2019: Ihe

Tot lâi 2010-lovo majemuš ihe.

 

 

Uđđâivemáánu

• uđđâivemáánu 1. peeivi – Oovdiš Tampere ollâopâttâh já Tampere teknisâš ollâopâttâh ovtâstuvvii uđđâ Tampere ollâopâttâhhân.

Kuovâmáánu

• kuovâmáánu 5. peeivi – Heikki Kännö vuoitij Runeberg-palhâšume kirjestis Sömnö.

Cuáŋuimáánu

• cuáŋuimáánu 15. peeivi – Pariisist Notre-Dame katedraalist cokkânii stuorrâ pyellim. Kirho koskâmus tornâ já káttu koččii, mutâ sisuásist ij aaibâs puoh tuššâdum.

Kesimáánu

• kesimáánu 1. peeivi – Vuálá 18-ihásiih iä innig pyevti vihkâđ Suomâst ubâ spiekâstâhluuvijn.

Syeinimáánu

• syeinimáánu 1. peeivi – Euroop union saavâjođetteijeevuotâ sirdui Romaniast Suomân ive loopâ räi.

Porgemáánu

• porgemáánu 20. peeivi – Pittáámsämikielâ čäällimvyehi tuhhiittui virgálávt.
• porgemáánu 21. peeivi – Amazon meccipuáluh 2019: Brasilia aalmuglâš komovuotâtutkâminstituut almottij, ete Amazon arvevyevdist lijjii eenâb mecipuáluh ko kuássin, ive 2019 ääigi ohtsis paijeel 36 000. Puálui suovâ ulâttij meid São Paulo stuorrâkaavpugân.

Čohčâmáánu

• čohčâmáánu 20. peeivi – Miljovneh škovlâliih já uáppeeh uásálistii šoŋŋâdâhjaaskon 150 enâmist. New Yorkist märssejii niäljádâsmiljovn olmožid.

Roovvâdmáánu

• roovvâdmáánu 25. peeivi – Nuorttâlâškielâg škovlâlostâ Hõʹppi ođđâs almostui vuossâmuu keerdi.

Juovlâmáánu

• juovlâmáánu 1. peeivi – Uđđâ koronavirus, SARS-CoV-2, leevvânškuođij Kiina Wuhanist já tovâttij maailmvijđosâš pandemia ive 2020 peln.
• juovlâmáánu 10. peeivi – Sanna Marin haldâttâh šoodâi tooimân.

  Nobel-palhâšumeh

• Fyysiik – Jim Peebles, Michel Mayor já Didier Queloz
• Kemia – John B. Goodenough, M. Stanley Whittingham já Akira Yoshino
• Kirjálâšvuotâ – Peter Handke
• Ráávhu – Abiy Ahmed Ali
• Talhâstieđâ – William Kaelin, Peter J. Ratcliffe já Gregg L. Semenza

Čuákánkiäsuh jieškote-uvlágán suorgijn

• Sämmilâš kirjálâšvuotâ ive 2019

• vyesimáánu 6. peeivi – Archie Mountbatten-Windsor, Harry, Sussex herttua, já Megan, Sussex herttuatar, vuossâmuš pärni.

• uđđâivemáánu 1. peeivi – Nils Utsi, taažâsämmilâš čaittâleijee (š. 1943)
• uđđâivemáánu 2. peeivi – Ramon Folch i Camarasa, katalonialâš kirječällee, čaaitâlmčällee já jurgâleijee (š. 1926)
• uđđâivemáánu 18. peeivi – Kozma Lara, albanialâš šuoŋârähtee (š. 1930)
• uđđâivemáánu 23. peeivi – Oliver Mtukudzi, zimbabwelâš musikkár, finnodâholmooš, filantropist, olmoošvuoigâdvuotâpiälušteijee (š. 1952)
• uđđâivemáánu 24. peeivi – Lea Pennanen, syemmilâš párnáikirječällee, radiotoimâtteijee já jurgâleijee (š. 1929)
• kuovâmáánu 4. peeivi – Matti Nykänen, syemmilâš luákkánjuškejeijee, kii vuoitij olympialijd nelji tove (š. 1963)
• kuovâmáánu 12. peeivi – Olli Lindholm, syemmilâš musikkár (š. 1964)
• njuhčâmáánu 29. peeivi – Agnès Varda, ranskalâš elleekovestivrejeijee, kietâčällee, čuovâkovvejeijee já artist (š. 1928)
• cuáŋuimáánu 6. peeivi – David J. Thouless, ive 2016 Nobel-fyysiikpalhâšume finnim skotlandlâš fysikkár já professor (š. 1934)
• syeinimáánu 6. peeivi – Cameron Boyce, ovtâstumstaatâlâš čaittâleijee (š. 1999)
• syeinimáánu 25. peeivi – Beji Caid Essebsi, Tunisia president (š. 1926)
• porgemáánu 5. peeivi – Toni Morrison, ive 1993 Nobel-kirjálâšvuotâpalhâšume finnim ovtâstumstaatâlâš kirječällee (š. 1931)
• porgemáánu 23. peeivi – Leo Gauriloff, nuorttâlâš lávloo, kitarist já šuoŋârähtee (š. 1956)

•   Wiki Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást 2019.