25 Декабрь: көнө

Йыл тамамланыуға 6 көн ҡала.

25 декабрь
Аҙна көнө	Йәкшәмбе, Дүшәмбе, Шишәмбе, Шаршамбы, Кесаҙна, Йома һәм Шәмбе
25 декабрь Викимилектә

  Халыҡ-ара

•   Ер: Ҡышҡы ҡояш торошо — «Нардуған» байрамы

  Милли

•   АҠШ: Ҡабаҡ бәлеше көнө.
•   Мозамбик: Ғаилә көнө.
•   Пакистан: Куайд-и-Азам көнө.
•   Ҡытай Республикаһы: Конституция көнө.
•   Төркиә: Газиантеп ҡалаһын азат итеү көнө.

  Һөнәри

• 1492: Христофор Колумб Эспаньола (хәҙерге Гаити утрауында) беренсе Ла-Навидад ауылын нигеҙләй.
• 1931: Саҡмағош район гәзитенең тәүге һаны баҫылып сыға.
• 1946: СССР-ҙа Игорь Васильевич Курчатов етәкселегендә Европала беренсе йәҙрә реакторы эшләй башлай.
• 1979: Совет ғәскәрҙәре Афғанстанға инә.
• 1991: Михаил Горбачёв СССР Президенты вазифаһынан отставкаға китә.
• 1993: Рәсәй Федерацияһының 1993 йылдың 12 декабрендә бөтә халыҡ тауыш биреүе һөҙөмтәһендә ҡабул ителгән ғәмәлдәге Конституцияһы үҙ көсөнә инә.

Башҡортостан менән бәйле шәхестәр

0 һәм 5 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар

• Журавлёв Даниил Арсентьевич (1900—16.09.1974), Рәсәйҙәге граждандар һәм Бөйөк Ватан һуғыштарында ҡатнашҡан хәрби хеҙмәткәр, артиллерия генерал-полковнигы (1944), йәмәғәт эшмәкәре. 1946 йылдан ПВО-ның Көнбайыш һәм Төньяҡ Көнбайыш округы ғәскәрҙәре командующийы, СССР-ҙың ПВО ғәскәрҙәре командующийы урынбаҫары, СССР ПВО ғәскәрҙәренең радиотехник ғәскәрҙәре һәм һауанан күҙәтеү, хәбәр итеү һәм элемтә хеҙмәте начальнигы. 1954 йылдан — отставкала. РСФСР-ҙың 1-се саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Ленин (1945), алты Ҡыҙыл Байраҡ (1938, 1941, 1944 — август һәм ноябрь, 1949), ике 1-се дәрәжә Кутузов (1943, 1945), Ҡыҙыл Йондоҙ (1936) ордендары кавалеры. Сығышы менән Баймаҡ ҡалаһынан.
• Абдрахманов Хәниф Хажиғәле улы (1925—23.04.1999), Бөйөк Ватан һуғышы яугире, уҡсылар полкының отделение командиры, сержант. Дан орденының тулы кавалеры.
• Кашапов Мәсғүт Кашаф улы (1925—13.05.2012), ауыл хужалығы эшмәкәре, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1957—1966 һәм 1971—1997 йылдарҙа Яңауыл районы «Победа» колхозы рәйесе, 1966—1971 йылдарҙа район ауыл хужалығы идаралығы начальнигы. Башҡорт АССР-ының һәм Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған ауыл хужалығы хеҙмәткәре. I дәрәжә Ватан һуғышы (1985), III дәрәжә Дан, Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры, райондың беренсе почётлы гражданы (1997). Сығышы менән ошо райондың хәҙер Яңауыл ҡалаһы биләмәһенә ингән элекке Иванай ауылынан.
