Ադրբեջանի Արտաքին Քաղաքականություն: Վիքիմեդիայի նախագծի ցանկ

2019 թվականի դրությամբ Ադրբեջանը դիվանագիտական հարաբերություններ է պահպանում ՄԱԿ-ի 182 անդամ պետությունների, Պաղեստինի և Սուրբ Աթոռի հետ։ Դիվանագիտական հարաբերությունները բացակայում են Հայաստանի, Կենտրոնական Աֆրիկյան Հանրապետության, Կոնգոյի Հանրապետության, Էսվատինի, Կիրիբատի, Միկրոնեզիայի, Պապուա Նոր Գվինեայի, Սենթ Քիթս և Նևիսի, Սեյշելյան կղզիների, Տոնգայի Դաշնային նահանգների հետ։

Ադրբեջանը նաև լավ հարաբերություններ է պահպանում Եվրոպական միության հետ Արևելյան Եվրոպայում իր հարևանության քաղաքականության շրջանակներում։

Հայաստան

 

Ժամանակակից Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև լարված հարաբերությունները խորը պատմական արմատներ ունեն։ 1980-ական թվականների վերջին Ադրբեջանական ԽՍՀ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի բնակչության հայկական մեծամասնությունը հանդես եկավ մարզի՝ Հայկական ԽՍՀ կազմ հանձնելու պահանջով։ Այդ պահանջները պաշտպանվել են Հայաստանի ղեկավարության կողմից։ Ստեղծված էթնոքաղաքական հակամարտությունը հանգեցրել է երկու կողմերից էթնիկ զտումների և զինված բախումների, որոնք ԽՍՀՄ փլուզումից հետո վերաճել են լայնածավալ պատերազմի, որի ընթացքում հայերի վերահսկողության տակ են անցել նախկին ԼՂԻՄ-ի տարածքին հարող Ադրբեջանի որոշ շրջաններ։ Դեռևս 1980-ական թվականների վերջից ադրբեջանական ղեկավարությունը տնտեսական շրջափակում էր մտցրել ԼՂԻՄ-ի և Հայաստանի միջև՝ դադարեցնելով տրանսպորտային հաղորդակցությունը Հայաստանի հետ։

 

1994 թվականին Ռուսաստանի միջնորդությամբ Ադրբեջանը, Հայաստանը և չճանաչված Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունը ստորագրեցին հրադադարի մասին եռակողմ համաձայնագիր, որը պարբերաբար խախտվում է փոխադարձ մեղադրանքներով։ Կողմերը զբաղեցնում են համաձայնագրի ստորագրման պահին իրենց դիրքին համապատասխանող դիրքեր։ Լեռնային Ղարաբաղի մեծ մասը, ինչպես նաև դրան հարող մի շարք տարածքներ վերահսկվում են Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետության կողմից, որը սերտ կապեր ունի Հայաստանի Հանրապետության հետ, մասնավորապես, նրա ազգային արժույթը՝ դրամը։

Ադրբեջանը և ՄԱԿ-ի անդամ մյուս պետությունները Լեռնային Ղարաբաղը համարում են Ադրբեջանի մաս։ Ադրբեջանի ղեկավարությունը բազմիցս ընդգծել է, որ եթե հայկական կողմը չազատի գրավյալ տարածքները և Լեռնային Ղարաբաղի բանակցային գործընթացում տեղաշարժ չլինի, ապա դա կնշանակի, որ հակամարտության լուծման բոլոր խաղաղ հնարավորությունները սպառված են, և Ադրբեջանը ստիպված կլինի դիմել դրա լուծման ուժային մեթոդներին։ Ղարաբաղում նոր պատերազմի անհրաժեշտության մասին խոսում են նաև հանրապետության խորհրդարանի շատ պատգամավորներ։ Ադրբեջանը մեծացնում է ռազմական հզորությունը, ինչը բացասական արձագանք է առաջացնում ԱՄՆ մի շարք հայամետ կոնգրեսականների կողմից և հայտարարում է Հայաստանը տարածաշրջանային նախագծերից մեկուսացնելու անհրաժեշտության մասին։

2008 թվականի նոյեմբերի 2-ին Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի նախագահների միջև ստորագրվեց ղարաբաղյան հակամարտության վերաբերյալ հռչակագիր։ Երեք պետությունների ղեկավարները պայմանավորվել են համատեղ աշխատել Կովկասում իրավիճակի կարգավորման ուղղությամբ։ «Նախագահները, առարկայական և բովանդակալից քննարկելով Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և Ֆրանսիայի միջնորդությամբ Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև ուղիղ երկխոսության շարունակման միջոցով քաղաքական միջոցներով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման վիճակն ու հեռանկարները, հայտարարում են, որ կնպաստեն Հարավային Կովկասում իրավիճակի կարգավորմանը և տարածաշրջանում հակամարտության քաղաքական կարգավորման ճանապարհով կայունության, անվտանգության մթնոլորտի հաստատման ապահովմանը»,- ասված Է հռչակագրում։

