ভূ-বিজ্ঞান

অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰসমূহ

সাধাৰণতে ভূ-বিজ্ঞানৰ ভিতৰত তলত দিয়া বিজ্ঞান ক্ষেত্ৰসমূহক শ্ৰেণীভুক্ত কৰা হয় :

ভূতত্ত্বই পৃথিৱীৰ খোলা (বা শিলামণ্ডল)ৰ শিলৰ অংশ আৰু ইয়াৰ ঐতিহাসিক বিকাশৰ বৰ্ণনা কৰে। প্ৰধান উপশাখাসমূহ হ'ল খনিজ আৰু শিলবিজ্ঞান, ভূ-ৰসায়ন, ভূ-ৰূপবিজ্ঞান, পুৰাজীৱবিজ্ঞান, স্তৰবিন্যাস, গাঁথনিগত ভূতত্ত্ব, অভিযান্ত্ৰিক ভূতত্ত্ব আৰু পলসবিজ্ঞান।
ভৌতিক ভূগোলত ভূ-ৰূপবিজ্ঞান, মাটি অধ্যয়ন, জলবিজ্ঞান, বতৰ বিজ্ঞান, জলবায়ু বিজ্ঞান, আৰু জৈৱ-ভূগোলৰ দিশসমূহ সামৰি লোৱা হয়।
ভূ-পদাৰ্থবিজ্ঞান আৰু ভূ-বিজ্ঞানে পৃথিৱীৰ আকৃতি, বলৰ প্ৰতি ইয়াৰ প্ৰতিক্ৰিয়া আৰু ইয়াৰ চুম্বকীয় আৰু মাধ্যাকৰ্ষণ ক্ষেত্ৰৰ অনুসন্ধান কৰে। ভূপদাৰ্থবিজ্ঞানীসকলে পৃথিৱীৰ কোৰ আৰু মেণ্টেলৰ লগতে শিলামণ্ডলৰ টেকটনিক আৰু ভূমিকম্পীয় কাৰ্য্যকলাপৰ বিষয়েও অন্বেষণ কৰে। বিশেষকৈ খনিজ আৰু পেট্ৰলিয়াম অন্বেষণৰ ক্ষেত্ৰত খোলাৰ ভূতত্ত্বৰ বিষয়ে বিস্তৃত বুজাবুজি গঢ়ি তোলাৰ ক্ষেত্ৰত ভূতত্ত্ববিদসকলৰ কামৰ পৰিপূৰক হিচাপে ভূপদাৰ্থ বিজ্ঞান সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ভূ-ভৌতিক জৰীপ চাওক।
মাটি বিজ্ঞানে পৃথিৱীৰ খোলাৰ আটাইতকৈ বাহিৰৰ স্তৰটোক সামৰি লয় যিটো মাটি গঠন প্ৰক্ৰিয়া (বা পেড’স্ফিয়াৰ)ৰ অধীনত থাকে। প্ৰধান উপশাখাসমূহৰ ভিতৰত এডাফ’লজী আৰু পেড’লজী অন্যতম।
পৰিৱেশ বিজ্ঞানে জৈৱবস্তুৰ মাজৰ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়াক সামৰি লয়, ইয়াৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ সৈতে। এই অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰখনে পৃথিৱীৰ অধ্যয়নক পৃথক কৰে, আমাৰ সৌৰজগতৰ অন্যান্য গ্ৰহৰ অধ্যয়নৰ পৰা; পৃথিৱীখনেই জীৱৰে ভৰা একমাত্ৰ গ্ৰহ।
জলবিজ্ঞানে (সাগৰবিজ্ঞান আৰু লিমন'লজী অন্তৰ্ভুক্ত) পৃথিৱীৰ জলজ অংশৰ (বা জলমণ্ডল) সাগৰীয় আৰু মিঠা পানীৰ ডমেইনৰ বৰ্ণনা কৰে। মুখ্য উপশাখাসমূহৰ ভিতৰত জলভূতত্ত্ব আৰু ভৌতিক, ৰাসায়নিক আৰু জৈৱিক সাগৰীয় বিজ্ঞান আদি অন্তৰ্ভুক্ত।^{[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]}
হিমবাহ বিজ্ঞানে পৃথিৱীৰ (বা ক্ৰাইঅ’স্ফিয়াৰ) বৰফৰ অংশ সামৰি লয়।
বায়ুমণ্ডল বিজ্ঞানে পৃথিৱীৰ (বা বায়ুমণ্ডল) পৃষ্ঠ আৰু বহিঃমণ্ডলৰ মাজৰ গেছীয় অংশ (প্ৰায় ১০০০ কিলোমিটাৰ) সামৰি লয়। প্ৰধান শাখাসমূহ হ’ল বতৰ বিজ্ঞান, জলবায়ু বিজ্ঞান, বায়ুমণ্ডলীয় ৰসায়ন, আৰু বায়ুমণ্ডলীয় পদাৰ্থ বিজ্ঞান।

