Միաւորներու միջազգային համակարգը ֆիզիքական մեծութիւններու միաւորներու համակարգ է։ Ընդունած եւ գործնական կիրառութեան յանձնարարած Չափերուն եւ կշիռներու XI գլխաւոր կոնֆերանսը (Հոկտեմբեր, 1960, Փարիզ, տե՛ս Չափագիտական ծառայութիւն)։ Կրճատ կը նշանակէ ՄՀ (միջազգային նշանակումը՝ SI, ըստ Système international անուանման սկզբնատառերու)։
ԽՍՀՄ-ի մէջ գործածութեան մէջ դրուած է 1 Յունուար 1963-էն։ ՄՀ մշակուած է միաւորներու տարբեր համակարգերու բարդ համախմբութիւնը եւ Չափերու մեթրական համակարգի հիման վրայ կազմուած առանձին արտահամակարգային միաւորները փոխարինելու, ինչպէս նաեւ միաւորներէն օգտուելը հեշտացնելու նպատակով։
ՄՀ միաւորներու սահմանումները հիմնուած են եօթը ֆիզիքական հաստատուններու շարքի մը վրայ, որոնց անփոփոխ արժէքներէն՝ արտայայտուած ՄՀ միաւորներով, կարելի է եզրակացնել համակարգի բոլոր միաւորները: Այսպիսով, եօթը հաստատունները միաւորներու ամբողջ համակարգի սահմանման հիմնական տարրերն են:
Միաւորներու Միջազգային համակարգը կ՛օգտագործուի կեանքի բոլոր ասպարէզներու մէջ, օրինակի համար միջազգային առեւտուր, արդիւնաբերական արտադրութիւն, առողջութիւն, անվտանգութիւն, բնապաշտպանութիւն եւ հիմնարար գիտութիւնները որ այս ոլորտներու հիմքն են: ՄՀ-ի արժէքները, Ֆիզիքական երեւոյթներու սահմանումը, միաւորներու համակարգը եւ իրենց միջեւ յարաբերութիւնները ծանօթ են գիտնական, արհեստագիտական եւ ճարտարագիտական ոլորտներէն ներս, ու կը կազմեն միջազգային համակարգ մը: ՄՀ-ի առաւելութիւններն են՝ տիեզարականութիւնը (կ՚ընդգրկէ գիտութեան եւ արհեստագիտութեան (տեխնիկայի) բոլոր բնագաւառները) եւ յարակցութիւնը, այսինքն՝ համեմատականութեան գործակից չպարունակող հաւասարումներու հիման վրայ կազմուող ածանցեալ միաւորներու համաձայնեցուածութիւնը։ Վերջինիս շնորհիւ, հաշուարկներ կատարելու ժամանակ, կը վերանայ բանաձեւերու մէջ միաւորներու ընտրութենէն կախուած գործակիցներ մտցնելու անհրաժեշտութիւնը։
Աղիւսակներին մէջ ստորեւ բերուած են ՄՀ-ի հիմնական, լրացուցիչ եւ որոշ ածանցեալ միաւորներու անուանումներն ու նշանակումները (միջազգային եւ հայերէն)։ Առաջին երեք հիմնական միաւորները (մեթր, քիլոկրամ, երկվայրկեան) թոյլ կու տան համաձայնեցուած ածանցեալ միաւորներ կազմել մեխանիկական բնոյթ ունեցող բոլոր մեծութիւններու համար, իսկ միւսները (ամփեր, քելուին, քանտելա, մոլ) աւելցուած են մեխանիկականի չբերուող մեծութիւններու ածանցեալ միաւորներ կազմելու նպատակով։ Ռատիան եւ ստեռատիան լրացուցիչ միաւորները կը ծառայեն հարթ կամ մարմնային անկիւններէն կախուած մեծութիւններու ածանցեալ միաւորները կազմելու համար։ Բազմապատիկ միաւորներու անուանումները կազմելու ժամանակ կ՚օգտուին համապատասխան նախածանցներէ (տեցի, սանդի, հեկթօ, մեկա եւ այլն)։
ՄՀ միաւորներու անուանումները կը գրուին փոքրատառ, իսկ նշանակումը՝ առանց կէտի, ի տարբերութիւն սովորական յապաւումներու։ Ներկայիս կը տարբերեն ՄՀ հիմնական եւ ածանցեալ միաւորներ։
Հիմնական յօդուած՝ ՄՀ հիմնական միաւորներ
Մեծութիւն | Միաւոր | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
Անուանում | Չափայնութիւն | Անուանում | Նշանակում | |||
հայերէն | անգլերէն | հայերէն | միջազգային | |||
Երկարութիւն | L | մեթր | metre | մ | m | |
Զանգուած | M | քիլոկրամ | kilogram | քկ | kg | |
Ժամանակ | T | երկվայրկեան | second | վ | s | |
Ելեկտրական հոսանքի ուժ | I | ամփեր | ampere | Ա | A | |
Թերմոդինամիկական ջերմաստիճան | Θ | քելվին | kelvin | ք | K | |
Նիւթի քանակ | N | մոլ | mole | մոլ | mol | |
Լոյսի ուժ | J | քանտելա | candela | քտ | cd |
