Owerheidsrekeningkunde

'n Spesiale toepassingsveld van rekeningkunde bestaan omdat:

• Die doelwitte waarteen rekeningkundig verslag gedoen word, wesenlik verskil van die doelwitte waarvoor algemeen aanvaarde rekeningkundige praktyk van die privaatsektor ontwikkel is; en
• Die gebruike van die resultate van die rekeningkunde vir die owerheid wesenlik verskil van die gebruik van rekeningkunde in die privaatsektor.

'n Uitsondering op hierdie verskille is natuurlik owerheidsbesighede (byvoorbeeld Elektrisiteitsdienste) wat ten doel het om 'n wins te maak, maar daar is 'n wesenlike besprekingsveld daaroor of daar sulke uitsonderings behoort te bestaan. Nasionalisering behels onder andere die argument dat instansies óf privaat óf publiek moet wees, en dat publieke instansies se doelwitte wesenlik moet verskil van private instansies. Met ander woorde, is elektrisiteitsopwekking met 'n winsoogmerk wel in die openbare belang of nie? En indien dit in die openbare belang is, moet dit nie dan geheel en al in die privaatsektor gesetel word nie?

Die andersoortige doelwitte van owerhede waarvoor owerheidsrekeningkunde gebruik word, sluit nie die gebruik van die dubbelinskrywingstelsel vir boekhouding uit nie. Dit kan wel ander wesenlike verskille met privaatsektorrekeningkunde veroorsaak. Die doelwitte waarvoor owerhede rekeningkunde toepas kan onder ander in twee hoofafdelings opgedeel word:

• Die boekhouding van aktiwiteite vir rekenpligtigheidsinligting. Met ander woorde die verteenwoordigers van die publiek, en amptenare deur hulle aangestel, moet rekenpligtig wees teenoor die publiek vir die magte en pligte gedelegeer. Die publiek, wat geen ander keuse het as om te delegeer nie, is natuurlik in 'n wesenlik anderste posisie as aandeelhouers en benodig dus inligting, wat deur rekeningkunde gelewer moet word, wat vir hulle toepaslik is.
• Besluitnemingsinligting doeleindes. Die relevante rolspelers, veral amptenare en openbare verteenwoordigers, benodig inligting, ook finansieel, wat bygehou, georden en weergegee word vir die doelwitte waarteenoor besluitneming staan. Die doelwitte is oor die algemeen nie winsgesentreerd nie maar eerder afgestem op diens en doelmatigheid. Die belastingbetaler, 'n wesenlike belangegroep, wil so min as moontlik belasting betaal vir die noodsaaklike dienste waarvoor betaal moet word.

Owerheidsrekeningkunde word tans oorheers deur die rekeningkunde van die privaatsektor. Die sogenaamde algemeen erkende rekeningkundige praktyke (GRAP) wat in die owerheidsektor afgedwing word en waarvan Suid-Afrika die voorloper is onder lande wat dit toepas, is gebaseer op die algemeen aanvaarde rekeningkundige praktyk van die privaatsektor. Die bogenoemde laat die vraag ontstaan of dit die beste praktyk is, alhoewel dit goedkoper is om te ontwikkel en alhoewel die geskiedenis van afsonderlike standaarde vir owerheidsrekeningkunde na bewering nie veel sukses opgelewer het nie. Inderdaad is daar by die aanvang van die huidige finansies krisis onder regerings van verskeie lande uitgewys dat ontoepaslike privaatsektorrekeningkunde bygedra het tot die ontstaan, en laat hantering, van die krisis

• (af) Conradie, J.M. Die toepaslikheid van Algemeen Aanvaarde Rekeningkundige Praktyk in die Sentrale Owerheid van Suid-Afrika. Universiteit van Pretoria, 1993