পৃথিৱীৰ অভ্যন্তৰীণ অংশ

প্লেট টেকটনিক্স, পৰ্বতমালা, আগ্নেয়গিৰি, ভূমিকম্প আদি ভূতাত্ত্বিক পৰিঘটনা যিবোৰক পৃথিৱীৰ খোলাত শক্তিৰ ৰূপান্তৰৰ দ্বাৰা ব্যাখ্যা কৰিব পাৰি।

পৃথিৱীৰ খোলাৰ তলত মেণ্টেলটো থাকে যিটো গধুৰ মৌলৰ তেজস্ক্ৰিয় ক্ষয়ৰ ফলত গৰম হয়। মেণ্টেলটো একেবাৰে কঠিন নহয় আৰু ই মেগমাৰে গঠিত যিটো অৰ্ধ-চিৰন্তন সংবহনৰ অৱস্থাত থাকে। এই সংবহন প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত শিলামণ্ডলীয় প্লেটবোৰ লাহে লাহে হ’লেও গতি কৰে। ফলত হোৱা প্ৰক্ৰিয়াটোক প্লেট টেকটনিক্স বুলি জনা যায়।

প্লেট টেকটনিকছক পৃথিৱীখন পুনৰ পৃষ্ঠলৈ উলিওৱাৰ প্ৰক্ৰিয়া বুলি ভবা হ’ব পাৰে। সাগৰৰ তলৰ বিস্তাৰ নামৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে শিলামণ্ডলৰ তলৰ পৰা পৃষ্ঠলৈ মেগমাৰ প্ৰবাহৰ ফলত, বিভাজনৰ মাজেৰে, য’ত ই ঠাণ্ডা হৈ কঠিন হৈ পৰে, নতুন খোলা সৃষ্টি হয়। ছাবডাকচন নামৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে সাগৰীয় খোলাক মাটিৰ তললৈ ঠেলি দিয়া হয় — শিলামণ্ডলৰ বাকী অংশৰ তললৈ—য’ত ই মেগমাৰ সংস্পৰ্শলৈ আহে আৰু গলি যায়—য’ত ই প্ৰথমে অহা মেণ্টেলটোৰ লগত পুনৰ সংযোগ হয়।

খোলাটোৰ যিবোৰ অঞ্চলত নতুন খোলা সৃষ্টি হয় সেইবোৰক বিচ্ছিন্ন সীমা, যিবোৰক পৃথিৱীলৈ ঘূৰাই অনা হয় সেইবোৰক অভিসৰণ সীমা আৰু যিবোৰ ঠাইত প্লেটবোৰ ইটোৱে সিটোৰ কাষেৰে পিছলি যায়, কিন্তু কোনো নতুন শিলামণ্ডলীয় পদাৰ্থ সৃষ্টি বা ধ্বংস নহয়, সেইবোৰক ৰূপান্তৰ বুলি কোৱা হয় (বা ৰক্ষণশীল) সীমা শিলামণ্ডলীয় প্লেটৰ গতিৰ ফলত ভূমিকম্প হয় আৰু ই প্ৰায়ে অভিসৰণ সীমাৰ ওচৰত সংঘটিত হয় য'ত খোলাৰ কিছু অংশ ছাবডাকচনৰ অংশ হিচাপে পৃথিৱীত জোৰকৈ সোমাই পৰে।

