2019 Ел

Бу безнең эраның 2019 елы, III меңьеллыкның 19 елы, XXI гасырның 19 елы, XXI гасырның 2 унъеллыгының 9 елы, 2010 елларның 10 елы. 2019 елдан бирле 5 ел үтте.

• Берләшкән милләтләр оешмасы игълан иткән Халыкара асаба халыклар телләре елы
• Россиядә театр елы.

Гыйнвар

• 1 гыйнвар
  • АКШ-ның ЮНЕСКО-дан чыгу турындагы карары үз көченә кергән.
  • NASA-ның New Horizons космик аппараты 2014 MU69 (Ультима Туле) объекты яныннан узып китте.
• 3 гыйнвар — кешелек тарихында беренче тапкыр Кытайның «Чанъэ-4» пилотсыз станциясе айның икенче ягында йомшак утырган.
• 5 гыйнвар — 1 февраль — Берләшкән Гарәп Әмирлекләрендә футбол буенча 17-нче Азия Кубогы уза. Катар җыелма төркеме җиңде.
• 6 гыйнвар — Константинополь Патриархиясе Украина Православ чиркәвен аутокефаль (РПЧ белән тигез хокуклы) чиркәү итеп таныган.

Февраль

• 1 февраль — Мәскәүдә Бердәм Россия офисына һөҗүм итүдә гаепләнгән МДУ аспиранты Азат Мифтахов тоткарланган.
• 24 февраль — Молдавиядә парламент сайлаулары.

Март

 

• 2—12 март — Красноярскида (Россия) XXIX кышкы Универсиада узды.
• 3 март — Эстониядә парламент сайлаулары.
• 19 март — Казагыстан белән 30 елдан артык падишаһлык иткән Нурсолтан Назарбаев вазифасыннан киткән.
• 22 март — Алинә Заһитова фигуралы шуу буенча дөнья чемпионатында (Сайтама, Япония) ялгыз шууда җиңү яулый.
• 27 март — Ford ширкәте Россиядә җиңел автолар чыгаруны туктату турында белдерә, шул сәбәпле Чаллыдагы автозавод һәм Алабугадагы двигательләр заводы ябыла.
• 31 март — Украинада президент сайлауларының беренче туры.

Апрель

• 15 апрель — Парижда Нотр-Дам-де-Пари гыйбадәтханәсенә ут каба.
• 16 апрель — Россия Думасы Рунетның «имин һәм тотрыклы эшләвен тәэмин итү турында» канун өлгесен кабул итте.
• 30 апрель
  • Япония императоры Акиһито план рәвешендә тәхетеннән баш тарта.
  • Беларусь Дружба нефтьүткәргече буенча Россиядән Европага экспортка барган нефтьне, пычрак һәм эшкә яраксыз булу сәбәпле үткәрүне туктаткан.

Май

• 1 май — Петербургта Хезмәт бәйрәме көненә багышланган йөрешне полиция көч белән тарата, 70 кеше тоткарлана. Дәрвишләр бистәсендә шәһәр хакимиятенә каршы митинг уза.
• 3—19 май — Братиславада һәм Кошицада (Словакия) алкалы хоккей буенча дөнья чемпионаты узачак.
• 14—18 май — Исраил (Тел-Әвив) Eurovision-2019 кабул итәчәк.

Июнь

• 1 июнь — Казанның Шәриф Камал музее нигезендә Татар әдәбияты музее эшли башлый.
• 3 июнь — Татарстан тулысынча санлы телевидениегә күчә.
• 4 июнь — Ураза бәйрәме.
• 7—9 июнь — WWDC Калифорниядә.
• 19 июнь — татарларның «Фәйзрахманчылар» дини җәмгыятенең биш җитәкчесе экстремистлыкта гаепләнп, җәмгысе 28,5 елга ирекләреннән мәхрүм ителгән.
• 21 июнь — Путин Россиядән Грузиягә туристларны җибәрмәскә кушкан һәм авиаочышларны тыйган.

