Висмут

Wіsmuthum; Ві) — элементтердің периодтық жүйесінің V тобындағы хим. элемент, ат. н. 83, ат. м. 208,980. Бір ғана тұрақты изотопы (208Ві) бар. Қосылыстарында 2, 3 және 5 валентті.

83 Қорғасын ← Висмут → Полоний Sb ↑ Bi ↓ Mc 83Bi
Жай заттың сыртқы бейнесі
Жылтыр күміс металл
Атом қасиеті
Атауы, символ, нөмірі	Висмут, 83
Топ типі	Басқа металдар
Топ, период, блок	15, 6, p
Атомдық масса (молярлық масса)	208.98040(1) м. а. б. (г/моль)
Электрондық конфигурация	[Xe] 4f14 5d10 6s2 6p3
Қабықшалар бойынша электрондар	2, 8, 18, 32, 18, 5
Атом радиусы	156 пм
Химиялық қасиеттері
Ковалентті радиус	148±4 пм
Ван-дер-Ваальс радиусы	207 пм
Ион радиусы	(+5e) 74 (+3e) 96 пм
Электртерістілігі	2,02 (Полинг шкаласы)
Электродты потенциал	Bi←Bi3+ 0,23 В
Тотығу дәрежелері	−3, −2, −1, +1, +2, +3, +4, +5
Иондалу энергиясы	1-ші: 703 кДж/моль (эВ) 2-ші: 1610 кДж/моль (эВ) 3-ші: 2466 кДж/моль (эВ)
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері
Термодинамикалық фаза	Қатты дене
Тығыздық (қ.ж.)	9,79 г/см³
Балқу температурасы	271,44 °C, 544,5 K
Қайнау температурасы	1837 K
Балқу жылуы	11,30 кДж/моль
Булану жылуы	172,0 кДж/моль
Молярлық жылусыйымдылық	26,0 Дж/(K·моль)
Молярлық көлем	21,3 см³/моль
Қаныққан бу қысымы P (Па) 1 10 100 1000 10 000 100 000 T (К) 941 1041 1165 1325 1538 1835
Жай заттың кристаллдық торы
Тор құрылымы	ромбоэдрлік
Тор параметрлері	α=57,23°, a=4,746 Å
c/a қатынас	-
Дебай температурасы	120,00 K
Басқа да қасиеттері
Жылуөткізгіштік	(300 K) 7,9 Вт/(м·К)
Юнг модульі	32 ГПа
Жылжу модульі	12 ГПа
Пуассон коэффициенті	0.33
Моос қаттылығы	2.25
Бринеллий қаттылығы	70–95 МПа
CAS нөмірі	7440-69-9

Күміс түсті ақ металл, морт сынғыш, оңай ұнтақталады, тығызд. 9,8 г/см.

Орта ғасырда висмут тәжірибе кезінде алхимиктерді жиі қолданған. Кенді өндіруші шахтерлер оны tectum argenti деп атады, бұл "күміс өндірісі" дегенді білдіреді, сонымен бірге олар висмут жартылай күміс болды деп санайды.

Висмут тек Еуропада ғана қолданылған жоқ. Инки висмут суық қаруды жасау процесінде қолданды,оның қылышынан [қайнар көзі 249 күн көрсетілмеген] ерекше сұлулығымен ерекшеленді, ал олардың жылтырауы висмут оксидінің жұқа пленкасының металл бетінде пайда болуының салдары болып табылатын Радуга тотығуынан туындады.

Алайда висмут дербес элементке жатқызылмаған, және ол қорғасынның, сурьманың немесе қалайының бір түрі деп санайды. Висмут туралы алғаш рет 1546 жылы неміс минералогы мен Металлург Георгиус Агриколаның еңбектерінде айтылады. 1739-да неміс химигі И. Г. Поттом висмут әлі де жеке химиялық элемент болып табылатыны анықталды. Берцелиус швед химигі 80 жылдан кейін бірінші рет химиялық номенклатураға BI элементінің рәмізін енгізді.

Орта ғасырларда висмутты алхимиктер тәжірибелер кезінде жиі қолданған. Кенді өндірген кеншілер оны «күміс төбе» дегенді білдіретін tectum argenti деп атаған және олар висмуттың жартылай күміс екеніне сенген.

Висмут тек Еуропада ғана қолданылған жоқ. Инктер висмутты қырлы қару жасау процесінде пайдаланған, өйткені оның қылыштары ерекше сұлулығымен ерекшеленді және олардың жарқырауы жұқа қабықшаның пайда болуының салдары болып табылатын иридесценттік тотығудан туындады. металл бетіндегі висмут оксиді.

Дегенмен, висмут тәуелсіз элемент ретінде жіктелмеді және ол қорғасын, сурьма немесе қалайы түрі деп есептелді. Висмут туралы алғаш рет 1546 жылы неміс минералогы және металлургы Георгий Агрикола еңбектерінде айтылған. 1739 жылы неміс химигі И.Г.Потт висмут әлі де жеке химиялық элемент екенін анықтады. 80 жылдан кейін швед химигі Берцелиус алғаш рет химиялық номенклатураға Би элементінің таңбасын енгізді.