Kîmya: çiqilekî zanistê

Kemî, têrkera ku heyî û ankû tişta ku heyî, reng, awa, û temenê wê yê ku jê afirî hemûyan ku fahm bike lê dikolê. Bi teybetî, li ser esasê lêkolînkirinê bi lêkolînê re tê ser ziman. Wusa tê gotin û bawer kirin ku gotina kemî, ji ya Semî tê. Gotina semî jî, di wate ku rastkirin û awa dayîna tiştan bi rêzkerî kirna û sentezkirina wan re xwediyê wateyekê bûya.

Kîmya, di temenê ceribandinê de gelek beşên pêşketina. Hemû ji bi lêkolînî, dikin ku fahm bikin. Minaq, atom ji melokulan pêt tê. Têkiliya nava melokulên we Notron, Proton û Elektron û hwd, çawa ya, çawa têkiliyê bi hevdû re didênin. Çawa bi hevdû re di ahangekê de na, û hwd, ku hê gelek aliyên din jî di nav de hena ku em rêz bikin li vir, hemûyan hewl didin ku li gorî wastîya wan fahm bike.

Di demên berê de, di dema ku bo xwarin were çê kirin pêşî dihat kifşkirin wê çi bikina nava hevdû. Ev hin bi hin pêş dikeve. Minaq, ji bo xweşikbûnê jinan andako çê kirin û li rûyê xwe dixistin bû ku bêhna xweşik ji wan were û xweşik bin. Ew çêkirin û ku ka çi dikina nava hevdû de, ew hemû teybetmendiyaka wê tevlikirina li nava hevdû, ya ku mirov bi kemîyê re bêne ser ziman hena. Minaq, di dema Sûmer, Babil Gûtî, Hûrî û Mîtannî, Medî û hwd, hesin dikat halandin û jê tişt dihat çê kirin. Zêr û zêv hevdû û dihat helandin û jê tiştênw eke guhar û hwd dihat derxistin. Ev hemû, dideê nîşandin ku di nava wan de semî pêşktibû bû. Piştre jî ku dem tê dema me em dibînin ku bi zanistê re bi metodên ceribandinê wê gelek metod pêş bikevin.

Zanist, aliyekî wê yê ku weke lingê wê mirov bihasibinê ê ceribandinê heya û li ser kemîyê ya. Kemî jî, hinekî di temenê cerbandin û fahmkirinê de xwediyê wateyê ya.

• Element
• Tabloya periyodîk a elementan
• Kanza