• Нуретдинов Әнүәр Хәйретдин улы (1930—21.01.2011), ауыл хужалығы хеҙмәткәре, йәмәғәтсе. 1960—1990 йылдарҙа Салауат районы «Һарғамыш» (артабан «Йүрүҙән») совхозы агрономы, 25 йыл дауамында Иҙелбай бүлексәһенең тәүге партия ойошмаһы секретары, күп тапҡырҙар Таймый ауыл Советы депутаты. «Почёт Билдәһе» ордены (1971) кавалеры, коммунистик хеҙмәт ударнигы һәм социалистик ярыш еңеүсеһе. Сығышы менән ошо райондың 2-се Иҙелбай ауылынан.
• Сәғитов Тәлғәт Фәйзулла улы (1930), опера йырсыһы. 1965 йылдан (өҙөклөктәр менән) Башҡорт дәүләт опера һәм балет театрының артист-вокалсыһы. СССР-ҙың Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған артисы (1971). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Стәрлетамаҡ районы Ҡырмыҫҡалы ауылынан.
• Солтангәрәев Рәшит Ғимран улы (1935—5.11.2000), журналист, яҙыусы. 1984—2000 йылдарҙа «Ағиҙел» журналының әҙәби хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1989 йылға тиклем баш мөхәррир урынбаҫары. 1971 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Рәсәй Федерацияһының (1996) һәм Башҡорт АССР-ының (1985) атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Салауат Юлаев исемендәге премия лауреаты (1978).
• Юлдашбаев Әмир Мырҙағәли улы (1940—26.04.2017), ғалим-философ һәм дәүләт эшмәкәре. 1971 йылдан Башҡорт дәүләт педагогия институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1987—1992 йылдарҙа философия кафедраһы мөдире. 1994 йылдан Башҡортостан Республикаһы Президенты Хакимиәте хеҙмәткәре, шул иҫәптән 1997 йылдан Социаль-иҡтисади сәйәсәт идаралығы, 2004 йылдан — Мәғлүмәт-аналитика идаралығы, 2006—2008 йылдарҙа Эске сәйәсәт идаралығы, 2009—2010 йылдарҙа Ижтимағи-сәйәси үҫеш һәм мәғлүмәт сәйәсәте идаралығы бүлеге мөдире. Философия фәндәре кандидаты (1971). Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре (2000). Башҡортостан Фәндәр академияһының Зәки Вәлиди исемендәге премияһы лауреаты (2010).

