Կենդանիների Արական Սեռական Օրգաններ

Φάλλος phállos,), արական անդամ, որը ծառայում է սերմնահեղուկի ներմուծմանը իգական սեռական օրգանիզմ, իսկ որոշ դեպքերում նաև ծառայում է որպես արտաքին միջավայր մեզի արտազատման օրգան։

Կենդանիների աշխարհում արական սեռական օրգանները տարօրինակ տեսք ունեն։ Գրեթե բոլոր տեսակների արուներն օգտագործում են ինչ-որ օրգան՝ էգերի ձվաբջիջներում սերմնահեղուկ տեղափոխելու՝ նոր սերնդին կյանք հաղորդելու համար։ Էվոլյուցիայի արդյունքում արտառոց նորամուծություններ են հայտնվել առնանդամի կառուցվածքներում։

Կաթնասունների առնանդամը կամ առնին բաղկացած է երկու խորշիկավոր և մեկ սպունգավոր մարմիններից, որոնք ընկած են առնանդամի խորշիկավոր մարմինների տակ և նրա միջով ամբողջ երկարությամբ անցնում է միզատար խողովակը։ Առնանդամի ետին մասը կոչվում է արմատ (rádix pénis), որը կապաններով միացած է ցայլոսկրերին։ Առջևի հաստացած և կլորացած մասը կոչվում է գլխիկ(glans pénis), միջին մասը առնանդամի մարմինն է(córpus pénis), որի վերին երեսը կոչվում է մեջք։

Առնանդամի մաշկը բարակ է, գլխիկի հիմքի մոտ առաջանում է մի ծալք՝ թլիպը։ Վերջինիս ներսի երեսին կան ճարպային գեղձեր, որոնց արտազատուկը մշտապես օծում է թլիպի ներքին երեսը և առնիի գլխկը։

Առնանդամիի մարմինը ավարտվում է գլանով, որը հագեցած է մեծ թվով նյարդային վերջավորություններով՝ դրան հաղորդելով զգայունության գրգռականության արդյունքում դիրքի փոփոխություն։ Նրա մեծության փոփոխությունը պայմանավորված է խորշիկավոր հյուսվածքում գտնվող արյան քանակից։ Միզուկի սպունգային մարմինն ունի երկու հաստացումներ՝ առնանդամի գլխիկը և կոճղեզրը։

Որոշ կենդանիների մոտ առնանդամը ձևավորում է S-աձև թեքություն, որն ուղղվում է էրեկցիայի ժամանակ։ Կան կենդանիներ, որոնց մոտ, թելքավոր հյուսվածքից առնանդամի հիմքում ձևավորվում է սեռական ոսկրը, որն իրականացնում է օժանդակ գործառույթ։

Գլխիկիի ձևն ու կառուցվածքը, առնանդամի չափը, կենդանիների տարբեր տեսակների մեջ նրա անձավային և սպունգաձև գոյացությունների զարգացման աստիճանը բնորոշ տարբերություններ ունեն, սակայն բոլոր կենդանիների մոտ առնանդամի գլխիկը գտնվում է օրգանի ներքին խոռոչում՝ հանգիստ վիճակում։ Էրեկցիայի ժամանակ օրգանի գլխիկը լցվում են արյունով հետևաբար, մեծանում ծավալով, և նյարդային վերջավորություններով, որոնք այն դարձնում են մարմնի ամենազգայուն մասերից մեկը։ Տարբեր օրգանիզմների մոտ արական սեռական օրգանի՝ առնիի կառուցվածքը տարբեր է։

Սեռական վերարտադրությունը էվոլյուցիայի արդյունք է։ Ֆիլոգենեզի գործընթացում վերարտադրողական համակարգի տարրերից առաջինը հայտնվեցին սեռական բջիջները` գամետները։ Արդեն այնպիսի պարզունակ կյանքի ձևերում, ինչպիսիք են սպունգները, կարելի է առանձնացնել, ձվաբջիջներն ու սերմնաբջիջները, բայց կենդանիների մոտ դեռևս բացակայում էին հատուկ սեռական օրգանները։