Վրաստան

Վրաստանը և Ադրբեջանը 428 կմ ընդհանուր սահման ունեն։ Երկու հարևան երկրների միջև երկկողմ հարաբերությունները պաշտոնապես հաստատվել են 1919 թվականի հունիսի 16-ին, երբ ադրբեջանական և վրացական ժողովրդավարական հանրապետությունները ստորագրեցին առաջին պայմանագիրը։ 1922 թվականին երկուսն էլ դարձան ԽՍՀՄ միութենական մասեր։ Երկու պետություններն էլ իրենց անկախությունը վերականգնել են 1991 թվականին և 1992 թվականի նոյեմբերի 18-ին հաստատվել են դիվանագիտական կապեր նրանց միջև։ 1997 թվականի հոկտեմբերին Ադրբեջանն ու Վրաստանը երկու այլ պետությունների հետ միասին հիմնադրեցին ՎՈՒԱՄ կազմակերպությունը։ 1999 թվականին բաց է թողնվել Բաքու-Սուպսա գազամուղը։

Վրաստանի հետ Ադրբեջանի գլխավոր տնտեսական նախագծերից մեկը Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղն է, որի բացումը տեղի է ունեցել 2006 թվականի հուլիսի 13-ին։ Նախագծի մասին պայմանագիրը ստորագրվել էր դեռևս 1998 թվականին Անկարայում Ադրբեջանի, Վրաստանի, Ղազախստանի, Թուրքիայի, Ուզբեկստանի նախագահների և Ադրբեջանի այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաների ներկայությամբ։ Պայմանագիրը ստորագրել էր այն ժամանակվա նախագահ Հեյդար Ալիևը, իսկ Վրաստանի ներկայացուցիչը Վրաստանի այն ժամանակվա նախագահ Էդուարդ Շևարդնաձեն էր։ 2005 թվականի հոկտեմբերի 12-ին տեղի ունեցավ վրացական հատվածի հանդիսավոր բացումը։ Այդ նավթամուղով նավթ է հոսում «Ազերի-Չիրագ-Գյունեշլի» հանքավայրերի բլոկից և «Շահ-Դենիզ» հանքավայրից կոնդենսատը։ Խողովակաշարի 443 կմ-ն անցնում է Ադրբեջանի տարածքով, իսկ 249 կմ-ը՝ Վրաստանի։

Ադրբեջանա-վրացական հարաբերություններում մեկ այլ կարևոր նախագիծ է Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարը, որը Կասպից ծովից գազ է մատակարարում Վրաստան և Թուրքիա։ Գազատարը գործարկվել է 2007 թվականին։

2007 թվականին սկսվել է նաև Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղու շինարարությունը, որի բացումը տեղի է ունեցել 2017 թվականի հոկտեմբերի 30-ին։

2013 թվականի տվյալներով՝ Ադրբեջանը երկրորդ տեղն Է զբաղեցրել (Թուրքիայից հետո) Վրաստանի արտաքին առևտրային շրջանառության մեջ։

Ռուսաստան

 

Ադրբեջանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության միջև դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի ապրիլի 4-ին։ Երկկողմ հարաբերությունների իրավապայմանագրային բազայի հիմնարար փաստաթուղթը Ռուսաստանի Դաշնության և Ադրբեջանի Հանրապետության միջև բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ անվտանգության մասին պայմանագիրն է (ստորագրվել է 1997 թվականի հուլիսի 3-ին)։

Ռուսաստանը ակտիվորեն մասնակցում է Ղարաբաղյան հակամարտության քաղաքական կարգավորման գործընթացին։

Զարգանում է առևտրատնտեսական համագործակցությունը։ 2008 թվականին Ադրբեջանի և Ռուսաստանի միջև արտաքին առևտրաշրջանառությունը կազմել է 2,403 միլիարդ դոլար։ 2007 թվականի հունվարի 1-ից Ադրբեջան ռուսական գազի մատակարարումների դադարեցման հետ կապված ապրանքաշրջանառության կառուցվածքում ավելացել է ոչ հումքային ապրանքների մասնաբաժինը։

Ադրբեջանը Ռուսաստանի Դաշնության տարածքով իրականացնում է Բաքու-Նովոռոսիյսկ երթուղով նավթի փոխադրումը։ 2007 թվականից «Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան» նավթի փոխադրման նոր երթուղու շահագործման և ռուսական տարածքով ադրբեջանական նավթի արտահանման հոսքերի վերաբաշխման հետ կապված զգալիորեն կրճատվել է տարանցումը։

Ռուսաստանը մասնակցում է Ադրբեջանի նավթագազային նախագծերին, ունի իր բաժինը միջազգային կոնսորցիումներում։ «Լուկօյլ» ընկերությանը պատկանում է 10 %-ը՝ «Շահ Դենիզ» հանքավայրի շահագործման և 80%-ը՝ D-222 նախագծում։ Միևնույն ժամանակ, դա միակ խոշոր ռուսական ընկերությունն է, որն աշխատում է այստեղ, և ադրբեջանական տնտեսության մեջ ռուսական ներդրումների ծավալը բավականին համեստ է արևմտյան կապիտալ ներդրումների համեմատ։

Ադրբեջանում զբաղվածության խնդիրը հիմնականում լուծվում է Ռուսաստան միգրացիայի հաշվին։ Ռուսաստանում աշխատող ադրբեջանցիների թիվը մոտավորապես 2 միլիոն է գնահատվում տարբեր հաշվարկներով, նրանք տարեկան Ադրբեջան են ուղարկում մինչև երկուսուկես միլիարդ դոլար։ Այդ կապակցությամբ Ադրբեջանում ուշադրությամբ հետևում են Ռուսաստանում հակամուսուլմանական տրամադրությունների դրսևորումներին։ Բաքվում չեն մոռանում, թե ինչպես 1990-ական թվականների կեսերին ռուս-ադրբեջանական տնտեսական շփումները սառեցվեցին գրեթե երեք տարով՝ կապված հայ-ադրբեջանական հակամարտության հետ։

