Ton Pentre: Pentref yn Ne Cymru

Saif yng nghwm Rhondda Fawr, yng nghymuned Pentre. Roedd y boblogaeth yn 2004 tua 1,028.

Ton Pentre

Math	pentref
Daearyddiaeth
Sir	Pentre
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.6461°N 3.4868°W
Cod OS	SS975953
Gwleidyddiaeth
AC/au	Elizabeth (Buffy) Williams (Llafur)
AS/au	Chris Bryant (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Roedd yr ardal lle saif Ton Pentre yn wreiddiol yn glwstwr o hafotai, a elwid 'Y Ton'. Daeth y diwydiant glo yn bwysog yma o ganol y 19g ymlaen, gyda Glofa Maendy, a agorwyd yn 1864, yn Nhon Pentre yn un o gyflogwyr mwyaf yr ardal. Caeodd yn 1948.

Glofa arall oedd Glofa'r Pentre, ac yma ar 24 Chwefror 1871 y bu ffrwydriad enbyd a laddodd 36 o weithwyr a dau o'r tim achub. Yn ôl y cwest a ddilynnodd y tanchwa, nodwyd 'Ein bod yn unfrydol o’r farn bod y ffrwydrad wedi digwydd trwy ollyngiad sydyn o nwy a'i fod yn debygol o danio wrth y ffwrnais ac nad oes bai ar unrhyw un o’r swyddogion sy’n gysylltiedig â’r lofa.'

Rhai o'r meirw:

• Henry Backer, 36 blwydd oed, gwraig a 5 o blant.
• George Coburn, 32 blwydd oed, gwraig a 2 o blant.
• Enoch Davies, 30 blwydd oed.
• Robert Davies, 23 blwydd oed.
• George Day,, 36 blwydd oed, married.
• Samuel Evans, 29 blwydd oed.
• Thomas Griffiths, 48 blwydd oed, gwraig a 8 o blant.
• Henry Haines, 17 blwydd oed.
• William Howells.
• John Hughes, 34 blwydd oed.
• James Jones, 20 blwydd oed.
• Morgan Jones, 65 blwydd oed, gwraig a 7 o blant.
• William Lewis, flueman, 38 blwydd oed.
• William Meredith, 17 blwydd oed.
• John Michael, 28 blwydd oed.
• John Mills or Miles, 40 blwydd oed.
• Daniel Morgan alias Park, 24 blwydd oed.
• David Morgan, 28 blwydd oed.
• William Rosser, 21 blwydd oed, dibriod.
• John Sullivan, 28 blwydd oed.
• Joseph Thomas, 30 blwydd oed, dibriod.
• Walter Williams, 35 blwydd oed.

Mae Ton Pentre yn gartref i C.P.D. Ton Pentre sydd wedi bod yn llwyddiannus yn Uwch Gynghrair Cymru ac yn enillydd sawl gwaith ar Cynghrair Cymru (Y De). Maent yn chwarae ar Barc Ynys.

• Gareth Alban Davies, llenor