika a mangbukel kadagiti 17 nga administratibo a pannakabingbingay ken maysa daytoy a narang-ay a pagilian nga addaan iti nangato unay nga alagaden ti panagbiag. Daytoy ti maikapat a kadakkelan nga ekonomia ti Asia ken ti maika-15 (nominal) wenno Maika-12 (Pagpadaan ti kapigsa ti panag-gatang) a kadakkelan nga ekonomia iti lubong. Ti ekonomia ket pinaadar kadagiti panagiluas, nga adda dagiti pannakaipatenga ti panagpataud kadagiti elektronika, dagiti lugan, dagiti panagaramid ti barko, makina, dagiti petrokimiko ken robotika. Ti Abgatan a Korea ket kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian, WTO, ken OECD, ken ti nangpundar a kameng ti APEC ken ti Pantok ti Daya nga Asia.
Etimolohia
Ti nagan a Korea ket nagtaud manipud iti Goryeo, a mangibagbaga ti taga-ugma a pagarian ti Goguryeo, ti immuna a dinastia ti Korea a binisita babaen dagiti agtagtagilako a Persiano a nangibagbaga iti daytoy iti Koryŏ (Goryeo; 고려) a kas Korea. Ti termino a Koryŏ ket kaaduan pay a nausar tapno mangibaga ti Goguryeo, a bukod a nanginagan kaniana iti Koryŏ idia maika-5 a siglo. Uray ti kaadda dagiti panangiletra iti Corea ken Korea kadagiti pablaak ti maika-19 a siglo, adda met dagiti Koreano a namatmati a ti Imperio ti Hapon, iti dayta a panawen ti panagsakup ti Hapon, ket nangigagara ti naiyalagad a panangiletra iti Korea, a mangaramid ti Hapon nga umuna nga alpabetiko nga agparang.
Babaen ti turay ti Hapon, ti "Joseon" ket nagbalin nga opisial a nagan para iti intero a teritorio, ngem saan daytoy a unibersal nga inaw-awat. Idi las-ud ti daytoy a panawen, adda met dagiti nadumaduma a grupo a nakilaban para iti pannakawayawaya, ti kadayegan ket ti Daehan Minguk Imsi Jeongbu.
Kalpasan ti panagsuko ti Hapon, idi 1945, ti Republika ti Korea (Daehan Minguk) ket naampon idi a kas ti nalinteg a nagan para iti baro a pagilian. Gapu ta ti gobierno ket tinengngelna laeng ti akin-abagatan a paset ti pagilian ti Koreano a Peninsula, naaramid idi ti inpormal a termino ti Abagatan a Korea , ken nagbalbalin daytoy a kadawyan iti Akinlaud a Lubong. Nupay kasta, dagiti Koreano ket agtultuloyda a a mangibagbaga ti masa ti daga wenno ti intero a peninsula a kas laeng ti Hanguk (Korea) wenno Namhan (Abagatan a Korea).
Dgaiti nota
Dagiti nagibasaran
Adu pay a mabasbasa
- Amsden, Alice H. (1992). Asia's Next Giant: South Korea and Late Industrialization (iti Ingles). Oxford University Press. ISBN 0-19-505852-6.
- Breen, Michael (2004). The Koreans: Who They Are, What They Want, Where Their Future Lies (iti Ingles) (Rev. and updated nga ed.). St. Martin's Griffin. ISBN 978-0-312-32609-8.
- Hart, Dennis (2001). From Tradition to Consumption: Constructing a Capitalist Culture in South Korea (iti Ingles). Jimoondang Publishing. ISBN 89-88095-44-8.
- Cumings, Bruce (1997). Korea's Place in the Sun (iti Ingles). W. W. Norton. ISBN 978-0-393-31681-0.
- Lew, Yong Ick (2013). The Making of the First Korean President: Syngman Rhee's Quest for Independence (iti Ingles). University of Hawai'i Press.
- Nahm, Andrew C. (1996). Korea: A History of the Korean People (iti Ingles) (Maika-2 nga ed.). Hollym. ISBN 978-1-56591-070-6.
- Schneidewind, Dieter K. (2016). Economic Miracle Market South Korea: A Blueprint for Economic Growth in Developing Nations (iti Ingles). Springer. ISBN 978-981-10-0613-5.
- Yang, Sung-chul (1999). The North and South Korean Political Systems: A Comparative Analysis (iti Ingles) (Rev. nga ed.). Seoul: Hollym. ISBN 978-1-56591-105-5.
- Yonhap News Agency (2004). Korea Annual 2004 (iti Ingles). ISBN 978-89-7433-070-5.
- Yuan, Robert T. (1988). Biotechnology in Singapore, South Korea, and Taiwan (iti Ingles). Macmillan Publishers. ISBN 978-1-349-10768-1.
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Abagatan a Korea iti Wiki Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Abagatan a Korea manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)- Ti opisial a website ti Republika ti Korea (Korea.net)
- Ti Opisial a Sitio ti Alagaden ti Turismo ti Korea Naiyarkibo 2017-03-01 iti Wayback Machine
- Abagatan a Korea a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
- Abagatan a Korea iti Curlie (iti Ingles)
- Abagatan a Korea iti Curlie (iti Ingles)
This article uses material from the Wikipedia Ilokano article Abagatan a Korea, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Ti linaon ket magun-od babaen ti CC BY-SA 4.0 malaksid no adda sabali a naibaga. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Ilokano (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.