 

Զարգանում է ռազմատեխնիկական համագործակցությունը։ 2003 թվականին ստորագրվել է ռազմատեխնիկական համագործակցության մասին միջկառավարական համաձայնագիր, իսկ 2006՝ միջկառավարական համաձայնագիր մտավոր գործունեության արդյունքների նկատմամբ իրավունքների փոխադարձ պաշտպանության մասին, որոնք օգտագործվում և ստացվել են երկկողմ ռազմատեխնիկական համագործակցության ընթացքում։

Ռուսաստանը մինչև 2012 թվականը Ադրբեջանում վարձակալել է Գաբալայի ՌՏԿ-ն՝ բալիստիկ հրթիռների արձակմանը հետևելու ռուսական համակարգի բաղկացուցիչ մասերից մեկը։ Գաբալայի ՌՏԿ-ն կառուցվել է խորհրդային տարիներին՝ որպես ԽՍՀՄ հակահրթիռային պաշտպանության համակարգի կարևորագույն տարրերից մեկը։ Ադրբեջանի կողմից անկախություն ստանալուց և ՌԼԿ-ն նրա սեփականությանն անցնելուց հետո Ռուսաստանը շարունակել է դրա օգտագործումը՝ չնայած Ադրբեջանի ներքաղաքական կյանքի բոլոր զարգացումներին։

Միայն 2002 թվականին է ստորագրվել Ռուսաստանի կողմից Գաբալայի ռադիոլոկացիոն կայանի («Դարյալ» ՌԼԿ) օգտագործման կարգավիճակի, սկզբունքների և պայմանների մասին համաձայնագիրը, իսկ 2007 թվականին՝ Ռուսաստանի և Ադրբեջանի լիազոր ներկայացուցիչների կարգավիճակի մասին միջկառավարական արձանագրությունը, որոնք նախատեսված են այդ համաձայնագրի կատարման համար։

2007 թվականին Գաբալայի ՌՏԿ-ն ԱՄՆ-ի կողմից մշակվող ՀՀՊ համակարգում օգտագործելու վերաբերյալ ռուսական առաջարկը ստացել է ադրբեջանական ղեկավարության աջակցությունը։

Գաբալայի ՌԼԿ-ի աշխատանքի հարցը բազմիցս դարձել է ներքաղաքական քննարկումների առարկա, այդ թվում՝ Ադրբեջանի խորհրդարանում։

2012 թվականի դեկտեմբերի 10-ին Ռուսաստանը դադարեցրել է Գաբալայի ՌԼԿ-ի շահագործումը այն պատճառով, որ կողմերը համաձայնության չեն եկել վարձակալական արժեքի վերաբերյալ։ 2013 թվականին ՌԼԿ-ն հանձնվել է Ադրբեջանին, ռուս զինծառայողները լքել են կայազորը, իսկ բոլոր սարքավորումները ապամոնտաժվել և տեղափոխվել Ռուսաստան։

 

Ադրբեջանի տարածքում քիչ չեն Չեչնիայից փախստականները, այդ թվում՝ ռուսական զորքերի դեմ զինված գործողությունների մասնակիցները։ Ադրբեջանական տարածքը երկար ժամանակ, ԶԼՄ-ների հաղորդագրությունների համաձայն, չեչեն անջատողականների կողմից օգտագործվել է որպես տարանցիկ երկիր և մի տեսակ թիկունքային բազա, որտեղ, մասնավորապես, վերականգնվում էին վիրավոր գրոհայինները։ Գրոհայիններին համեմատաբար հեշտ էր հաջողվում հատել Ադրբեջանի և Դաղստանի միջև սահմանը։ 2004 թվականի սեպտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի իշխանությունները Բեսլանի ահաբեկչությունից հետո փակեցին բոլոր սահմանային ցամաքային անցումները ավտոտրանսպորտի և մարդկանց համար և բացեցին դրանք նախագահների միջև բանակցություններից, ինչպես նաև ձերբակալություններից և Ռուսաստանի իշխանություններին մի խումբ նախկին զինյալների հանձնելուց հետո։ Բաքվում փակվել է չեչենական ներկայացուցչությունը։

Ներկայումս հաղորդվում է երկու երկրների իրավապահ և դատական մարմինների փոխգործակցության զարգացման, սահմանային համագործակցության զարգացման մասին՝ հաշվի առնելով Կովկասում տիրող ընդհանուր իրավիճակը և ելնելով միջազգային ահաբեկչության դեմ պայքարի խնդիրներից։

2008 թվականի սկզբի դրությամբ, աշխատանքային արձանագրություններով, քարտեզագրական և նկարագրական փաստաթղթերով ձևակերպված սահմանի համաձայնեցված գիծը կազմել է 301,1 կմ (336,5 կմ-ից), այսինքն՝ սահմանագծվել է պետական սահմանի 90%-ը։