1 һәм 6 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар

• Мутин Мөхтәр Исхаҡ улы (1886—3.06.1941), актёр, режиссёр, театр эшмәкәре. 1919 йылдан Өфөләге татар-башҡорт үрнәк театры актёры; 1920 йылдан Татар АССР-ы Мәғариф халыҡ комиссариатының театр бүлеге мөдире, беренсе татар театры актёры һәм режиссёры; 1922 йылдан — Башҡорт драма театрының баш режиссёры; 1924—1937 йылдарҙа Татар академия театры һәм Башҡорт драма театры актёры, режиссёры. Татар АССР-ының атҡаҙанған артисы (1926). Мутиндар нәҫеленән. Сәйәси золом ҡорбаны.
• Бикәев Солтан Хәмит улы (1916—8.10.2006), совет-фин һуғышында һәм Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби хеҙмәткәр, танкист, полковник (1975). Мәскәүҙә үткән Еңеү Парадында ҡатнашыусы. 1967—1992 йылдарҙа Өфөнөң 2-се ҡала типографияһы директоры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1977), СССР матбуғаты отличнигы (1977), Советтар Союзы Геройы (1943).
• Ғазнанов Миңлейәр Бәхти улы (1926—25.11.1999), партия һәм дәүләт эшмәкәре. 1958 йылдан Башҡорт АССР-ының коммуналь хужалыҡ министры урынбаҫары, 1962 йылдан — КПСС-тың Туймазы ҡала комитетының, 1965 йылдан — КПСС-тың Ишембай ҡала комитетының беренсе секретары, 1979—1984 йылдарҙа Башҡорт АССР-ының аҙыҡ сәнәғәте министры. Башҡорт АССР-ының 7—10-сы саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Ленин (1973), өс Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1966, 1971, 1976) ордены кавалеры.
• Исмәғилев Мирсал Зәйнәғәбдин улы (1931—24.04.2010), һаулыҡ һаҡлау өлкәһе хеҙмәткәре, табип-психиатр. 1959—1980 йылдарҙа Иҫәнғол үҙәк район дауаханаһының баш табибы. «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры (1976).
• Йәнбарисова Зәйтүнә Һәйбән ҡыҙы (1931), педагогик хеҙмәт ветераны. 1957 йылдан Өфө ҡалаһы мәктәптәре уҡытыусыһы, директоры, 1983—1997 йылдарҙа Өфө ҡала мәғариф бүлеге мөдире урынбаҫары. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған уҡытыусыһы (1980). «Почёт Билдәһе» ордены кавалеры.
• Маслова Наталья Евгеньевна (1951), сәнғәт ветераны, йырсы. Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры солисы һәм вокал буйынса элекке репетиторы. Башҡортостандың атҡаҙанған артисы.
• Калачёва Татьяна Николаевна (1956), театр актёры. 1982 йылдан СССР Театр эшмәкәрҙәре союзы ағзаһы. 1999 йылдан Республика рус драма театры актёры. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған артисы (1998). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.
• Победа Николай Фёдорович (1956), хеҙмәт ветераны, сәнәғәт алдынғыһы. 1975—2012 йылдарҙа Салауатнефтеоргсинтез берекмәһе аппаратсыһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған химигы (1994). Сығышы менән Салауат ҡалаһынан.
• Савенко Людмила Михайловна (1956), журналистика ветераны. 1986 йылдан хәҙерге «Иглинские вести» район гәзите хеҙмәткәре, 1991 йылдан – «Уфимские нивы» гәзите мөхәррире. Өфө район Советы депутаты һәм президиум ағзаһы. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1993). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Мишкә районынан.
• Бычков Владимир Николаевич (1961), спорт ветераны, тренер. 2008 йылдан Өфөләге 28-се коррекцион интернат-мәктәптең уҡытыусы-тренеры. 1992—1999 йылдарҙа еңел атлетика буйынса РСФСР (1979—1991) һәм Рәсәй (1992—1999) йыйылма командалары ағзаһы. 1996 йылғы Паралимпия уйындарында ҡатнашыусы. Рәсәйҙең халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1993). Башҡортостан Республикаһының иң яҡшы тренеры (2003).
• Хәйҙәров Рауил Рәфиз улы (1966), спортсы. 1989—1991 йылдарҙа шайбалы хоккей буйынса СССР-ҙың, 1992 йылда БДБ-ның йыйылма командалары ағзаһы. 1992 йылдан Германияла эшләй. СССР-ҙың халыҡ-ара класлы спорт мастеры (1990). Сығышы менән Өфө ҡалаһынан.

2 һәм 7 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар

• Коземаслов Василий Архипович (1922—2000), ауыл хужалығы хеҙмәткәре, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 3-сө дәрәжә Дан ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Баҡалы районы Киләй ауылынан.
• Гагарин Евгений Степанович (1932—10.07.2003), нефтехимик. 1965—1987 йылдарҙа Салауат нефть химияһы комбинаты һәм «Салауатнефтеоргсинтез» берекмәһе машинисы. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған нефтсеһе (1981). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Ишембай районы Петровский ауылынан.
• Динмөхәмәтов Әнәс Карам улы (1932—16.07.2003), механизатор. 1963 йылдан Чита өлкәһенең «Коминтерн» колхозы тракторсыһы, комбайнеры; 1975 йылдан Хәйбулла районы «Таналыҡ» совхозы тракторсыһы, 1991—1992 йылда — тракторҙар заправкалаусы. РСФСР-ҙың атҡаҙанған ауыл хужалығы механизаторы (1974), Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ ордены кавалеры (1972). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Туймазы районынан.
• Прозорова Ольга Борисовна (1967), ғалим-инженер. 1987 йылдан хәҙерге Өфө дәүләт нефть техник университетының Салауат филиалы уҡытыусыһы. Техник фәндәр кандидаты (2011), доцент (2012). Сығышы менән ошо ҡаланан.