Վերարտադրողական համակարգի հետագա զարգացումը սեռական գեղձերի ձևավորումն է` օրգաններ, որոնցում զարգանում են գամետները։ Էվոլյուցիայի այս փուլում սեռական գեղձերը չունեն վերարտադրողական արտազատուկների արտազատման հատուկ ուղիներ, ինչի արդյունքում ձևավորվում է կապ վերարտադրողական և արտազատիչ համակարգերի միջև, որը կարելի է հետապնդել ֆիլոգենեզի ընթացքում։

Վերարտադրողական համակարգի հետագա զարգացումը հանգեցրեց գլանային օրգանների ի հայտ գալուն, որոնց միջով շարժվում են հասուն վերարտադրողական արտադրանքները՝ ապահովելով միզուղիների և վերարտադրողական համակարգերի միջև կապը։ Ձկներն ու երկկենցաղներն ունեն արտազատիչ ուղիներից, որը բաղկացած է, որի միձով տեղափոխվում են սեռական գեղձերի կողմից արտադրված վերարտադրողական բջիջները։ Բեղմնավորումը կարող է լինել արտաքին կամ ներքին (այս դեպքում կոպուլյացիան իրականացվում է թիկնոցի միջոցով, քանի որ հատուկ կոպուլյացիոն օրգաններ չկան)։

Վերարտադրողական համակարգի հետագա բարդությունը ընդգծվում է սողունների և թռչունների մոտ։ Նրանց ամորձիները գտնվում են մարմնի խոռոչում, սակայն սերմնահեղուկի ուղին երկարվում է էպիդիդիմիսի արտաքին տեսքի պատճառով։ Նրա խողովակներում տեղի է ունենում սերմնահեղուկի կուտակում և հասունացում։ Սողունների որոշ տեսակների արուների էվոլյուցիայի մեջ առաջին անգամ հատուկները հայտնվում են թիկնոցի տարածքում, բայց դեռևս համախմբման շատ պարզունակ օրգաններ՝ ապահովելով ներքին բեղմնավորում։ Ընկերքավոր կաթնասունների մոտ վերարտադրողական համակարգը դարձել է ավելի բարդ։ Կաթնասունների մեծ մասում ամորձիները և դրանց հավելումները իջնում են որովայնի խոռոչից և տեղակայված են ամորձու հատուկ պարկի մեջ։

 

Կաթնասուններ

Ձի

Ձիերի մոտ առնանդամը հաստությամբ շատ զարգացած է։ էրեկցիայի վիճակում գտնվող օրգանի գլուխը սնկային ձևավորում ունի (12-15 սմ տրամագծով)` գլխի երակային ծագման լավ զարգացած անձավային մարմնի շնորհիվ։ Գլխի ստորին մակերևույթի վրա գտնվում է միզուկի անցքը (երկարությունը՝ 1,5 սմ)։

Առնանդամի երկարությունը 50 - 80 սմ է, S-աձև թեքություն չկա։ Նախնական տոպրակը կրկնակի է, բաղկացած է արտաքին և ներքին մասերից (թերթերից)։

Ցուլ

Ցուլի մոտ առնանդամը բարակ է և երկար, սրածայր ծայրով, ունի S-աձև թեքություն։ Արական սեռական անդամի ծայրում առանձնանում է գլխիկը պարանոցով, միզասեռական անցքը։ Գլխի պարանոցի վրա կար կա` ձախից ոլորված կապան։

Էրեկցիայի դեպքում առնանդամի տրամագիծը փոքր-ինչ մեծանում է, բայց երբ S-աձև թեքությունն ուղղվում է որի երկարությունը հասնում է 100 - 150 սմ-ի։ Սերմնաժայթքման ժամանակ առնանդամի ծայրը թեքվում և պտտվում է իր առանցքի շուրջը՝ նկարագրելով գրեթե ամբողջական շրջան, տրամագիծը հասնելով` 12-14 սանտիմետր։ Առնանդամի վերջնական հատվածը տեղադրված է ներքին տոպրակի մեջ, որը գտնվում է պորտի հարակից տարածքին մոտ։