Ռուս-ադրբեջանական հարաբերությունների որոշ այլ ասպեկտներ․

• 1990-ական թվականների սկզբին Ադրբեջանն իր անհանգստությունն էր հայտնում Ղարաբաղյան պատերազմի ժամանակ Հայաստանի զինված ուժերին ռուսական աջակցության կապակցությամբ։
• 2000-ական թվականների կեսերին Ադրբեջանը մտահոգություն էր հայտնում Գյումրիիում (Հայաստան) Վրաստանի տարածքում փակվող ռազմակայաններից ռուսական ռազմական տեխնիկայի տեղափոխման և այն ազդեցության կապակցությամբ, որը նա կարող է ունենալ ղարաբաղյան կարգավորման հեռանկարների վրա։
• Ադրբեջանը բազմիցս բողոքել է այն բանի դեմ, որ ռուսական ընկերությունները միջոցներ են ներդնում և բիզնես են վարում ԼՂ տարածքում։
• Ադրբեջանը մտահոգված է Կոսովոյի մոդելով հետխորհրդային տարածքում չճանաչված հանրապետությունների խնդիրը լուծելու Ռուսաստանի կոչերով,  ինչպես նաև Ռուսաստանի կողմից Հարավային Օսիայի և Աբխազիայի ինքնուրույնության արդեն իսկ կատարված ճանաչմամբ։
• Ռուսաստանն իր դժգոհությունն է հայտնում ԱՄՆ-ի նախաձեռնած՝ կասպիական նավթի՝ Արևմուտք արտահանման նախագծերի կապակցությամբ՝ շրջանցելով Ռուսաստանը՝ դրանք համարելով ավելի քաղաքական, քան տնտեսական նախագծեր։ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան խողովակաշարի շինարարությունից հետո խոսքը Բաքու-Ջեյհան նավթամուղի ստեղծման նախագծի մասին է՝ Ադրբեջանի տարածքով ղազախական նավթի տարանցման համար Ակտաու-Բաքու երթուղով. դրա իրագործման դեպքում ղազախական նավթի հիմնական զանգվածը կգնա Բաքու-Ջեյհան խողովակաշարով և, համապատասխանաբար, շրջանցելով Ռուսաստանը։

 

Բելառուս

Ադրբեջանա-բելառուսական հարաբերությունները հաստատվել են 1993 թվականի հունիսի 11-ին։ Միայն 2001 թվականի օգոստոսին տեղի է ունեցել բելառուսական պատվիրակության առաջին այցն Ադրբեջան։ 2006 թվականին բացվել են երկու երկրների դեսպանատները մայրաքաղաքներում։ 2006 թվականի հոկտեմբերին տեղի է ունեցել Ադրբեջանի նախագահի առաջին պաշտոնական այցը Բելառուս, որի ընթացքում ստորագրվել է մինչև 2015 թվականը սոցիալ-տնտեսական համագործակցության մասին պայմանագիր։ 2008 թվականի նոյեմբերի 14-ին Ադրբեջանի և Բելառուսի Հանրապետության միջև ստորագրվել է ռազմական համագործակցության մասին պայմանագիր։ 2015 թվականի նոյեմբերի 28-ին Մինսկում նախագահներ Ալեքսանդր Լուկաշենկոյի և Իլհամ Ալիևի ներկայությամբ ստորագրվել Է Բելառուսի և Ադրբեջանի միջև մինչև 2025 թվականը սոցիալ-տնտեսական համագործակցության մասին պայմանագիր։

Ռումինիա

Ռումինիան պաշտոնապես ճանաչել է Ադրբեջանի Հանրապետության անկախությունը, որը վերականգնվել է 1991 թվականի հոկտեմբերի 18-ին, 1991 թվականի դեկտեմբերի 11-ին։ Ադրբեջանա-ռումինական երկկողմ դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի հունիսի 21-ին։ 1995 թվականի հուլիսի 2-ին Ադրբեջանի այն ժամանակվա նախագահ Հեյդար Ալիևն իր առաջին պաշտոնական այցը կատարեց Ռումինիա։ Իսկ Ռումինիայի նախագահի առաջին պաշտոնական այցը Բաքու իրականացվել է 1996 թվականի մարտին։

Ադրբեջանի Հանրապետության Ազգային ժողովում գործում է աշխատանքային խումբ, որը ստեղծվել է 2000 թվականի դեկտեմբերի 5-ին։

2010 թվականի ապրիլին Բուխարեստում Ադրբեջանը, Ռումինիան և Վրաստանը համաձայնագիր են ստորագրել Ադրբեջանից հեղուկ գազի մատակարարման մասին։

ԱՄՆ

Միացյալ Նահանգները Ադրբեջանի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ է հաստատել 1992 թվականին՝ Խորհրդային Միության փլուզումից անմիջապես հետո։ ԱՄՆ-ն փնտրում է Ադրբեջանի հետ գործընկերության նոր ուղիներ, աջակցում է տարածաշրջանային անվտանգության և կայունության ապահովմանը, էներգետիկ անվտանգության բարձրացմանը, ինչպես նաև Ադրբեջանում տնտեսական և քաղաքական բարեփոխումների անցկացմանը։ Միացյալ Նահանգները սատարում է Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորմանն ուղղված Ադրբեջանի ջանքերին։

1992 թվականի նոյեմբերին Վաշինգտոնում բացվել է Ադրբեջանի դեսպանատունը։

1994 թվականին ստորագրվել է դարի պայմանագիր, որին մասնակցել են ԱՄՆ-ի այնպիսի խոշոր նավթային ընկերություններ, ինչպիսիք են «Ամոկոն», «Պենզոյլը», «Յունոկալը», «Էքսսոնը»։ «Դարի պայմանագրում» ներդրումների 47 %-ը պատկանում էր ԱՄՆ-ի ընկերություններին.

