Magneet

Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

'ne Magneet (Aadgrieks: λίθος μάγνης lithos magnes "stein oet Magnesië", ofwaal 't mineraal magnetiet) is e veurwirp van e magnetisch of gemagnetiseerdj matterjaal det op gróndj van dit magnetisme veurwirpe van ferromagnetisch matterjaal aantrèk en anger magnete aantrèk of aafstuèt. Dit fenomeen wuèrtj veroarzaak door ei door 't veurwirp opgewèk magnetisch veldj. 'ne Magneet haet twiè plaatse (poale) wo de magneetwirking 't sterkste is en wuèrtj daoveur ouch dipoal geneump. Door 't aerdmagnetisch veldj wies 'ne vriejelik opgehange magneet nao de geomagnetische naordpoal. Die plaats op de magneet wuèrtj ouch de naordpoal geneump.

Magnetische matterjaal zint ónger anger iezer, niekkel en kobaltj. Ze bestaont oet magnetische atoame die häör magnetische eigesjap óntliène aan twiè valentie-elektrone mit 'ne parallelle spin.

'ne Magneet wuèrtj döks gebroek veur metaal veurwirpe oet aafval en dergelike te haole.

De richting en de sterkdje van magnetische krafte kan me mit behölp van veldjlien zichbaar aangaeve. 'ne Magneet bringk e magnetisch veldj tewaeg en wuèrtj ouch doorstruimp door dit magnetisch veldj. De oppervlakdjes die waere doorkruuts door de euvergroate mièrderheid van 't magnetisch veldj neump me de poale van de magneet; volges de euvereinstumming kómme de veldjliene aan de zuudpoal (meistes gruèn) in de magneet binne en verlaote de veldjliene de magneet aan de naordpoal (road).

Me meuk 'n óngersjied tösse permanente magnete en lektromagnete. In bei vel kómme de magnetisch wirkendje stoffe toet expressie.

Magnetische monopoale (inkelveljige naord- of zuudpoale zónger häören taengenhenger) höbbe op dit moment e speculatief karakter. Me haet nag noatj experimenteel kinne aantuène det ze bestaont. Recente experimente zówwe hie aevel verangering in kinne bringe.