A Republica de Letonia ye una republica d'o nord-este d'Europa que fa parte d'a Unión Europea (UE).
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Republica de Letonia Latvijas Republika | |||||
| |||||
Himno nacional: Dievs, svētī Latviju! | |||||
Capital • Población | Riga 727.578 | ||||
Forma de gubierno President Primer ministro | Republica Edgars Rinkēvičs Evika Siliņa | ||||
Independencia - Declarata - Reconoixita - Perdita Independencia - Declarata - Reconoixita | de l'Imperio Alemán y Rusia Imperial 18 de noviembre de 1918 11 d'agosto de 1920 17 de chunio de 1940 d'a Unión Sovietica 4 de mayo de 1990 21 d'agosto de 1991 | ||||
Superficie • Total • % augua | Posición 139º 64.589 km² 1,5% | ||||
Población • Total (2019) • Densidat | Posición 148º 1.919.968 34,3 hab/km² | ||||
Chentilicio | Letón/a |
Muga con o Mar Baltico, Letonia ye conoixita como un d'os Países Balticos, chunto con Estonia, a lo norte, y Lituania, a lo sud. A l'este muga con Rusia y Belarrusia.
Letonia ye ubicada en o nord-este d'Europa septentrional, rodiada por a mar Baltica a l'ueste. A superficie total d'o país asciende a 64 589 km², estando o segundo estau baltico en grandaria por dezaga de Lituania. Conta con 531 km de litoral y os puertos de Ventspils y Liepāja son libres de chelo, o que les da avantalla sobre atros países vecinos. A o nordueste se troban o golfo de Riga y o estreito d'Irbe.
A mayor parti d'o territorio ye a menos de 100 metros sobre o livel d'a mar; o punto mas alto ye o pueyo Gaizina (311 metros). O relieu interior ye formau por extensas planas, sasos y paúls, por o que muitos terrenos son fertils y tasament i hai elevacions. O país conta con 30 798 km² de selvas coniferas (mas d'un 47 % d'o total), plantadas en a suya gran mayoría con pins, albars, piceas y alberniz. Isto le converte en o cuatreno país europeu en proporción de territorio boscoso. Amás i hai 7469 km² d'arias protechidas.
S'estima que existen mas de 12 000 ríos y afluyents por tot o territorio nacional, pero solament 17 miden mas de 100 km de longaria. O mas important ye o río Daugava (1020 km), que naixe en os pueyos de Valdái (Rusia), pasa por Belarrusia y recorre 370 km de Letonia dica desembocar en o golfo de Riga. Por unatro costau, o mas largo ye o río Gauja, que os suyos 452 km transcorren integrament por Letonia. Tamién i hai mas de 2300 lacos d'orichen glaciar, entre os cuals destaca o laco Lubāns.
Letonia tien un clima templado que s'ha descrito en diversas fuents como continental humido u oceanico / maritimo. As rechions costeras, especialment a costa occidental d'a peninsula de Courland, poseyen un clima mas maritimo con veranos mas frescos y hibiernos mas suaus, mientres que as partis orientals exhiben un clima mas continental con veranos mas calidos y hibiernos mas duros.
Letonia tien cuatro estacions pronunciadas de duración cuasi igual. L'hibierno prencipia a meyaus d'aviento y dura dica meyaus de marzo. Os hibiernos tienen temperaturas promeyo de -6 °C y se caracterizan por una capa de nieu estable, un sol brillant y días curtos. Son comuns os periodos severs de clima hibernal con aires fredos, temperaturas extremas d'arredol de -30 °C y fuertes nevazos. O verano prencipia en chunio y dura dica agosto. Os veranos gosan estar calidos y soleyaus, con tardes y nueiz frescas. Os veranos tienen temperaturas promeyo d'arredol de 19 °C , con maximas de 35 °C . A primavera y l'agüerro trayen un clima pro templado.
Letonia ye actualment trestallada en 110 municipios (en letón: novadi) y 9 ciudaz autonomas (en letón: republikas pilsētas "ciudaz republicanas") con o suyo propio concello y administración: Daugavpils, Jēkabpils, Jelgava, Jūrmala, Liepāja, Rēzekne, Riga, Valmiera y Ventspils.