1996 թվականի դեկտեմբերին Ադրբեջանում տեղի ունեցավ ԱՄՆ Առևտրի պալատի պաշտոնական բացումը։

Երկու երկրների միջև կապերի հիմքը 2003-2010 թվականներին կազմել են անդրազգային ռազմավարական սկզբունքները։

2001 թվականի նոյեմբերի 19-ին Ադրբեջանը ՆԱՏՕ-ի Խորհրդարանական վեհաժողովում ընդունվել է ասոցիատիվ անդամ։

2006 թվականի ապրիլի 28-ին Վաշինգտոնում՝ Սպիտակ տանը, տեղի ունեցավ Իլհամ Ալիևի և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների նախագահ Ջորջ Բուշի հանդիպումը։ Հանդիպման ընթացքում կողմերը քննարկել են Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նախագծի իրականացումը, ինչպես նաև իրավիճակը տարածաշրջանում և միջազգային ասպարեզում։ 2017 թվականի սեպտեմբերի 21-ին Նյու Յորքում՝ ՄԱԿ-ի 72-րդ վեհաժողովի շրջանակներում, Իլհամ Ալիևը հանդիպել է ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի հետ։

2018 թվականի օգոստոսի 10-ին Ալիևն ընդունել է ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատի հետախուզության հարցերով մշտական հատուկ կոմիտեի նախագահ Դևին Նունյեսի գլխավորած պատվիրակությանը։

Ուկրաինա

1991 թվականի նոյեմբերի 19-ին երկու երկրների միջև ստորագրվեց «Ուկրաինայի և Ադրբեջանի Հանրապետության միջպետական հարաբերությունների հիմքերի մասին» պայմանագիրը։ Ադրբեջանա-ուկրաինական դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի փետրվարի 6-ին։ 1992-1994 թվականների ընթացքում ստորագրվել են մի շարք համաձայնագրեր։

1995 թվականի հունվարի 25-ին Ուկրաինայի և Ադրբեջանի միջև ստորագրվել է բարեկամության և համագործակցության մասին պայմանագիր։

Ադրբեջանում Ուկրաինայի դեսպանատունը սկսել է իր աշխատանքը 1996 թվականի մայիսի 5-ին, իսկ Ուկրաինայում Ադրբեջանի դեսպանատունը բացվել է ավելի ուշ՝ 1997 թվականի մարտի 12-ին։

1997 թվականի մարտին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետը և Ադրբեջանի Հանրապետության կառավարությունը ռազմատեխնիկական համագործակցության մասին համաձայնագիր են ստորագրել։

Երկրները Վրաստանի և Մոլդովայի հետ միասին ՎՈՒԱՄ կազմակերպության հիմնադիրներն են։

2000 թվականին երկու երկրների միջև ստորագրվել են տնտեսական և ֆինանսական խախտումների դեմ պայքարի, կառավարական կապի, պետական սահմանների պահպանության և այլ ոլորտներում համագործակցության մի շարք համաձայնագրեր։

2004 թվականի հունիսի 3-ին Ուկրաինայի նախարարների կաբինետի և Ադրբեջանի կառավարության միջև համաձայնագիր Է ստորագրվել մաքսանենգության և մաքսային կանոնների խախտման, ինչպես նաև ռազմամթերքի, պայթուցիկ նյութերի, թմրանյութերի, հոգեմետ նյութերի և պրեկուրսորների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի ոլորտում համագործակցության մասին։

2009 թվականից գործում է բարձր մակարդակի միջպետական մարմին՝ Ուկրաինայի և Ադրբեջանի նախագահների խորհուրդ։ Տարեկան անցկացվում են Խորհրդի նիստերը։

2016 թվականի հուլիսի 14-ին տեղի է ունեցել ադրբեջանա-ուկրաինական մի շարք փաստաթղթերի ստորագրման արարողությունը։ Ադրբեջանի Հանրապետության պետական մաքսային կոմիտեի նախագահը և Ուկրաինայի պետական հարկաբյուջետային ծառայության նախագահը ստորագրել են «արձանագրություն Ադրբեջանի Հանրապետության պետական մաքսային կոմիտեի և Ուկրաինայի պետական հարկաբյուջետային ծառայության միջև օդային տրանսպորտով ապրանքների փոխադրման ժամանակ մաքսային իրավախախտումների դեմ պայքարի ոլորտում փոխգործակցության մասին»։ Ուկրաինայի մշակույթի նախարարության և Ադրբեջանի Հանրապետության մշակույթի և զբոսաշրջության նախարարության միջև 2016-2020 թվականներին մշակույթի և արվեստի ոլորտում համագործակցության մասին ընդունված ծրագիրը կարևոր դեր է խաղացել ադրբեջանա-ուկրաինական համագործակցության շրջանակներում մշակութային հարաբերությունների զարգացման գործում։

 

2017 թվականի փետրվարի 6-ին կողմերը նշեցին դիվանագիտական հարաբերությունների 25-ամյակը։