Մեծութիւն | Միաւոր | Նշանակում | Արտայայտութիւնը հիմնական միաւորներով | ||
---|---|---|---|---|---|
հայերէն | անգլերէն | հայերէն | միջազգային | ||
Հարթ անկիւն | ռատիան | radian | ռատ | rad | մ·մ−1 = 1 |
Մարմնային անկիւն | սթեռատիան | steradian | սռ | sr | մ2·մ−2 = 1 |
Ցելսիուսի ջերմաստիճան | Ցելսիուսի աստիճան | degree Celsius | °C | °C | Կ |
Յաճախութիւն | հերց | hertz | Հց | Hz | վ−1 |
Ուժ | նիւթօն | newton | Ն | N | կգ·մ·վ−2 |
Էներգիա | ջոուլ | joule | Ջ | J | Ն·մ = կգ·մ2·վ−2 |
Հզօրութիւն | վատ | watt | Վտ | W | Ջ/վ = կգ·մ2·վ−3 |
Ճնշում | փասկալ | pascal | Փա | Pa | Ն/մ2 = կգ·մ−1·վ−2 |
Լուսային հոսք | լիւմէն | lumen | լմ | lm | կդ·սռ |
Լուսաւորուածութիւն | լիւքս | lux | լք | lx | լմ/մ2 = կդ·սռ/մ2 |
Ելեկտրական լիցք | քուլոն | coulomb | Քլ | C | Ա·վ |
Պոտենցիալներու տարբերութիւն | վոլթ | volt | Վ | V | Ջ/Կլ = կգ·մ2·վ−3·Ա−1 |
Դիմադրութիւն | օհմ | ohm | Օհմ | Ω | Վ/Ա = կգ·մ2·վ−3·Ա−2 |
Ելեկտրաունակութիւն | ֆարատ | farad | Ֆ | F | Կլ/Վ = վ4·Ա2·կգ−1·մ−2 |
Մագնիսական հոսք | վեպեր | weber | Վպ | Wb | կգ·մ2·վ−2·Ա−1 |
Մագնիսական ինդուկցիա | թեսլա | tesla | Թլ | T | Վբ/մ2 = կգ·մ−2·Ա−1 |
Ինդուկտիւութիւն | հէնրի | henry | Հն | H | կգ·մ2·վ−2·Ա−2 |
Ելեկտրական հաղորդականութիւն | սիմէնս | siemens | Սմ | S | Օհմ−1 = վ3·Ա2·կգ−1·մ−2 |
Ռադիոակտիւ աղբիւրի ակտիւութիւն | պեքերել | becquerel | Պք | Bq | վ−1 |
Իոնացնող ճառագայթման կլանուած տոզա | կրէյ | gray | Կր | Gy | Ջ/կգ = մ2/վ2 |
Իոնացնող ճառագայթման էֆեկտիւ տոզա | զիվերտ | sievert | Զվ | Sv | Ջ/կգ = մ2/վ2 |
Քաթալիզատորի ակտիւութիւն | քաթալ | katal | քաթ | kat | մոլ/վ |
ՄՀ մէջ չմտնող որոշ միաւորներ Չափերու եւ կշիռներու միջազգային բիւրոյի որոշման համաձայն, կը գործածուին ՄՀ միաւորներու հետ համատեղ։
Միաւոր | Անգլերէն անուանում | Նշանակում | Մեծութիւնը ՄՀ միաւորներով | |
---|---|---|---|---|
հայերէն | միջազգային | |||
րոպէ | minute | րոպ | min | 60 վ |
ժամ | hour | ժ | h | 60 րոպ = 3600 վ |
օր | day | օր | d | 24 ժ = 86 400 վ |
անկիւնային աստիճան | degree | ° | ° | (π/180) ռադ |
անկիւնային րոպէ | minute | ′ | ′ | (1/60)° = (π/10 800) |
անկիւնային երկվայրկեան | second | ″ | ″ | (1/60)′ = (π/648 000) |
լիթր | litre | լ | l, L | 1/1000 մ2 |
թոննա | tonne | տ | t | 1000 կգ |
նեբեր | neper | Նբ | Np | չափազուրկ |
պել | bel | Պ | B | չափազուրկ |
Ելեկտրոնուոլտ | electronvolt | էՎ | eV | ≈1,602 177 33×10−19 Ջ |
զանգուածի ատոմական միաւոր, տալթօն | unified atomic mass unit, dalton | զ․ ա․ մ․ | u, Da | ≈1,660 540 2×10−27 կգ |
աստղագիտական միաւոր | astronomical unit | ա․ մ․ | au | 149 597 870 700 մ (ճշգրիտ) |
ծովային մղոն | nautical mile | մղոն | M | 1852 մ (ճշգրիտ) |
հանգոյց | knot | հն | kn | 1 ծովային մղոնը ժամուան մէջ = (1852/3600) մ/վ |
ար | are | ար | a | 102 մ2 |
հեքթար | hectare | հա | ha | 104 մ2 |
պար | bar | պար | bar | 105 Па |
անգստրեմ | ångström | Å | Å | 10−10 մ |
բառն | barn | բ | b | 10−28 մ2 |
ռենթկէն | röntgen | ռ | R | 1 ռ = 2,57976 • 10−4 կ/կգ |
This article uses material from the Wikipedia Արեւմտահայերէն article Միաւորներու Միջազգային Համակարգ, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Բովանդակությունը թողարկված է CC BY-SA 4.0 թույլատրագրով, եթե այլ բան նշված չէ։ Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Արեւմտահայերէն (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.