Июль

• 2 июль
  • Тулы кояш тотылуы булды, ул Тын океанның көньяк-көнчыгыш өлешендә, Чилида һәм Аргентинада иң яхшы күренде.
  • Россиянең яшерен максатлар үтәүче махсус су асты көймәсендә янгын чыгып, 14 кешедән торган экипаж тончыгып үлә.
  • Иркутск өлкәсендә су басу нәтиҗәсендә 14 кеше һәлак була.
• 14 июль — Башкортстанның Архангел районында Чаллы туристлары утырган автобус юл бәла-казасына тарый. 6 кеше һәлак була.
• 16 июль — Башкортстан Республикасы Башлыгы вазифасын вакытлыча үтәүче Радий Хәбиров 2021 елда Нефтекамада татар полилингваль мәктәпнең ачылуын вәгъдә иткән.

Август

• 8 август
  • Мәскәүдә гадел сайлаулар таләп иткән урам җыенына 50 меңләп кеше чыкты.
  • Северодвинск диңгез ракета полигонында сынаулар үткәргәндә шартлау чыгып, 5 Росатом хезмәткәре һәлак була..
• 11 август — Корбан бәйрәме.
• 24 август — Арчада районара чүп полигонын ясауга каршы урам җыены узды.
• 31 август — Аргентина дәүләт бурычы буенча дефолт игълан ителде.

Сентябрь

• 2 сентябрь — ТР мәдәният министрлыгы Тинчурин театры баш режиссеры Рәшит Заһидуллинны эшеннән алган.
• 8 сентябрь — Россиядә бердәм тавыш бирү көне. Татарстанда парламент, Башкортстанда башлык сайлау көне.
• 10 сентябрь — Ижауда удмурт галиме Альберт Разин Россиядә милли телләрне бетерү сәясәтенә каршылык йөзеннән үз-үзенә ут төртеп үлә.
• 27 сентябрь — Китап радиосы Казанда 98,6 MHz ешлыгында эфирга чыгу хокукын алган.
• 29 сентябрь — Австриядә вакытыннан алда парламент сайлаулары.

Октябрь

• 1 октябрь — Гыйракта массакүләм протестлар башланды.
• 14 октябрь — Россиядә аналог телевидениесе тулысынча сүндерелде һәм халкы тоташы белән Мәскәү-Петербург каналларыннан гына торган санлы телевидение триплексларына күчерелде.
• 19 октябрь — Краснояр краенда буа (дамба) ерылу аркасында 15 кеше һәлак була.
• 19 октябрь — Россия Федерациясе буенча һәм 22 чит илдә Татарча диктант үткәрелгән. Язу урыннары — 1410, катнашучылар саны — 85 мең артык.
• 25 октябрь — Байкал арты краенда рядовой Рамил Шәмсетдинов үзен җәзалаган офицерны һәм җиде түбән чин хәрбиен атып үтерә, өчесен яралый.
• 28 октябрь — Башкортстан җитәкчелеге рәсми иҗтимагый оешмалары аша Башкортстанда Татарча диктант уздырылуга ризасызлык белдереп, Татарстан җитәкчелегенә язма дәгъва белдерә.

Ноябрь

• 5 ноябрь — Кырым күпереннән тимер юл хәрәкәте ачыла.
• 5 ноябрь — РФ Президенты В. В. Путин Википедияне «ышанычлырак мәгълүмат чыганагы» — Зур Россия белешмәлеге (рус. Большая российская энциклопедия) белән алмаштырырга тәкъдим итте.
• 23 ноябрь — Бугенвильнең Папуа — Яңа Гвинеядан бәйсезлеге турында референдум булачак

Декабрь

 

• Хаябуса-2 зонды 1999 JU3 астероидыннан Җиргә кайтырга кузгала.
• 9 декабрь — Бөтендөнья допингка каршы агентлыгы (WADA) Россияне 4 елга Олимпия уеннарыннан һәм барлык дөнья чемпионатларыннан читләштергән.
• 10 декабрь — Башкортстанның башлыгы Радий Хәбиров Ишембай районындагы Куштау уникаль табигать һәйкәленең сода ясау өчен эшкәртеләчәген белдерә.
• 16 декабрь — Казан янындагы Усаклык бистәсендә Чүп яндыру заводын төзүгә каршы активистларның чатыр лагере полиция һәм «милли гвардия» көче белән туздырылган, активистлар тоткарланган.

