André Gide

Die sentrale tema van sy werk is die problematiek van die keuse tussen konformisme en individualiteit. Gide was 'n voorstander van laasgenoemde. Gide is ook van belang vir die geskiedenis van die roman omdat hy die eerste Franse skrywer was wat die tegniek van '''n roman binne 'n roman" toegepas het. In 1947 het hy die Nobelprys vir letterkunde ontvang.

André Paul Guillaume Gide is op 22 November 1869 in Parys gebore. Sy ouers was welgestelde Protestante. Toe hy elf jaar oud was, is sy vader oorlede, en hy is verder deur sy moeder en tante grootgemaak. Hy het vroeg reeds 'n belangstelling in die letterkunde getoon en in aanraking gekom met simbolistiese skrywerskringe, waar hy kennis gemaak het met Stéphane Mallarmé, Paul Valéry en Pierre Louys.

Weens sy swak gesondheid het hy in 1893 saam met sy vriend P.A. Lambert 'n reis na Tunisië onderneem, en eers twee jaar later teruggekeer. In 1895 is hy met sy niggie Madeleine Rondeaux getroud, 'n huwelik wat onmiskenbare spore in sy latere werk, veral in l’Immoraliste, gelaat het.

Gide se eerste belangrike werk, Les nourritures terrestres, het in 1897 verskyn. Hierin verwerp hy alIe vooroordele, spreek hom uit teen bekrompe konformisme en voer aan dat die individu die reg het om alle moontlikhede te benut om sy eie geluk (in lewensgenot) te vind.

In Immoraliste (1902) word dié siening 'n vorm van egoïsme wat nie meer met die aanvaarde norme rekening hou nie. Die hoofkarakter laat sy vrou - wat haar pligte teenoor hom nougeset nagekom het - verarm en uiteindelik sterf sonder dat hy daardeur geraak word. In La porte étroite (1909) verkies die hoofkarakter, Alissa, die liefde van God bo die liefde van haar aardse minnaar. Op unieke wyse analiseer Gide in dié boek die argumente wat 'n mens sou kon aanvoer ten gunste van 'n lewe wat volgens bepaalde, opgelégde reëls gereguleer word. La porte étroite is dus die teenstelling van l'Immoraliste. Die boek bevat kritiek op die godsdienstige askese, en lewensprobleme is van minder belang.

In 1909 het Gide gehelp om die bekende tydskrif Nouvelle Revue Francaise te stig. In Les caves du Vatican (1914) het Gide in die karakter van Lafcadio gestalte gegee aan 'n mens wat sy absolute vryheid bevestig deur "I'acte gratuit", die volstrek willekeurige daad ('n misdaad in hierdie geval) waarvoor daar geen enkele motief bestaan nie.

Gide was besonder gewild by die jonger geslag ná die Eerste Wêreldoorlog, soos byvoorbeeld die Dadaïste en die Surrealiste. Sy gewildheid was hoofsaaklik te danke aan sy idees oor die "ewige beskikbaarheid": die eienskap om voortdurend nuwe ervarings op te soek en nie tevrede te wees met net een spesifieke manier van lewe nie. Hy het sy opregtheid bevestig met Corydon (1924) en die outobiografie Si Ie grain ne meurt (1926), twee boeke waarin hy openhartig sy eie gevoels- en gedagtewêreld bespreek. La symphonie pastorale (1910) is in dagboekvorm geskryf en L'école des femmes (1928) behandel die problematiek van die huwelik.

Les faux-monnayeurs (die vervalsers - 1925) was die enigste werk wat Gide as 'n roman aangebied het. Sy ander werke het hy "récit" ('n vertelling) of "sotie" ('n sotterny) genoem. Laasgenoemde is 'n Middeleeuse genre. Les faux-monnayeurs het 'n belangrike vernuwing in die Franse romantradisie gebring. In navolging van die somboliste (poësie ter wille van poësie) het Gidé in sy roman die roman self as middelpunt gestel. In die boek is 'n skrywer, Edouard, besig om aan 'n roman, Les fauxmonnayeurs te werk, die titel dus wat Gide aan sy eie werk gegee het. Alles wat Edouard beleef, skryf hy neer in sy "Journal d'Edouard". Dit bied aan Gide die elemente om sy boek mee voort te sit. Vir die skrywer het die skryf van sy boek 'n avontuur geword waarin hy sy karakters agtervolg. Ook in hierdie werk word die problematiek van individualiteit en konformisme behandel, 'n tweeledigheid wat al Gide se werke kenmerk.

Tydens sy reise (onder meer na die destydse Kongo) het Gide in aanraking gekom met die kolonialisme en 'n aangetrokkenheid tot die kommunisme ontwikkel. 'n Besoek aan die Sowjetunie het hom egter daarvan oortuig dat die kommunisme geen vryhede aan die individu laat nie (Le retour d'URSS, 1936).

Gide se Journal (1889-1949) is as dagboek nie net 'n waardevolle bron van inligting oor die skrywer se lewe nie, maar gee ook 'n goeie beeld van sy literêre beskouinge en ontwikkeling. Die meeste van sy korrespondensie is ook gepubliseer. Gide se invloed kan nie gemeet word nie. Sy klassieke prosa is vir elkeen toeganklik en is in 1947 met die Nobelprys vir letterkunde bekroon. Gedurende sy eie leeftyd het hy groot bewondering ontvang en is hy as een van die grootstes van sy tyd beskou. Hy is op 19 Februarie 1951 in Parys oorlede.

• Wêreldspektrum, Volume 8, bl.221-223, ISBN 0908409451