Իսրայել

Իսրայելը պաշտոնապես ճանաչել է Ադրբեջանի անկախությունը 1991 թվականի դեկտեմբերի 25-ին։ Ադրբեջանն ու Իսրայելը դիվանագիտական հարաբերություններ են հաստատել 1992 թվականի ապրիլի 7-ին։ 1993 թվականի օգոստոսին բացվել Է Ադրբեջանում Իսրայելի դեսպանատունը։

Իսրայելը Ադրբեջանից նավթի երկրորդ խոշորագույն ներմուծողն է։ Նավթամթերքի իր պահանջների 30 տոկոսը Իսրայելը բավարարում է ադրբեջանական նավթի հաշվին։ 2007 թվականի փետրվարի 20-ին Իսրայելի և Ադրբեջանի կառավարությունների միջև ներդրումների փոխադարձ պաշտպանության մասին համաձայնագիր կնքվեց։

2009 թվականին իսրայելական Elbit Systems պաշտպանական ընկերությունը ներկայացուցչություն է բացել Ադրբեջանում, իսկ Ադրբեջանի պաշտպանական արդյունաբերության նախարարությունը սկսում է ԱԹՍ-ների արտադրությունը։

2016 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Բաքվում Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը հրամանագիր է ստորագրել Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև համագործակցության միջկառավարական հանձնաժողովի ստեղծման մասին հուշագիրը հաստատելու մասին։ Հուշագիրը ստորագրվել է Իսրայելի վարչապետի՝ վերջին 20 տարվա ընթացքում Ադրբեջան կատարած առաջին այցի ընթացքում։ Հանդիպման շրջանակներում ստորագրվել են նաև համագործակցության այլ համաձայնագրեր այնպիսի ոլորտներում, ինչպիսիք են ստանդարտացման, համապատասխանության գնահատման և չափագիտության, գյուղատնտեսության բնագավառներում։ Կողմերը նաև ստորագրել են Ադրբեջանի և Իսրայելի միջև եկամուտների հարկերի նկատմամբ կրկնակի հարկումը վերացնելու մասին կոնվենցիան։

Ադրբեջանում ապրում են մոտ 15 հազար լեռնային և այլ հրեաներ։ Ադրբեջանի Հանրապետության տարածքում գործում են երեք հրեական համայնքներ՝ 1-լեռնային հրեաների համայնք, 2-հրեաների աշքենազի համայնք, 3-վրաց հրեաների համայնք։ Ադրբեջանի մայրաքաղաքում, ինչպես նաև Գուբա և Օգուզ քաղաքներում գործում են մի քանի սինագոգեր։ 2003 թվականի սեպտեմբերին Բաքվում բացվեց առաջին հրեական դպրոցը։ Իվրիտի առաջին պաշտոնական դասընթացները Ադրբեջանում բացվել են 1987 թվականին։ Բաքվում և Ղուբայում գործում են 5 հրեական դպրոց, որտեղ սովորում է 1450 աշակերտ։ Ղուբայում կա Կրասնայա Սլոբոդա գյուղ, որը լեռնային հրեաների կոմպակտ բնակության վայր է 2017 թվականի ապրիլին երկու երկրների միջև հաստատվեց կրկնակի հարկումը չեղյալ հայտարարելու մասին։

Իրան

2007 թվականի օգոստոսին տեղի ունեցավ Իրանի նախագահ Մահմուդ Ահմադինեժադի պաշտոնական այցը Ադրբեջան, որի ընթացքում ստորագրվեցին երկու երկրների համար կարևոր համաձայնագրեր։ Արազ գետի վրա (Օրդուբադսկայա՝ ադրբեջանական միջոցներով և Մարազադկայա՝ իրանական) երկու ՀԷԿ-երի կառուցումը, Նախիջևանի ինքնավարության և Իրանի միջև վիզային ռեժիմի պարզեցումը, Ջուղա քաղաքի և Նախիջևանի ինքնավարության իրանական և ադրբեջանական կողմերի միջև նոր ավտոմոբիլային երթուղու կառուցումը։

 

Ղազախստան

Ադրբեջանի և Ղազախստանի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի օգոստոսի 27-ին։

1993 թվականին Բաքվում ստեղծվեց «Ադրբեջան-Ղազախստան» բարեկամության ընկերությունը։ 1994 թվականի մարտին Ղազախստանում բացվեց Ադրբեջանի Հանրապետության դեսպանությունը, իսկ 1994 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Ադրբեջանում բացվեց Ղազախստանի դեսպանատունը։

2001 թվականի նոյեմբերի 29-ին Ղազախստանի և Ադրբեջանի նախագահները Մոսկվայում ԱՊՀ գագաթնաժողովի ընթացքում ստորագրեցին «Կասպից ծովի հատակը տարանջատելու մասին համաձայնագիրը»։

2008 թվականի սեպտեմբերից Ակտաուում աշխատանքն է սկսել Ադրբեջանի գլխավոր հյուպատոսությունը։

2013 թվականի օգոստոսի 14-ին համաձայնագիր Է ստորագրվել «Azersun Holding» ընկերության կողմից «ծովային Պորտ Ակտաու» ազատ տնտեսական գոտու տարածքում ադրբեջանական պտուղ-բանջարեղենի պահպանման, վերամշակման և տեղափոխման լոգիստիկ կենտրոնի կառուցման մասին, որի շինարարությունն ավարտվել է 2016 թվականին։

