Insekte

Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De Insekte (singulair: insek, Insecta (Linnaeus 1758); Latien veur 'ingesnoojene') zien 'n klasse vaan de gelidpoetege. Wie de aander gelidpoetege zien ze vrij klein (miestens in de orde vaan gruutde vaan millimeters of centimeters) en bestoon ze oet segminte, die in hun geval zien samegevalle in de drei deile kop, thorax en achterlief (abdomen). Ze höbbe zès pu, veulspriete, extern kake, samegestèlde ouge, dèks ein of twie paar vleugele, aoseme door loker in 't lief en zien eierlègkend. Sommege soorte leve sociaol (in kolonie); insekte die solitair leve lègke miestal väöl (hoonderde of doezende) eier en breuje neet. 'n Aontal soorte vertuint holometabolisme: de larve liekene neet op de volwasse bieste en verpóppe ziech.

De insekte vörme de veurnaomste gróp bieste vaan de ganse wereld: 925.000 soorte zien bekind en in zoe good wie edere biotoop speule ze 'n rol. Vaan die hoonderdoezende bekinde soorte besteit 't mierendeil oet kevers. Edersjaor weure doezende nui soorte besjreve. Ze zien zeker al vaanaof 't vreug Devoon bekind en dominere al sinds 't Carboon versjèllende niches. Massa-oetstervinge kaome ze ummer relatief gemekelek door. 't Deil vaan de biologie wat ziech mèt de insekte apaart bezeghèlt is de entomologie.

De insekte hure (nao traditioneel inziechte; de lèste jaore is me dao-aon goon twievele) binne de gelidpoetege tot d'n oonderstam Zèspoetege (Hexapoda), boe ouch de klasse Enotgnatha (springstertsjes en verwante) bijhure. Me verdeilt ze vaanajds in de volgende ordes:

• Rotsspringers (Archaeognatha)
• Zèlvervèskes (Thysanura)
• Monura†
• Eindaagsvlege (Ephemeroptera)
• Sjiere (Odonata)
• Kakkerlakke (Blattodea)
• Kevers of Sjèldvleugelege (Coleoptera)
• Oerwörm (Dermaptera)
• Twievleugele (Diptera), boe ouch de vlege bijhure
• Geweefspinners (Embioptera)
• Haafvleugelege (Hemiptera)
• Velvleugelege (Hymenoptera)
• Kapelle of Sjöbvleugelege (Lepidoptera)
• Beisprinkhaone (Mantodea)
• Sjorpioenvleegechtege (Mecoptera)
• Groetvleugelege (Megaloptera)
• Nètvleugelege (Neuroptera)
• Notoptera
• Rechvleugelege (Orthoptera)
• Wandelende tek en blaojer (Phasmatodea)
• Luis (Phthiraptera)
• Steinvlege (Plecoptera)
• Stöbluis (Psocoptera)
• Kemelhalsvlege (Raphidioptera)
• Vlu (Siphonaptera)
• Wejjervleugelege (Strepsiptera)
• Doonderwörmkes (Thysanoptera)
• Sjeetmotte (Trichoptera)
• Groondluis (Zoraptera)

Aofhenkelek vaan 't systeem rekent me de ierste drei ordes tot de Apertygota, of me heet veur de rotsspringers 'n apaarte oonderklasse Monocondylia. De eindaagsvlege en sjiere hure bij de gróp Palaeoptera, alle ordes die tenao weure geneump zien deil vaan de Neoptera.

   Dit artikel is e sjtumpke. De kans Wikipedia helpe door 't aan te völle