আগ্নেয়গিৰিৰ ফলত মূলতঃ ছাবডাক্টেড খোলাৰ পদাৰ্থ গলনাংক হয়। এষ্টেন’স্ফিয়াৰত জোৰকৈ সোমোৱা খোলাৰ পদাৰ্থ গলি যায় আৰু গলি যোৱা পদাৰ্থৰ কিছু অংশ পৃষ্ঠলৈ উঠিব পৰাকৈ পোহৰ হৈ পৰে যাৰ ফলত আগ্নেয়গিৰিৰ জন্ম হয়।

পৃথিৱীৰ বিদ্যুৎচুম্বকীয় ক্ষেত্ৰ

বিদ্যুৎচুম্বক হৈছে কোমল লোহাৰ গুৰিৰ চাৰিওফালে বৈ যোৱা প্ৰবাহৰ দ্বাৰা সৃষ্টি হোৱা চুম্বক। পৃথিৱীৰ এটা কঠিন লোহাৰ ভিতৰৰ কোৰ থাকে যিটো বাহিৰৰ কোৰৰ অৰ্ধ-তৰল পদাৰ্থৰে আগুৰি থাকে যিবোৰ ভিতৰৰ কোৰৰ চাৰিওফালে অবিৰত প্ৰবাহত গতি কৰে; সেয়েহে পৃথিৱীখন এটা বিদ্যুৎচুম্বক। ইয়াক পৃথিৱীৰ চুম্বকত্বৰ ডাইনেমো তত্ত্ব বুলি কোৱা হয়।

বায়ুমণ্ডল

প্ৰধান প্ৰবন্ধ: পৃথিৱীৰ বায়ুমণ্ডল

ট্ৰপ'স্ফিয়াৰ, ষ্ট্ৰেট'স্ফিয়াৰ, মেছ'স্ফিয়াৰ, থাৰ্ম'স্ফিয়াৰ আৰু এক্স'স্ফিয়াৰ হৈছে পৃথিৱীৰ বায়ুমণ্ডল গঠন কৰা পাঁচটা স্তৰ। মুঠতে বায়ুমণ্ডল প্ৰায় ৭৮.০% নাইট্ৰজেন, ২০.৯% অক্সিজেন, আৰু ০.৯২% আৰ্গনেৰে গঠিত। বায়ুমণ্ডলৰ ৭৫% গেছ ট্ৰ’প’স্ফিয়াৰৰ ভিতৰত অৱস্থিত, যিটো আটাইতকৈ তলৰ স্তৰ। বায়ুমণ্ডলৰ বাকী এক শতাংশ (নাইট্ৰজেন, অক্সিজেন, আৰ্গনৰ বাহিৰে বাকী সকলোবোৰ) CO₂ আৰু জলীয় বাষ্পকে ধৰি অন্যান্য গেছ কম পৰিমাণে থাকে। জলীয় বাষ্প আৰু CO₂ ৰ ফলত সেউজগৃহ প্ৰভাৱ নামৰ পৰিঘটনাৰ জৰিয়তে পৃথিৱীৰ বায়ুমণ্ডলে সূৰ্যৰ শক্তি ধৰি ৰাখিব পাৰে আৰু ধৰি ৰাখিব পাৰে। ইয়াৰ ফলত পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠভাগ যথেষ্ট উষ্ণ হয় যাতে তৰল পানী থাকে আৰু জীৱন ধাৰণ কৰিব পাৰে।

কোৰৰ অভ্যন্তৰীণ গতিৰ দ্বাৰা সৃষ্টি হোৱা চুম্বকীয় ক্ষেত্ৰই চুম্বকমণ্ডল উৎপন্ন কৰে যিয়ে পৃথিৱীৰ বায়ুমণ্ডলক সৌৰ বতাহৰ পৰা ৰক্ষা কৰে। যিহেতু পৃথিৱীখন ৪৫ কোটি বছৰ পুৰণি, গতিকে সুৰক্ষামূলক চুম্বকমণ্ডল নাথাকিলে এতিয়ালৈকে ইয়াৰ বায়ুমণ্ডল হেৰুৱাই পেলালেহেঁতেন।