3 һәм 8 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар

• Фәрәхетдинов Хәмәт Фәрәхетдин улы (1903—27.06.1986), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, тимерсе, рядовой. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры (1985).
• Пашков Михаил Петрович (1908—18.04.1976), табип, урындағы башҡарма һәм эске эштәр органдары хеҙмәткәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, хәрби контрразведка хеҙмәткәре, дәүләт именлеге капитаны. 1947 йылдан Бәләбәй ҡала советы рәйесе, 1952 йылдан Стәрлетамаҡ, 1959—1962 йылдарҙа Белорет ҡала милиция бүлегенең начальник урынбаҫары. Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының Почёт грамотаһы менән бүләкләнеүсе. 2-се дәрәжә Ватан һуғышы, Ҡыҙыл Йондоҙ һәм «Почёт Билдәһе» ордендары кавалеры. Бәләбәйҙең почётлы гражданы (1975). Сығышы менән ошо ҡаланан.

4 һәм 9 һанына тамамланған йылдарҙа тыуғандар

• Тавасиев Сосланбек Дафаевич (1894—10.04.1974), скульптор. Өфөләге Салауат Юлаев һәйкәленең авторы. 1935 йылдан СССР Рәссамдар союзы ағзаһы. Граждандар һуғышында ҡатнашыусы. 1941—1944 йылдарҙа Өфөлә йәшәй һәм эшләй. Төньяҡ Осетия АССР-ының (1955) һәм Башҡорт АССР-ының (1967) халыҡ рәссамы. СССР-ҙың Дәүләт премияһы лауреаты (1970). Ҡыҙыл Байраҡ (1919) һәм ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1958, 1968) ордены кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Төньяҡ Осетия — Алания Республикаһының Ираф районы Фаснал ауылынан.
• Сәғит Агиш (1904—21.05.1973), уҡытыусы, журналист, яҙыусы. 1949–1951 йылдарҙа «Әҙәби Башҡортостан» (хәҙерге «Ағиҙел») журналы мөхәррире. 1934 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Башҡорт АССР-ының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты (1975, үлгәндән һуң). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1955) һәм «Почёт Билдәһе» (1949) ордендары кавалеры.
• Йосопов Билал Мөғтәсим улы (1904—26.02.1999), ғалим-геолог-нефтсе. 1968 йылдан Өфөләге Геология институты директоры, бер үк ваҡытта 1970 йылдан нефть һәм газ геологияһы лабораторияһы мөдире; 1974 йылдан — ғилми консультант, 1978—1992 йылдарҙа — өлкән ғилми хеҙмәткәр-консультант. Геология-минералогия фәндәре докторы (1959), профессор (1969). Татар АССР-ының атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1964). Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1944) һәм «Почёт Билдәһе» (1958) ордендары кавалеры.
• Шадт Булат (Булатов Шаймурат Миңлеғәле улы; 1909—17.03.1943), Бөйөк Ватан һуғышында батырҙарса һәләк булған мари СССР шағиры, тәржемәсе, журналист, педагог. 1937 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Ҡыҙыл Йондоҙ ордены кавалеры (1943).
• Валивач Меркурий Матвеевич (1914—11.10.1995), ғалим-тарихсы. 1969—1991 йылдарҙа Стәрлетамаҡ дәүләт педагогия институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1972 йылдан — марксизм-ленинизм кафедраһы мөдире. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Тарих фәндәре докторы (1986), профессор (1987). РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1980). II дәрәжә Ватан һуғышы һәм Ҡыҙыл Йондоҙ ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Алтай крайының Ключевский районы Васильчуки ауылынан.
