Teixo: Especie de planta

Moi lonxevo, de medra lenta, posúe unha madeira que se presta ben para entalladura. Ten partes tóxicas: o latín taxus vén do grego taxon, que significa 'frecha envelenada'. A maioría das partes da planta son velenosas e o consumo da follaxe pode provocar a morte. É unha especie moi escasa e ameazada no territorio galego.

Teixo
Estado de conservación
Pouco preocupante
Clasificación científica
Reino: Plantae División: Pinophyta Clase: Pinopsida Orde: Pinales Familia: Taxaceae Xénero: Taxus Especie: T. baccata
Nome binomial
Taxus baccata L.
Distribución (nativa + naturalizada)

O teixo é unha árbore baixa, se ben excepcionalmente pode atinxir ata 28 metros de altura. O seu perfil é variado cunha cima irregular e un tronco groso, curto e con nós, do que nacen pólas a só uns centímetros do chan. As formas arbustivas son tamén frecuentes.

A cortiza da árbore ten unha cor que oscila entre o castaño vermello, ás veces moi escuro, ata o púrpura. Esta cortiza é bastante fina e desescama con certa facilidade. As follas son agullas febles, planas e de cor entre o verde escuro por enriba e verde máis claro por embaixo, de base foliar decorrente. Miden polo xeral entre 1 e 4 cm. Estas agullas están inseridas en espiral arredor das pólas e gallas.

O teixo é unha especie dioica: os exemplares femias producen uns arilos carnosos ou bagas, de cor vermella moi viva, que envolven parcialmente ás sementes. Non son tóxicos, sendo consumidos polas aves, porén as sementes si son tóxicas, como todo o resto da planta. As flores dos exemplares machos producen un pole, amarelo, en primavera. O arilo madura nese mesmo verán.

 

 

Esta toxicidade da planta débese a unha mestura de alcaloides: taxoides, diterpenos cíclico esterificados por ácidos comúns e por ácidos aminados ou por compostos semellantes a estes mesmos aminados: taxina A, B, C, paclitaxel, 10-desacetilbaccatina III, taxifilina, cefalomanina etc. Só foi illado un glicósido: a taxicatina. O zume contén un aceite irritante para o tubo dixestivo. En total, un centenar de compostos foron illados. A taxina, que é a substancia illada dende hai máis tempo, é, polo xeral, considerada a responsábel da toxicidade, pero o resto das outras substancias tamén o é en maior ou menor grao. O taxol é un antitumoral importante para distintos tipos de cancro. A pesar da súa toxicidade emprégase considerablemente en xardinaría para facer sebes.

As intoxicacións por teixo son relativamente comúns tanto en animais domésticos como en animais salvaxes que consomen a planta accidentalmente, provocando "innumerables mortes entre o gando". Os alcaloides de taxina son absorvidos rapidamente no intestino e en cantidades suficientemente altas pode causar a morte debido a un paro cardíaco ou insuficiencia respiratoria. As taxinas tamén se poden absorber eficazmente a través da pel, polo que as especies de Taxus deben manipularse con coidado e preferiblemente con luvas. As follas de Taxus baccata conteñen arredor de 5 mg de taxinas por 1 g de follas.

O teixo esténdese dende o noroeste de África a Europa, Asia Menor, e aínda ata o Cáucaso e norte de Irán. Atura temperaturas moi baixas. Pódese atopar nos Alpes bávaros ata os 1.350 m de altitude e ata os 1.600 m no cantón suízo do Valais. Os seus límites setentrionais atinxen os 62º 30' de latitude norte en Noruega e os 61º N en Suecia, dentro da isoterma do mes de xaneiro de -5 °C. En Galicia é unha planta rara que aparece illada en lugares coma O Courel, os Ancares ou o Xurés, agás nun caso, o teixadal de Trevinca, onde se formou un pequeno bosque, cousa pouco habitual nesta especie. O abondoso de topónimos do tipo Teixeiro, Teixeira ou Teixido, mais a presenza doutros como Teixoeira e Teixidón suxire que antigamente era unha especie moito máis presente en Galicia.

Os teixos, abundantes noutrora en Galiza, e moitas veces ligados ás igrexas, medraron durante séculos chegando a se converter en árbores monumentais.

Sete individuos de teixo aparecen recollidos no Catálogo de Árbores Senlleiras de Galicia:

• 101ATeixo do Pazo de Baldomir, en Bergondo (A Coruña);
• 102ATeixo da Igrexa de Córneas, en Baleira (Lugo);
• 103ATeixo da Casa de Tenreiro, en Pontedeume (A Coruña);
• 143ATeixo de Cereixido, en Quiroga (Lugo);
• 144ATeixo de Carballido, na Fonsagrada (Lugo);
• 145ATeixo de Fontaneira, en Baleira (Lugo);
• 146ATeixo de Balmonte, en Castro de Rei (Lugo).

Dentro da antiga cultura céltica o teixo (galo *eburos) tivo unha extraordinaria importancia. Unha pasaxe de César narra que Catuvolcus, xefe dos eburóns -literalmente "fillos do teixo"-, suicidouse envelenándose con teixo antes que entregarse a Roma (De bello Gallico 6:31). De xeito similar Floro (2: 33, 50-51) conta que os cántabros, asediados polo legado Gaio Furnio, no 22 a.C. preferiron suicidarse, ben pola espada ou lume ou ben por veleno extraído de teixos. E, así mesmo, Orosio relata que os galaicos sitiados no monte Medulio, preferiran morrer suicidados polas propias armas ou por veleno de teixo, antes que renderse aos romanos (6, 21, 1).

Bibliografía

• Chetan, A. e Brueton, D. (1994) The Sacred Yew, Londres: Arkana, ISBN 0-14-019476-2
• García, Xosé Ramón (2008). Guía das plantas de Galicia, Edicións Xerais de Galicia. ISBN 978-84-9782-939-7
• Hartzell, H. (1991) The yew tree: a thousand whispers: biography of a species, Eugene: Hulogosi, ISBN 0-938493-14-0
• Simón, F. M. (2005) Religion and Religious Practices of the Ancient Celts of the Iberian Peninsula, e-Keltoi, v. 6, p. 287-345, ISSN 1540-4889 online
• Casals, Pere; Camprodon, Jordi; Caritat, Antonia; Rios, Ana; Guixe, David; Garcia-Marti, X; Martin-Alarcon, Santiago; Coll, Lluis (2015). "Forest structure of Mediterranean yew (Taxus baccata L.) populations and neighbor effects on juvenile yew performance in the NE Iberian Peninsula" (PDF). Forest Systems 24 (3): e042. doi:10.5424/fs/2015243-07469.