As diez ciudaz mas importants son:
Puesto | Nombre | Población |
---|---|---|
1 | Riga | 701.185 |
2 | Daugavpils | 98 089 |
3 | Liepāja | 79 995 |
4 | Jelgava | 62 572 |
5 | Jūrmala | 57 385 |
6 | Ventspils | 40 679 |
7 | Rēzekne | 32 630 |
8 | Ogre | 25 894 |
9 | Valmiera | 25 680 |
10 | Jēkabpils | 24 839 |
O parlamento letón unicameral de 100 cadieras, o Saeima, ye trigau por voto popular directo cada cuatro anyos. O president ye trigau por Saeima en una esleción separada, que tamién se leva a cabo cada cuatro anyos. O president nombra a un primer ministro que, de conchunta con o suyo gabinet, forma o poder executivo d'o gubierno, que debe recibir o voto de confianza d'o Saeima.
O sistema chudicial ye formau por tres livels y a suya cospide ye o Tribunal Supremo, que os suyos chueces son nombraus por o Saeima por un mandato de cinco anyos, fueras d'o disposau en materia de guarencias constitucionals que depende d'o Tribunal Constitucional. O parlamento ye a sola autoridat facultada pa promulgar leis.
Nombre | Anyadas | Partiu politico |
---|---|---|
Ivars Godmanis | 1990-1993 | Frent Popular de Letonia |
Valdis Birkavs | 1993-1994 | Vía Letona |
Māris Gailis | 1994-1995 | Vía Letona |
Andris Šķēle | 1995-1997 | Independient |
Guntars Krasts | 1997-1998 | TB/LNNK |
Vilis Krištopans | 1998-1999 | Vía Letona |
Andris Šķēle | 1999-2000 | TP |
Andris Bērziņš | 2000-2002 | Vía Letona |
Einars Repše | 2002-2004 | Nueva Era |
Indulis Emsis | 2004-2004 | LZP |
Aigars Kalvītis | 2004-2007 | TP |
Ivars Godmanis | 2007-2009 | LPP/Vía Letona |
Valdis Dombrovskis | 2009-2014 | Nueva Era/Unidat |
Laimdota Straujuma | 2014-2016 | Unidat |
Māris Kučinskis | 2016-2019 | Partiu Liepāja |
Krišjānis Kariņš | 2019-hue | Nueva Unidat |
Letonia ye miembro d'a Organización Mundial d'o Comercio (1999) y d'a Unión Europea (2004). L'1 de chinero de 2014, l'euro se convirtió en a moneda d'o país, reemplazando a os lats. Seguntes as estatisticas de finals de 2013, o 45 % d'a población emparó a introducción de l'euro, mientres que o 52 % s'oposó. Dimpués d'a introducción de l'euro, as enquestas d'o Eurobarometro de chinero de 2014 amostroron que l'emparo a l'euro se situaba arredol d'o 53 %, amán d'a meya europea.
Dende l'anyo 2000, Letonia ha teniu una d'as taxas de creiximiento (d'o PIB) mas altas d'Europa. Manimenos, o creiximiento prencipalment empentau por o consumo en Letonia provocó o colapso d'o PIB de Letonia en zaguerías de 2008 y en primerías de 2009, agreviau por a crisi economica mundial, l'escasez de credito y os enormes recursos monetarios utilizaus pa o rescate d'o Banco Parex. A economía letona cayió un 18 por ciento en os tres primers meses de 2009, a mayor caita en l'Unión Europea.
A crisi economica de 2009 contrimostró supuestos anteriors que a economía de rapido creiximiento s'encaminaba enta la implosión d'a bambolla economica, porque estió empentada prencipalment por o creiximiento d'o consumo interno, financiau por un fuerte augmento d'a deuda privada, asinas como por un comercio exterior negativo. Os pres d'o cabal, que en cualques puntos creixioron aproximadament un 5 % mensual, entre muito tiempo se percibioron como masiau altos pa l'economía, que produz prencipalment cabal y materias primas de baixa valor.
A privatización en Letonia ye cuasi completa. Practicament todas as chicotas y medianas interpresas que anteriorment yeran de propiedat estatal han estau privatizadas, deixando solament un chicot numero de grans interpresas estatals politicament sensibles. O sector privau representó cuasi o 68 % d'o PIB d'o país en 2000.
A inversión extranchera en Letonia sigue estando modesta en comparanza con os livels d'o centro-norte d'Europa. En 1997 s'aprebó una lei que enampla l'aconsiga d'a venda de tierras, mesmo a extranchers. En 1999, as interpresas estausunidenses, que representan o 10,2 % d'a inversión extranchera directa total de Letonia, invirtioron 127 millons de dolars. Ixe mesmo anyo, os Estaus Unius d'America exportoron 58,2 millons de dolars en cabal y servicios a Letonia y importó 87,9 millons de dolars. Ansiosa por unir-se a institucions economicas occidentals como que a Organización Mundial d'o Comercio, l'OCDE y l'Unión Europea, Letonia sinyó un Alcuerdo europeu con a UE en 1995, con un periodo de transición de 4 anyos. Letonia y os Estaus Unius han sinyau tractaus sobre a protección d'as inversions, o comercio y a propiedat intelectual y a prevención d'a dople imposición.