Խոյ և այծ

Խոյի և այծի մեջ առնանդամը բարակ և երկար է, նրա ծայրին տեղի է ունենում միզասեռական ջրանցքի 3-4 սմ երկարություն սերմնաժայթքման ժամանակ, սերմնահեղուկը ներթափանցում է իգական սեռական օրգան՝ հեշտոց բնական սերմնավորման ժամանակ։ Էրեկցիայի դեպքում առնանդամի տրամագիծը փոքր-ինչ մեծանում է, բայց երբ թեքություններն ուղղվում են, դրա երկարությունը հասնում է մինչև 30 սմ-ի։ Առնանդամի մարմինը, առանց որևէ հատուկ սահմանների, անցնում է գլանի մեջ, որն իր սրած ծայրում ունի ձախակողմյան պարուրաձև շրջադարձ։

Վարազ

Վարազի առնանդամը բարակ է, վերջնական մասում՝ սպիրալաձև ոլորված։ Առնանդամը գտնվում է հատուկ պարկում՝ դիվերտիկուլում, որը սկիզբ են առնում սրբոսկրից։ Էրեկցիայի վիճակում գտնվող առնանդամի երկարությունը 46 սմ է։

Շուն

Շների արուների առնանդամի առջևում կա 8-10 սմ երկարությամբ ոսկոր՝ ծածկված գլխի անձավային մարմնով։ Սեռական օրգանն ավարտվում է երկար գլանաձև գլխածայրով։

Էրեկցիայի ժամանակ առնանդամի գլխի հիմքում այսպես կոչված «սոխուկները» ուռչում են, որոնք մեծ չափերով մեծանում են (սովորական վիճակի համեմատությամբ մոտ 5 անգամ) և կանխում առնանդամի անջատումը էգի հեշտոցից։ Գլխիկի հիմքում տեղակայված են լիմֆատիկ ֆոլիկուլները։

Առնանդամի երկարությունը հասնում է 15 - 20 սմ՝ կախված ցեղատեսակի չափսերից։

Կատու

Ընտանի կատուն, առյուծը, գլանաձև կառուցվածք ունեն՝ բաղկացած է երկու անձավային մարմնից, պատված առաձգական կերատինային ոսկրիկներով։ Հետևաբար, կատուների համար զուգավորումը վերածվում է շատ դժվար փորձության։ Էգերի և արուների զուգավորման ժամանակ, առնանդամը ուժեղ ցավ է պատճառում էգ կենդանուն, որից կատուները սկսում են կատաղի բղավել և փորձում են փախչել գործընթացի ավարտից անմիջապես հետո։

Կատվազգիների ներկայացուցիչներ՝ առյուծները կարող են զուգակցվել մինչև 40 անգամ 24 ժամվա ընթացքում։

Եքիդնա

Եքիդնան՝ փոքր ձվածին կաթնասուն է։ Սեռական օրգանի վրա ունի չորս գլխիկ։ Ավստրալիական արու էխիդնան էգի կողքին գետնին փոս է փորում, նրա կողքին հարմար դիրք է գրավում՝ նրա փուշերից խուսափելու։ Զուգավորման ժամանակ սեռական օրգնի ոչ բոլոր գլխիկներն են մասնակցում բեղմնավորմանը, հետևաբար, կոպուլյացիայի ընթացքում օրգանի գլուխների մի մասը փակվում են և չեն մասնակցում, մինչդեռ մյուս երկուսը սերմը ներարկում են էգի երկփողանի վերարտադրողական օրգանի մեջ։

Ակտիվ գլուխները փոխվում են յուրաքանչյուր զուգավորման հետ։ Այս էվոլյուցիոն հնարքը տարիներ շարունակ հետաքրքրում էին գիտնականներին, մինչև նրանք ուշադրություն չէին դարձնում կենդանու վարքագծին։ Երբ մոտ մեկ տասնյակ արուներ հետապնդում էին մեկ էգի, շատ ավելի կարևոր է ունենալ չորս գլխիկով անդամ-օրգան և հնարավորինս շատ սերմի ներարկել։

Դելֆին

Արու դելֆինների ինչպես նաև կետանմաների մոտ առնանդամը զուրկ է առնանդամի ոսկորից և ունի կոնաձև կառուցվածք։ Այն ծածկված է մաշկային ամուր էպիդերմիսով։ Էպիդերմիսը պարունակում է բազմաթիվ նյարդային թմբիկներ և արյան անոթներ։ Սեռական օրգան՝ (tunica albuginea) ծածկված է հաստ մկանային-առաձգական շերտով, որը շրջապատված է համեմատաբար բարակ կպատյանով։

