అయస్కాంతం లేదా సూదంటు రాయి (ఆంగ్లం: Magnet) ఒక పదార్థం, దీనిచుట్టూ అయస్కాంత క్షేత్రం (Magnetic field) ఉంటుంది.
ఈ పదార్థం రెండు ధృవాలు (కొనలు), ఉత్తర ధృవం (North pole), దక్షిణ ధృవాలను (South pole) కలిగి, ఆకర్షణా బలమైన అయస్కాంత బలం (Magnetic force) కలిగి వుంటుంది. ఈ ధృవాలు ఎల్లప్పుడూ జతలుగా ఉంటాయి. సాధారణంగా అయస్కాంత దండాలను, ఉక్కుతో తయారుచేస్తారు. అయస్కాంతాలు రెండు రకాలు, ఒకటి మృదు అయస్కాంతం, రెండవది ధృడ అయస్కాంతం. అయస్కాంత బలాలు ఆ వస్తువు యొక్క ధృవాలవద్ద ఎక్కువగాను, కేంద్రభాగంలో 'సున్న' తో సమానంగానూ వుంటాయి.
భూమి ఒక పెద్ద సహజ అయస్కాంతం. దీని అయస్కాంత ప్రభావం భూమి ఉపరితలం నుండి సుమారు 5, 28, 000 కి.మీ. ఎత్తు వరకు వ్యాపించి ఉంటుంది.
1890లో ఈవింగ్ అనే శాస్త్రజ్ఞుడు అయస్కాంత అణుసిద్ధాంతాన్ని ప్రతిపాదించాడు. దాని ప్రకారం ప్రతి అయస్కాంత పదార్థంలోని అతి చిన్నదైన అణువు ఒక చిన్న అయస్కాంతం లాగా ప్రవర్తిస్తుంది. దీన్ని అయస్కాంత అణువు అంటారు. అయితే అయస్కాంత, అనయస్కాంత పదార్థాల మధ్య తేడాను ఈ సిద్ధాంతం ద్వారా వివరించలేకపోయారు.
ప్రకృతిలో కొన్ని రాళ్ళకు ఇనుము, నికెల్ వంటి వాటిని ఆకర్షించే స్వభావం ఉంటుంది. ఈ స్వభావాని అయస్కాంతత్వం అంటారు.
పూర్వం మాగ్నీషియా దీవులలో ఒక గొర్రెల కాపరి గొర్రెలను మేతకు తీసుకొని ఒక ప్రాంతానికి వెళ్ళీనపుడు ఆ ప్రాంతంలో గల కొన్ని రాళ్ళు వాడు పట్టుకొని వచ్చే ఇనుప పనిముట్లను ఆకర్షించటం గమనించాడు. ఆ విషయం అందరికీ తెలిసిన తర్వాత ఆ దీవిలో గల రాళ్ళకు ఆ స్వభావం కలనందువల్ల ఆ రాళ్ళకు మాగ్నటైట్ అని పేరు పెట్టారు. క్రమంగా "మాగ్నెట్" అని పేరు వచ్చింది.
అయస్కాంత ధ్రువాలకు ఉండే ఆకర్షించే లేదా వికర్షించే స్వభావాన్ని "ధ్రువసత్వం" (m) అంటారు. m ధ్రువసత్వం, 2l పొడవు ఉన్న అయస్కాంత దండాన్ని క్షితిజ సమాంతరంగా గాలిలో వ్రేలాడదీస్తే అది ఎల్లపుడూ ఉత్తర దక్షిణ దిశలను సూచిస్తుంది. దీనినే అయస్కాంత దిశాధర్మం అంటారు. దీనికి కారణం దండాయస్కాంతంలో ఉన్న బలాలు ఒక క్రమయుగ్మాన్ని కలిగించడమే. ఒక దండాయస్కాంతం క్రమయుగ్మం దాని ధ్రువసత్వం, పొడవుల లబ్ధానికి సమానం. దీన్నే "అయస్కాంత భ్రామకం" (M) అంటారు. M= m x 2l
అయస్కాంత ప్రభావం దానిచుట్టూ ఎంతమేర వ్యాపించి ఉందో ఆ ప్రదేశాన్ని అయస్కాంత క్షేత్రం అంటారు. ఈ క్షేత్రంలో అయస్కాంత బలరేఖలు ఉంటాయి. ఇవి ఊహారేఖలు. ఇవి దండాయుస్కాంత ఉత్తర ధ్రువాన్నుండి విడుదలై దక్షిణ దిశకు వెళుతున్నట్లుగా బాణం గుర్తులతో సూచిస్తారు. (ఊహా దిశ)
ఒక యానకం తన ద్వారా అయస్కాంత బలరేఖలను ప్రసరింపజేసే స్వభావాన్ని, లేదా తాను అయస్కాంత క్షేత్ర ప్రభావానికి లోనయ్యే స్వభావాన్ని ఆ యానకపు ప్రవేశ్యశీలత అంటారు. ప్రవేశ్యశీలత యానక స్వభావాన్ని తెలియజేస్తుంది.
రెండు అయస్కాంత ధ్రువాల మధ్య ఆకర్షణ లేదా వికర్షణ బలం ఆ రెండు ధ్రువాల ధ్రువసత్వాల లబ్ధానికి అనులోమానుపాతంలోను, ఆ రెండు ధ్రువాల మధ్య దూరానికి విలోమానుపాతంలోను ఉంటుంది. దీనిని "అయస్కాంత విలోమ వర్గ నియమం" అంటారు. ఈ నియమం ప్రకారం F = K ( m1 x m2) / r2. ఇక్కడ K ను అనుపాత స్థిరాంకం అంటారు.
ఒక అయస్కాంత పదార్థం అయస్కాంతక్షేత్రం ఉన్న యానకంలో ఉంటే ఆ పదార్థ ప్రవేశ్యశీలత వలన దాని ద్వారా అయస్కాంత బలరేఖలు సులువుగా ప్రవేశించగలుగుతాయి. ఈ బల రేఖలను అయస్కాంత ప్రేరణ రేఖలు అంటారు. దీని వలన వస్తువు ఒక అయస్కాంతంలా ప్రవర్తిస్తుంది. బాహ్య అయస్కాంత ప్రేరణ వలన వస్తువులో అయస్కాంత క్షేత్ర ప్రేరేపణ ఏర్పడింది గనుక ఈ ప్రక్రియను అయస్కాంత క్షేత్ర ప్రేరేపణ లేదా అయస్కాంత అభివాహ సాంద్రత అంటారు. ఇది ఒక ప్రమాణ ఉత్తరధ్రువంపై పని చేసే బలానికి సమానం.
అయస్కాంత ధర్మాల ఆధారంగా పదార్థాలను మూడు వర్గాలుగా విభజించవచ్చును.
This article uses material from the Wikipedia తెలుగు article అయస్కాంతం, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). అదనంగా సూచించని పక్షంలో పాఠ్యం CC BY-SA 4.0 క్రింద లభ్యం Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki తెలుగు (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.