2018 թվականի օգոստոսի 12-ին Ղազախստանի Ակտաու քաղաքում Կասպից ծովի իրավական կարգավիճակի մասին միջազգային պայմանագիր է ստորագրվել Ադրբեջանի, Իրանի, Ղազախստանի, Ռուսաստանի, Թուրքմենստանի միջև։

Թուրքիա

Ադրբեջանի անկախության վերականգնումից հետո ադրբեջանա-թուրքական դիվանագիտական հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի հունվարի 14-ին։ 1992 թվականի հունվարից Ադրբեջանում գործում է Թուրքիայի դիվանագիտական առաքելությունը, իսկ նույն թվականի օգոստոսից՝ Թուրքիայում Ադրբեջանի դիվանագիտական առաքելությունը։ Ադրբեջանում իրենց գործունեությունն են իրականացնում Բաքվում թուրքական դեսպանատունը և Նախիջևանում և Գյանջայում երկու գլխավոր հյուպատոսությունները։ Անկարայում է գտնվում Ադրբեջանի դեսպանատունը, իսկ Ստամբուլում և Կարսում՝ գլխավոր հյուպատոսությունները։

1992 թվականի հունվարին կնքվեց երկու երկրների միջև ռազմական համագործակցության մասին պայմանագիր։

1994 թվականի սեպտեմբերի 20-ին ստորագրվեց «դարի պայմանագիր», որտեղ Թուրքիան ներկայացվեց «թուրք պետրոլարի» ընկերության կողմից։ 2006 թվականի հուլիսի 13-ին Միջերկրական ծովի թուրքական ափին Ջեյհան տերմինալում գործարկվեց Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը։ Գազատարի թուրքական հատվածը կազմել է 1076 կմ։

2001 թվականի մարտի 12-ին Ադրբեջանի նախագահի Թուրքիա կատարած պաշտոնական այցի ընթացքում ստորագրվեց «ադրբեջանական և թուրքական հանրապետությունների միջև բնական գազի վաճառքի և ձեռքբերման պայմանագիր Ադրբեջանից Թուրքիայի Հանրապետություն բնական գազի մատակարարման վերաբերյալ»։ Այդպիսով հիմք դրվեց գազի ոլորտում Ադրբեջանի և Թուրքիայի միջև համագործակցության համար։ 2007 թվականի հունվարին շահագործման հանձնվեց Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազամուղը։

2005 թվականի հունվարին Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Վրաստանի միջև պայմանագիր ստորագրվեց Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երթուղու ստեղծման մասին։ 2007 թվականի փետրվարի 7-ին ստորագրվել է միջկառավարական համաձայնագիր։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 30-ին տեղի է ունեցել Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղու բացումը, որի արարողությանը մասնակցել են Ադրբեջանի և Թուրքիայի նախագահներ Իլհամ Ալիևը և Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը։

2011 թվականի դեկտեմբերի 26-ին Թուրքիայի և Ադրբեջանի միջև ստորագրվեց փոխըմբռնման հուշագիր, կոնսորցիում TANAP գազատարի կառուցման և շահագործման համար, որը հանդիսանում է Հարավային գազային միջանցքի մաս և միանում է Տրանսադրիատիկ խողովակաշարին (TAP)։ TANAP-ի շինարարությունը սկսվել է 2015 թվականին։ 2018 թվականի հունիսի 12-ին Թուրքիայի Էսքիշեհիր նահանգում տեղի ունեցավ Տրանսանատոլիական գազատարի բացումը, որով Ադրբեջանի և Թուրքիայի նախագահները գործարկեցին գազամուղը։

Ադրբեջանը անդամակցում է այնպիսի կազմակերպությունների, ինչպիսիք են ՄԱԿ-ի, չմիավորման շարժումը, ԱՊՀ-ի, ԵԱՀԿ-ի, Գործընկերություն հարցերով ՆԱՏՕ-ի խաղաղության, ԵԱԳԽ-ի, առողջապահության Համաշխարհային կազմակերպության, Ասիական զարգացման բանկը, Ենթակառուցվածքային ներդրումների ասիական բանկը, վերակառուցման և զարգացման Եվրոպական բանկը, Եվրոպայի Խորհուրդը, ԵՍԶՈՒՊ-ի, ԱՄՀ-ն և Համաշխարհային բանկը։

ՄԱԿ

Ադրբեջանը ՄԱԿ-ում ընդունվել է 1992 թվականի մարտի 2-ին Գլխավոր ասամբլեայի 46-րդ լիագումար նստաշրջանում։ Ադրբեջանական պատվիրակությունը ՄԱԿ-ում աշխատանքն սկսել է 1992 թվականի մայիսի 6-ին, իսկ 1993 թվականին Ադրբեջանում բացվել Է ՄԱԿ-ի ներկայացուցչությունը։ 1995 թվականից ի վեր, բացի կազմակերպությունից, երկիրը կապեր է պահպանում ՄԱԿ-ի մասնագիտացված հաստատությունների, հանձնաժողովների (ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի, ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի, ԷԿՈՍՈՍ-ի (երկիրն ընտրվել է 2017-2019 թվականների անդամակցության), Կանանց կարգավիճակի հանձնաժողովի, Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի հետ) հետ։ Ադրբեջանը նաև ՄԱԿ-ի Կայուն զարգացման հանձնաժողովի անդամ է։