Հանգիստ վիճակում առնանդամը թաքնված է սեռական օրգանների ծալքերում, որն ամրացված է առնանդամը հետ քաշող մկաններով և դրսից շարժվում է միայն սեռական գրգռմամբ։ Երբ օրգանը գտնվում է էրեկցիայի վիճակում, այն գրեթե կիսով չափ շրջապատված է ծալքով։

Դելֆինների առնանդամի էրեկցիան տեղի է ունենում մասամբ ֆիբրոէլաստիկ կառուցվածքի արտահայտմամբ, մասամբ` ձգվող մկանների թուլացման և մասամբ` գերբնակվածությունից առաջացած այտուցների պատճառով։ Էրեկցիայի վիճակում օրգանը չի ենթարկվում էական մեծացման և երկարացման՝ շնորհիվ սպիտակուցային հաստ կառուցվածքի պատճառով և ունի S-ձևի փոքր թեքություն։

Առնանդամը հիմքում ունի 27 սմ լայնություն (ինչը մոտ 8,6 սմ տրամագծով) և 25-33 սմ երկարություն։

Թռչուններ

 

Արգենտինական բադ

Բադի արուի առնանդամն ունի 50 սմ երկարություն, այն համաչափորեն ամենաերկարն է բոլոր ողնաշարավոր կենդանիների մեջ։ Սա հատկապես զարմանալի է թռչունների համար։ Արու թռչունների մեծ մասը առնանդամներ չունեն, նրանք կոպուլանում են` կարճ հպելով կանանց սեռական օրգաններին։ Արգենտինական բադի հավելվածն ունի խցանաձևի կառուցվածք։ Հայտնի չէ, թե ինչու է այս բադը ստեղծվել այսքան մեծ օրգան ունենալու համար, սակայն որոշ հետազոտողներ կարծում են, որ հսկա առնանդամը կարող է սեռական ընտրության արդյունք լինել, որտեղ էգերի նախասիրությունները տղամարդկանց անատոմիան ծայրահեղության են հասցնում, ինչպես դա տեղի է ունենում օրինակ աքաղաղի պոչի օրինակով։

Սողուններ

Օձեր ու մողեսներ

Օձերն ու մողեսներն ունեն միանգամից երկու առնանդամ, կիսագնդերի ձևով, գլխիկներում՝ ոսկրիկներով ու սրածայր ակոսներվ, որոնք ճշգրիտ համապատասխանում են վերարտադրողական խոռոչին՝ թիկնոցին։ Զուգավորման ժամանակ օգտագործվում է միայն մեկը։ Զուգավորումից առաջ առնանդամի մկանները ոլորվում են դեպի դուրս, որից հետո այն լցվում է արյունով և ավիշով։ Սեռական հարաբերությունից հետո օրգանը հետ է քաշվում դեպի մարմինը։ Որոշ մողեսներ պոչը կորցնելով կորցնում են առնանդամը։

Ձկներ

Թռչող ձուկ

Խոր ծովային թռչող ձուկը (լատին․՝  Ceratiidae) տասն անգամ ավելի մեծ է, քան արուն։ Սեռական հարաբերության ընթացքում արուն կծում է էգի մարմինը, և նրա ամբողջ մարմինը ձուլվում է նրա հետ, և նրա աչքերն ու ներքին օրգանները մահանում են։ Մնում են միայն ամորձիները, որոնք պարբերաբար դուրս են մղում մնացած սերմնահեղուկը։

Էգը կարող է իր կյանքի ընթացքում կրել մինչև վեց մակաբույծ արու։

Որդեր

Տափակ որդեր

Տափակ որդերը ինչպես նաև կենդանական աշխարհի մի շարք ներկայացուցիչներ հերմաֆրոդիտներ են, ինչը նշանակում է, որ յուրաքանչյուր տեսակ ունի ինչպես արական, այնպես էլ իգական վերարտադրողական օրգաններ։

