Літоўская Кухарка: кулінарная кніга Вінцэнты Завадзкай

«Літоўская кухарка»
Kucharka litewska
Жанр:	даведнік
Аўтар:	Вінцэнта Завадзкая
Мова арыгіналу:	польская
Публікацыя:	1854
Асобнае выданьне:	1854
Выдавецтва:	«Харвэст» (2013 год)
Колькасьць старонак:	432 (2013 год)
Афармленьне:	І.В. Рэзько
Пераклад на беларускую:	2013
Перакладчык:	Натальля Бабіна
Носьбіт:	кніга
ISBN:	978-985-18-1935-1
Вікікрыніцы зьмяшчаюць поўны тэкст гэтага твору

Аўтарка паходзіла зь сям'і віленскага выдаўца Аляксандра Жулкоўскага і была замужам за патомным друкаром Адамам Завадзкім (нар. 1814). Першае выданьне кнігі падпісала крыптонімам «W.A.L.Z». За 6 гадоў да таго рэдагавала кнігу Ганны Цюндзявіцкай «Літоўская гаспадыня». Да 2014 году кнігу «Літоўская кухарка» перавыдалі каля 20 разоў.

Кніга Вінцэнты Завадзкай «Літоўская кухарка» зьмяшчала «Мэню абедаў на ўвесь год» з разьбіўкай па месяцах і днях тыдня, «Стравы на сьняданак» і 21 пранумараваны разьдзел з рэцэптамі страваў:

1. «Супы» (77 рэцэптаў, зь іх 38 гарачых на мясным булёне, 25 гарачых масьляных і посных, 9 салодкіх зь віна і ягадаў, 5 халаднікоў);
2. «Разнастайныя дадаткі да супоў» (21 рэцэпт);
3. «Соўсы» (40 рэцэптаў);
4. «Гародніна» (64 рэцэпты і 9 гарніраў да гародніны);
5. «Мясныя стравы» (57 зь ялавічыны, 44 зь цяляціны, 17 з бараніны, 15 са сьвініны і 5 зь дзічыны);
6. «Аб прыгатаваньні розных свойскіх і дзікіх птушак як для варкі, так і для запяканьня» (33 рэцэпты са свойскіх птушак і 17 зь дзікіх);
7. «Розныя рыбы» (73 рэцэпты);
8. «Прыгатаваньне паштэтаў» (8 відаў цеста для паштэтаў, 10 рэцэптаў паштэтаў і 21 рэцэпт паштэцікаў, 11 відаў рускіх пірагоў і 2 шпекухі);
9. «Мясныя і рыбныя халодныя стравы» (26 рэцэптаў);
10. «Пудынгі, мельшпэйзы і дэсэрты» (16 пудынгаў, 42 мельшпэйзы і 43 салодкія стравы);
11. «Стравы зь яек, грыбкі, налісьнікі і рознае печыва з патэльні» (19 страваў зь яек, 5 рэцэптаў грыбкоў і 22 рэцэпты налісьнікаў);
12. «Кішкі, калдуны, кашы, макарона, лазанкі і штрудалі» (7 рэцэптаў кішкі, 5 кашаў і 18 макаронаў);
13. «Вафлі, андруты, печыва, смажанае ў масьле альбо тлушчы, рускія бліны і калдуны» (7 рэцэптаў вафляў і 3 андрутаў, 2 аплаткі і 21 рэцэпт смажанага печыва);
14. «Салодкая кандытарская здоба, вялікае і малое дэсэртнае печыва, а таксама печыва для шакаляду, кавы і гарбаты» (31 рэцэпт торта і 26 рэцэптаў мазуркі, 40 дэсэртных пірожных і 15 відаў печыва да кавы, гарбаты і шакаляду);
15. «Дражджавая выпечка» (32 рэцэпты бабы і 9 бабаў на бялках, 23 рэцэпты пірагоў, булак і штрудаляў, 14 рэцэптаў мазурак і пляцкаў, 19 відаў сухарыкаў і абаранкаў);
16. «Марозіва, граніта, крэмы, жэле, зэфіры, блянманжэ, маскавіта, кампоты, кісялькі, малачко і іншыя дэсэрты з малака» (17 відаў марозіва, 3 граніты, 17 крэмаў і 11 зэфіраў, 13 відаў жэле, 4 блянманжэ, 10 кампотаў, 7 кісялькоў і 8 відаў малачка);
17. «Варэньне, жэле, павідла, сокі, сыропы, цэдры і шарбэты» (53 віды варэньня і 12 відаў соку);
18. «Марцыпаны, пернічкі, цукеркі, сухое варэньне і кансэрвы на зіму» (36 рэцэптаў);
19. «Марынаваныя салаты і розныя лекавыя рэцэпты» (36);
20. «Розныя хатнія напоі» (16);
21. «Хлеб» (3).

У 1907 годзе выйшаў 1-ы летувіскі пераклад кнігі «Літоўская кухарка». У жніўні 2013 году беларускае выдавецтва «Харвэст» выпусьціла ілюстраваную кнігу «Літоўская кухарка» ў беларускім і расейскім перакладах Натальлі Бабінай. У 2014 годзе Бабіна адзначыла: «Мы спраўджвалі зьмест па выданьнях 1938-га і 1911-га, ніякіх скарачэньняў не рабілі, бо стаяла задача захаваць тэкст як гістарычны помнік. Не папраўлялі, нават калі ў рэцэптуры былі нейкія памылкі. Але тады рабілі заўвагі перакладчыка: вось тут, напрыклад, трэба страву пасаліць або з рыбы трэба жабры выбраць, але аўтарка пра гэта ня піша. Для тагачасных гаспадынь гэта было само сабой зразумела, а цяперашняму чытачу варта тое падказаць».

Пры жаніцьбе дойлід-літвін Франц Малахавец падарыў сваёй расейскай жонцы Алене кнігу «Літоўская кухарка». У 1861 годзе ў Курску Алена Малахавец выдала па-расейску кнігу «Падарунак маладым гаспадыням», у якую ўлучыла істотную частку кнігі «Літоўская кухарка». У выніку да 2014 году кніга Алены Малахавец вытрымала звыш 40 перавыданьняў. У 1911 годзе 2 сястры Іваноўскія пад псэўданімам «Сава з арэшніку» выдалі па-летувіску «Падручнік для хатніх гаспадыняў», які быў адаптацыяй кнігі «Літоўская кухарка». Пры гэтым, малодшая сястра Марыя была жонкай сакратара рэдакцыі «Нашай Нівы» Вацлава Ластоўскага. У беларускай кухні мелі пашырэньне апісаныя ў кнізе літоўскія завіваныя зразы і Тышкевічаўскія калдуны. Пры гэтым, зьвяліся стравы са стынкі і сялявы, бо гэтыя віды рыбы занесьлі ў Чырвоную кнігу Беларусі. Таксама маладаступнымі сталі складнікі і шматдзённасьць прыгатаваньня такіх страваў як дразды-піскуны і легуміны, мельшпайзы і штуфады.