• Солонин Василий Степанович (1914—2.12.1980), ауыл хужалығы алдынғыһы. 1932 йылдан Башҡорт АССР-ының Баймаҡ районы «Йылайыр» совхозы тракторсы-комбайнсыһы, 1945 йылдан — комбайнсылар звеноһы башлығы, 1949—1953 йылдарҙа механик, оҫтахана мөдире, 1957—1972 йылдарҙа баш инженер. РСФСР-ҙың II саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1948).
• Тишина Анастасия Фёдоровна (1914—11.10.2002), хеҙмәт алдынғыһы. 1942—1971 йылдарҙа Өфө элемтә аппаратураһы заводы токаре. Башҡорт АССР-ының V саҡырылыш (1959—1963) Юғары Советы депутаты. Социалистик Хеҙмәт Геройы (1966). Сығышы менән хәҙерге Орёл өлкәһенең Сосновка районы Мураевка ауылынан.
• Семагин Василий Александрович (1919—19.07.2014), табип-хирург. 1946 йылдан Стәрлетамаҡ ҡала поликлиникаһы мөдире, 1950 йылдан — 1-се ҡала дауаханаһының бүлек мөдире; 1980—1987 йылдарҙа синтетик каучук заводының медик санитария бүлеге табибы, шул иҫәптән 1985 йылға тиклем баш табип урынбаҫары. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, госпиталь взводы командиры. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған табибы (1955). Ленин (1961), I дәрәжә Ватан һуғышы (1985) һәм Ҡыҙыл Йондоҙ (1945) ордендары кавалеры. Сығышы менән Стәрлетамаҡ ҡалаһынан.
• Аҡтуғанов Мәхмүт Сафа улы (1924—25.01.1971), Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашҡан хәрби хеҙмәткәр, майор. Советтар Союзы Геройы (1943). Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Мишкә районы Яңы Сафар ауылынан.
• Моор Пётр Семёнович (1934—25.09.2014), ауыл хужалығы эшмәкәре. 1955 йылдан Благовар районының «Рәсәй» колхозының баш агрономы, 1964—1994 йылдарҙа — рәйесе. РСФСР-ҙың X саҡырылыш Юғары Советы депутаты. Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған агрономы (1980), РСФСР-ҙың халыҡ мәғарифы отличнигы (1977). Ике Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ (1964, 1976) һәм «Почёт Билдәһе» (1971) ордендары кавалеры. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Благовар районы Алексеевка ауылынан.
• Курапов Николай Андреевич (1949), хужалыҡ, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. 2001—2009 йылдарҙа «Башкирэнерго» йәмғиәтенең генераль директоры, 2009—2010 йылдарҙа Башҡортостан Республикаһы Президенты Хакимиәте етәксеһе. Башҡортостан Республикаһының V саҡырылыш Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай депутаты. Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған энергетигы, Рәсәй Берҙәм энергетика системаһының атҡаҙанған хеҙмәткәре. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған төҙөүсеһе һәм атҡаҙанған физик культура хеҙмәткәре. «Башҡортостан Республикаһы алдындағы хеҙмәттәре өсөн» һәм Салауат Юлаев ордендары кавалеры.

Дөйөм исемлек

• 1813: Фридрих Вебер, Германия шағиры.
• 1876: Мөхәммәд Әли Йәннә, Пакистан дәүләтселегенә нигеҙ һалыусы.
• 1899: Хамфри Богарт, Америка кино актёры.
• 1958: Константин Кинчев, СССР йырсыһы.
• 1971: Владислав Галкин, Рәсәй актёры.
• 1976: Армин ван Бюрен, Нидерланд музыка диджейы һәм продюсер.

• 1761: Елизавета Петровна, 1741—1761 йылдарҙа Рәсәй императоры.
• 1977: Чарли Чаплин, АҠШ актёры.
• 1982: Нәбиуллин Вәли Ғәбей улы, СССР-ҙың дәүләт эшмәкәре. 1939—1947 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Рәйесе.
• 1989: Николае Чаушеску, 1965—1989 йылдарҙа Румыния етәксеһе.
• 1995: Дин Мартин, АҠШ актёры, йырсы.
• 1997: Ихсанов Зәйнулла Әмин улы, ғалим-физиолог, БАССР-ҙың атҡаҙанған фән эшмәкәре (1966).
• 2006: Джеймс Браун, АҠШ йырсыһы, йырҙар авторы.