বায়ুমণ্ডলে তাপ জমা কৰাৰ উপৰিও পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠভাগ মহাজাগতিক ৰশ্মিৰ পৰা ৰক্ষা কৰি জীৱিত জীৱকো সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে। মন কৰিবলগীয়া যে সুৰক্ষাৰ মাত্ৰা যথেষ্ট উচ্চ যাতে মহাজাগতিক ৰশ্মিয়ে পৃথিৱীৰ সকলো জীৱ ধ্বংস কৰিব নোৱাৰে, তথাপিও জৈৱমণ্ডলত বৈচিত্ৰ্যক আগুৱাই নিয়াত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লোৱা মিউটেচনক সহায় কৰিব পৰাকৈ যথেষ্ট কম।^{[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]}

পদ্ধতি

অধ্যয়ন কৰা বিষয়বোৰৰ প্ৰকৃতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি পদ্ধতিৰ ভিন্নতা থাকে। অধ্যয়নসমূহ সাধাৰণতে তিনিটা শ্ৰেণীৰ ভিতৰত এটাত পৰে: পৰ্যবেক্ষণমূলক, পৰীক্ষামূলক বা তাত্ত্বিক। পৃথিৱী বিজ্ঞানীসকলে প্ৰায়ে অত্যাধুনিক কম্পিউটাৰ বিশ্লেষণ কৰে বা পৃথিৱীৰ বহুতো বিদেশী স্থানলৈ গৈ পৃথিৱীৰ পৰিঘটনা (যেনে এণ্টাৰ্কটিকা বা হট স্পট দ্বীপ শৃংখল) অধ্যয়ন কৰে।

ভূ-বিজ্ঞান অধ্যয়নৰ ভিতৰত এটা মূল ধাৰণা হ’ল একাকাৰীতাবাদৰ ধাৰণা। এককতাবাদে নিৰ্দেশ দিয়ে যে "প্ৰাচীন ভূতাত্ত্বিক বৈশিষ্ট্যসমূহৰ ব্যাখ্যা সহজে পৰ্যবেক্ষণ কৰিব পৰা সক্ৰিয় প্ৰক্ৰিয়াসমূহ বুজি পাই কৰা হয়।" ^{[উদ্ধৃতিৰ প্ৰয়োজন]} অৰ্থাৎ বৰ্তমান সময়ত কাম কৰা যিকোনো ভূতাত্ত্বিক প্ৰক্ৰিয়াই সমগ্ৰ ভূতাত্ত্বিক সময়ছোৱাত একে ধৰণেৰে কাম কৰি আহিছে। ইয়াৰ দ্বাৰা পৃথিৱীৰ ইতিহাস অধ্যয়ন কৰাসকলে বৰ্তমান সময়ত পৃথিৱীৰ প্ৰক্ৰিয়াসমূহ কেনেদৰে চলি থাকে তাৰ জ্ঞান প্ৰয়োগ কৰি গভীৰ ইতিহাসত গ্ৰহটোৰ বিৱৰ্তন আৰু পৰিৱৰ্তন কেনেকৈ হৈছে তাৰ অন্তৰ্দৃষ্টি লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হয়।

পৃথিৱীৰ গোলকীয়

ভূ-বিজ্ঞানে সাধাৰণতে চাৰিটা গোলক স্বীকৃতি দিয়ে, শিলামণ্ডল, জলমণ্ডল, বায়ুমণ্ডল আৰু জৈৱমণ্ডল; এইবোৰ শিল, পানী, বায়ু আৰু জীৱনৰ সৈতে মিল খায়। কিছুমান অনুশীলনকাৰীয়ে পৃথিৱীৰ গোলকসমূহৰ অংশ হিচাপে জলমণ্ডলৰ এটা সুকীয়া অংশ হিচাপে ক্ৰাইঅ’স্ফিয়াৰ (বৰফৰ সৈতে মিল থকা)ৰ লগতে পেড’স্ফিয়াৰ (মাটিৰ সৈতে মিল থকা)কো সক্ৰিয় আৰু আন্তঃমিশ্ৰিত গোলক হিচাপে অন্তৰ্ভুক্ত কৰে।