Fosilio estas objekto el antaŭa geologia epoko elfosita de homo(j) aŭ nudigita de erozio aŭ abrazio.
Fosilioj donas gravajn informojn pri la tempo de sia ekesto, ekzemple pri tiamaj bestoj kaj plantoj. Ili ankaŭ ebligas eltrovi la proksimuman aĝon de la stonaĵo, en kiu ili konserviĝis.
Ili estas restaĵoj (ekz. ostoj, dentoj, ŝeloj, konkoj, karapacoj, ungoj, ktp.) aŭ postsignoj (ekz. spuroj, muldaĵoj, piedsignoj) de vivantaj estaĵoj. Ili estas normale trovataj en sedimentaj roktavoloj.
La unuan verkon pri fosilioj verkis la greko Ksenofano en 500 a.K., sed nur en la 18-a jarcento ekis la sciencaj studoj pri ili.
Estas necese ke estiĝu kelkaj favoraj kondiĉoj por ke okazu la fosiliĝo, ĉar, normale, la organikaj estaĵoj putriĝas kaj ĝiaj restaĵoj disiĝas kaj estas detruitaj de l' fenomenoj de l' atmosfero.
La ĉefaj kondiĉoj kiuj favorigas la fosiliĝadon:
Estas multaj tipoj de fosilioj, la ĉefaj estas:
Konservataj partaj fosilioj estas ne difektitaj aŭ ne transformitaj partoj (aŭ tutaĵo) de plantoj kaj bestoj, kiuj restas tre bone konservataj.
La konservado povas okazi:
Envolvaĵaj fosilioj okazas kiam malmolaj partoj estas kovritaj per maldika tavolo de protekta substanco, kiel mineralaj saloj (ekz. CaCO). Ĝenerale tio okazas en kelkaj kavernoj.
Iĥtiolitoj estas kabornataj aglomeraĵoj (de CaCO3) kiuj enhavas en sia internaĵo fosilojn de fiŝoj, ekzemple, la iĥtiolitoj el Grupo Araripe, kretacee en Cearao.
Ŝtonigado okazas diversmaniere, sed, precipe, la organikaj restaĵoj tre malrapide, molekulo post moleculo, estas anstataŭataj per mineralaj substancoj. Ekzemple, silikiĝintaj arbotrunkoj (la siliko anstastaŭas la organikajn partojn). Raraĵoj estas ŝtonigitaj ovoj.
Kiam kelkaj substancoj (oksigeno, nitrogeno, hidrogeno) de la organikaj korpoj vaporiĝas, restas nur karbonaj lamenoj (siluetoj) inter la tavoloj de rokoj. Tio permesas rekoni la tipon de la orignala organismo.
Muldaĵoj povas esti:
Muldaĵoj de la piedoj de l' animaloj premitaj sur koto aŭ malseka sablo povas esti poste kovritaj per sedimentoj kiuj protektas ilin kontraŭ detruo, ekzemple, piedsignoj de dinosaŭroj en regiono de Piau (Valo de la Dinosaŭroj), proksime de Sousa, Paraibo. Tie oni trovis spurojn de 200 malsimilaj tipoj de dinosaŭroj de la periodo Kretaceo.
Estas truoj en la sedimentoj faritaj de spongoj, lamenbrankuloj, gastropodoj, vermoj, ktp.
Gastrolitoj estas ŝtonetoj kiujn kelkaj bestoj (kiel birdoj) englutas kaj restas en iliaj stomakoj helpante la dispecigadon de manĝaĵoj. Koprolitoj estas fosilaj ekskrementoj.
This article uses material from the Wikipedia Esperanto article Fosilio, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). La enhavo estas disponebla laŭ CC BY-SA 4.0, se ne estas alia indiko. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Esperanto (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.