Os ciudadans d'orichen letón son mayoría con un 62,1 % (1 284 194 personas), seguius por os d'orichen ruso con un 26,9 % (556 422 personas). En cualques ciudaz d'a rechión sudoriental, como que Daugavpils u Rēzekne, i hai mas personas d'orichen ruso que letón. A resta d'a población ye composada por grupos minoritarios de belarrusos (3,3 %), ucraineses (2,2 %), polacos (2,2 %), lituanos (1,2 %) y atros (2,1 %).
A letona heba estau una sociedat multietnica entre sieglos, pero a composición cambió en o sieglo XX a causa d'as Guerras Mundials, a la expulsión d'os alemans balticos, a l'Holocausto y a la ocupación d'a Unión Sovietica. D'alcuerdo con o censo de l'Imperio ruso de 1897, Letonia contaba con un 68,3 % de letons, un 12 % de rusos, un 7,4 % de chodigos, un 6,2 % d'alemans y un 3,4 % de polacos.
En tiempos d'a Republica Socialista Sovietica de Letonia se produció a plegada d'emigrants d'atras republicas socialistas, por o que o porcentache de letons etnicos pasó d'o 77 % en 1935 (1,46 millons) a o 52 % en 1989 (1,38 millons). Dimpués d'a independencia muitos ciudadans no letons se marchoron d'o país. Manimenos, o descenso demografico ha provocau que hue i haiga menos residents letons en numero que en a etapa sovietica.
A cocina letona consiste tipicament en productos agricolas, con carne en a mayoría d'os platos prencipals. O pescau se consume comunament a causa d'a ubicación de Letonia en a Mar Baltica. A cocina letona ha estau influenciada por os países vecinos. Os ingredients comuns en as recetas de Letonia se troban localment, como trumfas, trigo, hordio, col de grumo, cebollas, uegos y carne de cochín. A minchada letona ye por lo cheneral pro grasosa y fa servir pocas especias.
Os bisaltos grisos y o pernil cheneralment se consideran alimentos basicos d'os letons. Os letons tamién consumen sopa d'acedera (skābeņu zupa). O Rupjmaize ye un pan negro elaborau con segal, considerau l'alimento basico nacional.
Os esportes mes practicatos son o hockey chelo y o baloncesto, dimpués atros esportes d'hibierno, o fútbol, o atletismo y o ciclismo.
Ex Unión de Republicas Socialistas Sovieticas (URSS) | |
Armenia | Azerbaichán | Belarrusia | Cazaquistán | Cheorchia | Estonia | Letonia | Lituania | Moldavia | Kirguizistán | Rusia | Tachiquistán | Turkmenistán | Ucraína | Uzbekistán |
Estaus d'Europa |
Abkhasia3 | Albania | Alemanya | Andorra | Armenia2 | Artsakh3 | Austria | Azerbaichán1 | Belarrusia | Belchica | Bosnia y Herzegovina | Bulgaria | Cazaquistán1 | Croacia | Cheorchia1 | Chipre2 | Chipre d'o Norte2, 3 | Chequia | Dinamarca | Eslovaquia | Eslovenia | Espanya1 | Estonia | Finlandia | Francia1 | Grecia | Hongría | Islandia | Irlanda | Italia1 | Kosovo3 | Letonia | Liechtenstein | Lituania | Luxemburgo | Macedonya d'o Norte | Malta | Moldavia | Mónegue | Montenegro | Noruega | Osetia d'o Sud3 | Países Baixos | Polonia | Portugal | Reino Uniu | Rumanía | Rusia1 | San Marino | Serbia | Suecia | Suiza | Transnistria3 | Turquía1 | Ucraína | Vaticano |
Dependencias: Åland | Akrotiri y Dhekelia | Chibraltar | Guernési | Isla de Man | Islas Feroe | Jèrri | Svalbard |
1 Parti d'o suyo territorio ye difuera d'Europa. 2 Se troba en Asia, pero tien relacions historico-culturals con Europa. 3 Parcialment reconoixiu. 4 No reconoixito |
This article uses material from the Wikipedia Aragonés article Letonia, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). O texto ye disponible baixo a Creative Commons Attribution/Share-Alike License; puede que sigan d'aplicación atros termins. Se veiga as Condicions d'uso ta más detalles. Wikipedia ye una marca rechistrada d'a Wiki Du học, una organización sin animo de lucro. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Aragonés (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.