Հերմաֆրոդիտ կենդանիների մեծ մասին առավելբնութագրական է ոչ թե ինքնաբեղմնավորումը, այլ զուգավորումը։ Ախտաբանական հերմաֆրոդիտիզմ հանդիպում է կենդանական աշխարհի բոլոր խմբերում, այդ թվում նաև բարձրակարգ ողնաշարավորների և մարդկանց մոտ։ Այն կարող է լինել իսկական և կեղծ։ Առաջին դեպքում միևնույն անհատն ունենում է իգական և արական սեռական գեղձեր կամ մեկ բարդ գեղձ, որի մի մասը կատարում է սերմնարանի, մյուս մասը՝ ձվարանի ֆունկցիա։

Կեղծ կամ պսևդոհերմաֆրոդիտիզմի ժամանակ անհատն ունենում է մեկ սեռին բնորոշ սեռական գեղձեր, իսկ արտաքին սեռական օրգանները և երկրորդային սեռական հատկանիշները ամբողջությամբ կամ մասամբ համապատասխանում են հակառակ սեռին։ Կեղծ հերմաֆրոդիտիզմի օրինակ են կանացիակերպ արուները կամ առնական տեսք ունեցող էգ օրգանիզմները։

Մարդկանց հերմաֆրոդիտիզմ հիմնականում ժառանգական ծագում ունեցող զարգացման բնածին արատ է և բնորոշվում է իգական ու արական սեռական հատկանիշների միաժամանակյա առկայությամբ։

Արգոնավորդ

Այս փափկամարմինները լողում են օվկիանոսում, բայց սննդամթերք փնտրելիս կամ գործունեության այլ պահերին կենդանու առնանդամը պարզապես բաժանվում է մարմնից և լողում է հակառակ սեռի որոնմանը։ Երբ գիտնականներն առաջին անգամ հայտնաբերեցին առանձին լողացող առնանդամ, նրանք մտածեցին, որ դա մակաբույծ որդ է։ Միայն տարիներ անց նրանք հայտնաբերեցին, որ լողացող օրգանը սերմնահեղուկի իսկական ռումբ է։

Հոդվածոտանիներ

Ընդակեր բզեզ

 

Բզեզի տեսակը, կոչվում է ընդակեր, քանի որ սնվում է լոբու սերմերի էնդոսպերմով։ Սեռական օրգանն ունի ոչ այնքան հաճելի տեսք։ Առնանդամը ծածկված է կոշտ և սուր ոսկրիկներով։

Գիտնականները պարզել են, որ յուրաքանչյուր գործողություն սպիներ է թողնում էգ բզեզների վերարտադրողական օրգաններում՝ հանգեցնելով տրավմատիկ բեղմնավորման։ Հնարավոր է, որ արուները նման վնասվածքներից անմիջական օգուտներ են քաղում այնքանով, որ նրանք կանխում են էգերի կրկնակի զուգավորումը, կամ ստիպում են նրանց ավելի շատ ժամանակ հատկացնել բեղմնավորված ձվերի զարգացման վրա, ինչպես նաև խուսափելով հետագա զուգավորման հնարավորությունից։

Ծովախեցգետինները հերմաֆրոդիտներ են, այսինքն՝ նրանք ունեն ինչպես արական, այնպես էլ իգական սեռական հատկանիշներ։ Զուգավորման ընթացքում առնանդամը կարող է մնալ զուգընկերոջ ներսում կամ անմիջապես լքելով սեփականատիրոջը, իսկ մի քանի օր անց ծովախեցգետինը կկարողանա պարծենալ իր մոտ առաջացած նոր սեռական օրգանով։

Պտղաճանճեր

Պտղաճանճերի որոշ տեսակների դեպքում երկու սեռերն էլ սեռական առումով շատ ակտիվ են, և նրանց սեռական կյանքը շատ ակտիվ է։ Էգերի ակտիվությունը ինչ-որ կերպ հանգստացնելու համար արու պտղաճանճերի սերմը պարունակում է այնպիսի քիմիական նյութեր՝ թունավոր ազդեցությամբ, որոնք ոչ միայն սպանում են հակառակորդի սերմը նախորդ զուգավորումից, այլև ճնշում էգ տեսակին, ինչը դադարեցնում է նրա զուգավորումն իրենից հետո ուրիշի հետ։