2016 թվականի հուլիսին երկիրն ու կազմակերպությունը ՄԱԿ-ի և Ադրբեջանի (UNAPF) գործընկերության շրջանակային փաստաթուղթ են ստորագրել 2016-2020 թվականների համար։ 2018 թվականի դրությամբ հայտարարվել է, որ Ադրբեջանը գործընկերության փաստաթղթի շրջանակներում արդեն մոտ 5 միլիոն դոլար է ծախսել ՄԱԿ-ի և Ադրբեջանի միջև համատեղ նախագծերի իրականացման համար։

ԵՄ

Ադրբեջանի և Եվրոպական Միության միջև գործընկերության և համագործակցության մասին համաձայնագիրը ստորագրվել է 1996 թվականի ապրիլի 22-ին Լյուքսեմբուրգում և ուժի մեջ է մտել 1999 թվականի հուլիսի 1-ին։ 1994 թվականից Ադրբեջանը միացել է Եվրոպական Միության այնպիսի ծրագրերին, ինչպիսիք են Erasmus Mundus, Tempus, Jean Monnet և այլն, իսկ 2014 թվականից՝ Erasmus+ միասնական ծրագրին։

2013 թվականի նոյեմբերի 29-ին Վիլնյուսում Ադրբեջանի քաղաքացիներին եվրոպական վիզաների տրամադրման դյուրացման մասին համաձայնագիր Է ստորագրվել։ Փաստաթուղթն ուժի մեջ է մտել 2014 թվականի սեպտեմբերի 1-ին։

2019 թվականին Եվրամիությունը և ՄԱԿ-ը գործարկել են Ադրբեջանում EU4Climate տարածաշրջանային նախագիծը, որն ուղղված է կլիմայական փոփոխությունների դեմ պայքարին։ 2019 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Ստրասբուրգում Ադրբեջանի արդարադատության նախարար Ֆիքրեթ Մամեդովը ստորագրել է «արտահանձնման մասին» եվրոպական կոնվենցիային Ադրբեջանի միանալու մասին չորրորդ լրացուցիչ արձանագրությունը։

ԵԱՀԿ

Ադրբեջանը ԵԱՀԽ-ի (այժմ ԵԱՀԿ) կողմից ընդունվել է 1992 թվականի հունվարի 30-ին, իսկ 1993 թվականի դեկտեմբերի 20-ին միացել է Փարիզյան խարտիային։ 1992 թվականի հունիսի 21-ին Մինսկում գումարվեց կոնֆերանս, որտեղ հիմնվեց ղարաբաղյան հակամարտության խաղաղ կարգավորման ուղիների որոնման Մինսկի խումբը։ 1999 թվականին միացել է եվրոպական անվտանգության խարտիային, որը ստորագրվել Է Ստամբուլում ԵԱՀԿ գագաթնաժողովում։

Բաքվում ԵԱՀԿ գրասենյակը բացվել է 2000 թվականի հուլիսի 18-ին։

ՆԱՏՕ

1992 թվականի մարտին Ադրբեջանի Հանրապետությունը միացավ Հյուսիսային Ատլանտիկայի համագործակցության խորհրդին, իսկ 1994 թվականի մայիսի 4-ին, երբ Բաքուն միացավ ՆԱՏՕ-ի «Գործընկերություն հանուն խաղաղության» ՆԱՏՕ-ի ծրագրին։ 1999 թվականից ի վեր Ադրբեջանի խաղաղապահ խումբը թուրքական տաբորի կազմում սկսել է մասնակցել Կոսովոյում, 2002 թվականից՝ Աֆղանստանում, իսկ 2003 թվականի մարտից՝ Իրաքում խաղաղապահ գործողություններին։ 2011 թվականի մայիսի 25-ին Բաքուն միացավ «Չմիավորման շարժմանը»։

ՎՈՒԱՄ

Ադրբեջանի, Վրաստանի, Ուկրաինայի և Մոլդովայի համագործակցությունը սկսվել է 1996 թվականին Վիեննայում։ 1997 թվականին Եվրոպայի խորհրդի գագաթնաժողովի ժամանակ այդ պետությունների նախագահները հայտարարեցին տարածաշրջանային համագործակցության զարգացման իրենց շահերի մասին։ ՎՈՒԱՄ-ում Ադրբեջանի նախագահությունը սկսվել է 2007 թվականի հուլիսի 19-ին Բաքվի գագաթնաժողովում և շարունակվել մինչև 2008 թվականի հուլիսի 1-ը։

ՍԾՏՀ

Ադրբեջանի և Սևծովյան տնտեսական համագործակցության կազմակերպության միջև հարաբերությունները հաստատվել են 1992 թվականի հունիսի 25-ին, երբ ստորագրվեց Սևծովյան տնտեսական համագործակցության պայմանագիրը 11 պետությունների միջև։ Ադրբեջանը և ՍԾՏՀ-ն համագործակցում են գյուղատնտեսության, ֆինանսների, կրթության, մշակույթի, զբոսաշրջության, առևտրի, տրանսպորտի, էներգետիկայի, առողջապահության և այլ ոլորտներում։ 2015 թվականի հունվարի 1-ից ՍԾՏՀ խորհրդարանական վեհաժողովի գլխավոր քարտուղարն է Ադրբեջանի ներկայացուցիչ Ասաֆ Հաջիևը։

• Խավիարային դիվանագիտություն