Xalqaro Birliklar Tizimi

1960-yilda oʻlchov va tarozilar boʻyicha Parijda oʻtkazilgan 11-Bosh konferensiyada qabul qilingan. Xalqaro birliklar tizimini yettita asosiy birlik, ikkita qoʻshimcha birlik va hosilaviy birliklar tashkil etadi. Asosiy birliklar: uzunlik birligi — metr (m), massa birligi — kilogramm (kg), vaqt birligi — soniya (s), termodinamik temperatura birligi — Kelvin (K), tok kuchi birligi — amper (A), yorugʻlik kuchi — sham, kandela (kd) va modda miqdori — mol (mol). Qoʻshimcha birliklar: yassi burchak birligi — radian (rad), fazoviy burchak birligi — steradian (ster). Hosilaviy birliklar asosiy oʻlchov birliklaridan foydalanib maʼlum fizik qonuniyat asosida aniqlanadi. Bunda koeffitsiyent oʻlchamga ega emas va birga teng deb olinishi kerak.

Fizik kattalikning berilgan birliklar tizimidagi asosiy fizik kattaliklar oʻlchamlari bilan bogʻlanishi ifodasiga shu kattalikning oʻlchamliligi deb ataladi. SI tizimida asosiy kattaliklar uzunlik, massa, vaqt, elektr toki kuchi, termodinamik temperatura, yorugʻlik kuchi, modda miqdori oʻlchamliklari mos ravishda L, M, T, I, Q, J, L^ belgilari orqali ifodalanadi. Xalqaro birliklar tizimi fan va texnikaning barcha sohalarini oʻz ichiga kamrab oladi. Xalqaro birliklar tizimit.da mexanik, issiklik, elektr, magnit va boshqa kattaliklar oʻzaro bogʻlangan bo'ladi. Ushbu tizimning asosiy va hosilaviy birliklari amaliy oʻlchashlar uchun juda qulay hisoblanadi.

Asosiy oʻlchov birliklar

Hosilaviy birliklar

Hosilaviy birliklar asosiy oʻlchov birliklarini ustida oshirilgan matematik amallar natijasida yuzaga kelgan.

SI ga kirmaydigan baʼzi bir oʻlchov birliklari, Oʻlchashlar bosh konferentsiyasi qarori bilan „SI bilan birgalikda qoʻllanilishi mumkin“.

Oʻlchov birliklari	Xalqaro nomlanishi	Belgilanishi		SI oʻlchov birliklarida
		oʻzbekcha	xalqaro
daqiqa	minute	min	min	60 s
soat	hour	soat	h	60 min = 3600 s
sutka	day	sut	d	24 soat = 86 400 s
gradus	degree	°	°	(π/180) rad
burchak minuti	minute	′	′	(1/60)° = (π/10 800)
burchak sekundi	second	″	″	(1/60)′ = (π/648 000)
litr	litre (liter)	L	l, L	1/1000 m³
Tonna	tonne	t	t	1000 kg
neper	neper	Np	Np
bel	bel	B	B
elektronvolt	electronvolt	eV	eV	≈1,60217733${\displaystyle \cdot }$ 10−19 J
massaning atom birligi	unified atomic mass unit	a. e. m.	u	≈1,6605402${\displaystyle \cdot }$ 10−27 kg
astronomik birlik	astronomical unit	a. birl.	ua	≈1,49597870691${\displaystyle \cdot }$ 1011 m
dengiz mili	nautical mile	mil		1852 m (aniq)
uzel	knot	uz		1 soatda bosib oʻtilgan 1 dengiz mili = (1852/3600) m/s
ar	are	a	a	10² m²
gektar	hectare	ga	ha	104 m²
bar	bar	bar	bar	105 Pa
angstrem	ångström	Å	Å	10−10 m
barn	barn	b	b	10−28 m²

• SI brochure Xalqaro oʻlchovlar va ogʻirliklar byurosining saytida SIning tavsifi.
• GOST 8.417-2002. (Wayback Machine saytida 2013-08-05 sanasida arxivlangan)
• Bir birlikdan boshqasiga oʻtuvchi kalkulyatorlar toʻplami.