Ճպուռներ

Ճպուռների առնանդամը նման է պաղպաղակի շերեփի, որը նրանք օգտագործում են էգերի ներսում նախկին զուգավորումից մնացած ցանկացած սերմնահեղուկ հավաքելու համար։

Փայտոջիլ

Փայտոջիլները բռնելով էգին ու օգտագործելով իրենց ենթամաշկային ասեղաձև առնանդամը, էգի որովայնում փոս են բացում, որտեղ ներարկում են իրենց սերմը։ Սերմնահեղուկն այնուհետև անցնում է նրա մարմնով, հասնում ձվարաններ և բեղմնավորում էգին։

 

Իսլանդիայի Ռեյկյավիկ քաղաքում գտնվող թանգարանը (Isc. Hið íslenzka reðasafn) այն եզակի թանգարաններից է աշխարհում է, որը նվիրված է բացառապես կաթնասունների սեռական օրգանների՝ առնանդամների ուսումնասիրությանը։ Թանգարանը հավաքում է առնանդամներ Իսլանդիայում հայտնաբերված կաթնասունների տեսակից։ Կան նաև Իսլանդիայում չբնակվող տեսակների և թեմատիկորեն առնչվող արվեստի գործերի ցուցանմուշներ։ Թանգարանն ունի ավելի քան 250 ցուցանմուշ։ 2011 թվականի հուլիսից ի վեր առաջին անգամ ցուցադրվում է նաև մարդու առնանդամը։

Թանգարանի ամենամեծ ցուցանմուշը կապույտ կետի 170 սմ երկարությամբ և 70 կգ քաշով առնանդամի մի մասն է։ Ամբողջ օրգանը կունենա 12 մետր երկարություն և քաշ՝ մոտ 900-1500 կգ։ Ընդամենը 2 մմ երկարությամբ, համստերների ոսկրերը հավաքածուի ամենափոքր ցուցանմուշն են, որը դիտելու համար պահանջվում է խոշորացույց։

Ամեն ինչ սկսվեց ցուլի չորացրած առնանդամից պատրաստված մտրակից, որը մի անգամ ընկերոջը որպես հուշանվեր էր բերվել Իսլանդիայի Սնայֆեդլսենս՝ (Снайфедльснес) թերակղզուց։ Որոշ ժամանակ անց, նրա որսորդ ընկերը սկսեց ծովային կաթնասունների՝ կետերի առնանդամներ բերել, և աստիճանաբար ծնվեց գաղափարը` այսպես կոչված «Ֆալոլոգիայի» թանգարան բացելու։ Թանգարանի հիմնադիր, ծագումով իսպանացի, պատմության նախկին ուսուցիչ՝ Սիգուրդուր Հյարթարսոնը՝ (Sigurdur Hyartarson), 1974 թվականից սկսած հավաքում և այցելուներին է ներկայացնում բոլոր տեսակի սեռական օրգանների ցուցանմուշները։

Հավաքածուն բազմաթիվ է և զարմացնում իր բազմազանությամբ։ Թանգարանի ցուցանմուշների մեջ կան նույնիսկ ձիերի սեռական օրգանների նմուշներ, որոնք հին ժամանակներում իսկական նրբություն էին համարվում։ Ցուցադրված են նաև՝ արու համստերների, մկների, առնետների, ծովախոզերի, և սպիտակ արջերի սեռական օրգաններ։ Կան նաև զարմանահրաշ ցուցանմուշներ։ Իսլանդական ժողովրդական բանահյուսությանը նվիրված առանձին բաժնում ենթադրաբար ներկայացվում է 18-րդ դարում հայտնի մարդասպանի առնանդամը։ Թանգարանում են գտնվում նաև իսլանդական էլֆի սեռական օրգանները և խորհրդավոր «Սուրբ Ծննդյան տոների» խորհրդանիշ համարվող տղայի առնին, որը հավանաբար համարվում է Ձմեռ պապի հեռավոր ազգականը։

• Վերարտադրողական համակարգ
• Մարդու վերարտադրողական համակարգ
• Գյուղատնտեսական կենդանիներ
• Բազմացում
• Ֆալոլոգիայի թանգարան

• Կենդանիների մորֆոլոգիա(չաշխատող հղում)
• Սեռական բազմացման առանձնահատկությունները