Віды
Паводле накіраванасьці ўзьдзеяньне на мову можа ажыцьцяўляцца плянаваньнем яе:
- становішча — разьмеркаваньне мовы між галінамі грамадзкага жыцьця;
- складу — унармавальнае ўмяшаньне ў будову мовы;
- засваеньня — адукацыйны ўплыў на пашыранасьць пісьменнасьці ў мове.
Становішча мовы вызначаецца наступнымі рысамі:
- паходжаньне — родная або замежнага паходжаньня;
- унармаванасьць — разьвітасьць правілаў ужытку;
- прававое становішча — 1) адзіная службовая, 2) адна з службовых, 3) абласная службовая, 4) падтрымваная, 5) дапушчальная, 6) забароненая;
- жыцьцяздольнасьць — доля карыстальнікаў мовы сярод насельніцтва.
Сярод галінаў моўнага плянаваньня вылучаюць наступныя:
- афіцыйная — законная мова для агульнакраёвых прадстаўнічых мэтаў;
- абласная — службовая мова краю ў складзе большае дзяржавы;
- шырэйшых зносінаў — сродак зносінаў у межах краіны нягледзячы на моўныя межы;
- міжнародная — міждзяржаўны сродак зносінаў;
- сталічная — пераважная мова сталіцы й прадмесьцяў;
- народнасьці — агульнапрынятая мова між прадстаўнікамі адной народнасьці;
- адукацыйная — мова выкладаньня ў школах;
- прадметна-навучальная — мова, што выкладаецца ў якасьці прадмета навучаньня;
- літаратурная — мова літаратуры або навукі;
- рэлігійная — мова рэлігійных абрадаў.
Сярод відаў плянаваньня складу мовы вылучаюць:
- графізаваньне — разьвіцьцё, адбор і зьмяненьне пісьма й правапісу мовы;
- стандартызаваньне — наданьне перавагі адной гаворцы мовы перад іншымі станавымі ды абласнымі гаворкамі;
- асучасьніваньне — пашырэньне моўных сродкаў для адпаведнасьці новаму прызначэньню.
Выкарыстаньне пісьма стварае дадатковы від мовы грамады ды вядзе да пашырэньня ўспрыманьня пісьменства ў якасьці праўдзівейшага адбітка мовы за маўленьне. Прывілеяванасьць азначанай гаворкі дае яе носьбітам маёмасныя выгоды, што змушае менш уплывовыя слаі грамадзтва да яе перайманьня ды цягне за сабой большую аднастайнасьць і ўнармаванасьць. Ужытак новых тэрмінаў у падручніках і прафэсійных выданьнях, а таксама сярод адмыслоўцаў пашырае тэхнічную лексыку, прыдатную для сучасных сэнсавых галінаў.
Плянаваньне засваеньня мовы ў адукацыі вымагае:
- вызначэньня моваў, што маюць выкладацца ў ходзе навучаньня;
- вызначэньня аб’ёму і якасьці падрыхтоўкі настаўнікаў;
- прыцягненьня мясцовае грамады;
- вызначэньня зьместу навучаньня й спосабу яго ўлучэньня ў расклад заняткаў;
- стварэньня прыёмаў ацэнкавага агляду выніковасьці;
- вызначэньня грашовых выдаткаў.
Задачы
Уплыў на мову можа ажыцьцяўляцца з наступным шэрагам намераў:
- ачышчэньне — унармаваньне ўжытку дзеля абароны чысьціні мовы ад замежнага ўплыву ды нутранага адхіленьня;
- адраджэньне — вяртаньне заняпалае мовы да стану агульнапрынятага сродку зносінаў;
- ператварэньне — зьмена правапісу або граматыкі дзеля спрыяньня ўжытку;
- стандартызаваньне — забесьпячэньне пашаны мясцовай мове дзеля яе ператварэньня ў асноўную мову края;
- пашырэньне — павелічэньне колькасьці носьбітаў адной мовы за кошт носьбітаў іншай;
- асучасьніваньне — словатварэньне ды дастасаваньне слоўніка;
- уніфікаваньне — распрацоўка адзіных тэхнічных тэрмінаў;
- спрашчэньне — адхіленьне складанасьцяў ўжытку лексыкі, правапісу й стыляў;
- міжмоўныя зносіны — спрыяньне зносінам між чальцамі розных моўных грамадаў;
- падтрымка — захаваньне ўжытку роднае мовы народнасьці ва ўмовах уціску, што пагаршае яе становішча;
- дапаможнае ўнармаваньне — прывядзеньне да адзінага ўзору знакаў для глухіх, назваў мясьцінаў або правілаў трансьлітарацыі ды транскрыпцыі.
Крыніцы
Вонкавыя спасылкі
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Моўнае плянаваньне, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.