Төп мәкалә: 2019 елда вафатлар исемлеге

Гыйнвар

• 4 гыйнвар — Мөсәгыйть Хәбибуллин (91), Татарстанның халык язучысы, Тукай бүләге иясе.
• 12 гыйнвар — Габбәс Мөхәммәтшин (83), министр урынбасары, ТАССР атказанган төзүчесе.
• 14 гыйнвар — Гомәр Мәрдәнов (88), актер, режиссер, Әтнә театрына нигез салучы.
• 13 гыйнвар — Басыйр Рафиков (97), татар шагыйре (Магнитогорски).
• 16 гыйнвар — Илһам Шакиров (83), бөек татар җырчысы.

Февраль

• 16 февраль — Венера Ихсанова (85), журналист, ТАССР атказанган мәдәният хезмәткәре (1974).
• 17 февраль — Заһир Вәлитов (78), Гафури театры артисты, РФ, БР халык артисты, С. Юлаев премиясе.
• 25 февраль — Җәүдәт Дәрзаман (73), шагыйрь, журналист.

Март

• 14 март — Илгиз Кәримов (77), журналист, публицист, тәрҗемәче.

Апрель

• 6 апрель — Рифгать Әбдиев (92), уйлап табучы, кибернетик, фән докторы, профессор.
• 8 апрель — Василий Лихачев (67), дәүләт эшлеклесе, юрист, Татарстан Дәүләт шурасы рәисе, ТР вице-президенты, Россиянең Европа берлегендә даими вәкиле.
• 18 апрель — Айрат Ибраһимов (83), татар җәмәгать эшлеклесе, журналист, публицист (Сембер).
• 24 апрель — Дөрия Рамазанова, татар телчесе, фәннәр докторы, профессор.

Май

• 9 май — Сергей Доренко (59), Россия журналисты, теле- һәм радиотапшырулар алып баручы, комментатор, продюсер.

Июнь

• 26 июнь — Нурмөхәммәт Нигъмәтуллин (72), БР мөфтие.
• 30 июнь — Әмир Камалиев (59), драматург, актер.

Июль

• 9 июль — Рип Торн (88), америка актеры, «Эмми» премиясе лауреаты (1996).

Август

• 17 август — Илмир Имаев (68), блогер, хокук яклаучы, сәяси тоткын.

Сентябрь

• 10 сентябрь — Альберт Разин (79), удмурт галиме, җәмәгать эшлеклесе.
• 14 сентябрь — Муса Сираҗи (80), шагыйрь.
• 27 сентябрь — Әзһәр Хөсәенов (78), татар театрларында җитәкче, Сара Садыйкова фонды директоры.

Октябрь

• 9 октябрь — Җәүдәт Миңнуллин (64), татар тарихчысы, Казан университеты фәнни китапханәсенең элекке мөдире.
• 11 октябрь — Алексей Леонов (85), совет космонавты, ССРБ-ның очучы-космонавты (1965), ике тапкыр Советлар Союзы Герое (1965, 1975).
• 12 октябрь — Рада Нигъмәтуллина (88), сынчы.

Ноябрь

• 7 ноябрь — Талха Гыйниятуллин (94), БР халык язучысы.
• 29 ноябрь — Рафаэль Сәхәбиев (68), татар опера җырчысы.

Декабрь

• 3 декабрь — Исламия Мәхмүтова (76), РСФСР-ның атказанган, Татарстанның халык артисты.
• 10 декабрь — Юрий Лужков (83), Россия сәяси эшлеклесе, 18 ел дәвамында (1992—2010) Мәскәү хакиме (мэр) булып эшләгән.
• 21 декабрь — Маузир Гыйниятуллин (57), Чаллы татар милли хәрәкәте вәкиле.

• Надир Әлмиев
• Радик Бариев, Искәндәр Хәйруллин, Люция Хәмитова
• Тәлгать Галиуллин

• Тынычлык өчен Нобель премиясе лауреаты Абий Әхмәт Али, Хәбәшстан премьер-министры.