Alfabeti i Vellarait është një nga alfabetet origjinale shqipe, i hasur për herë të parë në fillim të shekullit XIX.
Ajo është emëruar sipas mjekut dhe shkrimtarit grek, Jan Vellarai (Ioannis Vilaras), autor i një dorëshkrim ku ky alfabet është dokumentuar për të parë.
Velllarai kishte studiuar mjekësi në Padova në vitin 1789 dhe më vonë jetoi në Venedik. Në 1801, ai u bë mjek i Veliut, djalit të Ali Pashë Tepelenës (1741-1822). Vëllarai mbahet mend kryesisht si një poet modern grek, shqipfolës joamtar, por rrjedhshëm, sipas François Pouqueville, i cili gjithashtu e përshkruan atë si të ndritshëm. Vëllarai kaloi kohë në Shqipërinë e jugut.
Dorëshkrimi i veprës iu dhurua Bibliotekës Kombëtare në Paris (supplément grec 251, f. 138-187) në vitin 1819 nga François Pouqueville (1770-1839), konsull francez në Janinë gjatë sundimit të Ali Pashës. Pouqueville ishte i vetëdijshëm për vlerën e veprës, duke vënë në dukje: "Je possède un manuscrit, une grammaire grecque vulgaire et schype qui pourrait être utile aux philologues" ( Unë posedoj një dorëshkrim, greqisht dhe shqip vulgare i cili mund të jetë i dobishëm për filologët ), por zgjodhi të mos e botonte atë në rrëfimet e tij të udhëtimit. Faqet 137-226 përmbajnë materialin në gjuhën shqipe.
Faqet 137-138 përmbajnë një listë të fjalëve të urta në greqishten e sotme dhe shqipen. Faqet 138-187, në dy kolona për format faqe, përmbajnë koleksionin e shënimeve gramatikore si në greqisht ashtu edhe në shqip. Këto shënime gramatikore dygjuhëshe, të datës 1801, u krijuan pa dyshim për të mësuar shqip për shqipfolës të tjerë. Në faqen 187, ekziston një listë me emrat e gjallesave. Faqja 191 fillon frazeologjitë greko-shqiptare. Në faqen 217, ekziston një mini-fjalor me emrat e pemëve, pjesët e trupit të njeriut dhe emrat e perimeve. Alfabeti shfaqet në faqen 219. Bashkangjitur me shënimet gramatikore është edhe një letër e datës 30 tetor 1801, e shkruar në gjuhën shqipe me dorëshkrimin e Vellarait nga fshati Vokopolë, në jug të Beratit, ku mjeku ishte detyruar të ndiqte Veliun gjatë fushatës ushtarake të këtij të fundit kundër Ibrahimit të Beratit .
Alfabeti përmban 30 shkronja. Ai anon drejt shkrimit latin, dhe më pak atij grek, me disa karaktere të veçanta për tingujt e veçantë të shqipes. Shkronjat e alfabetit shqip " c " dhe " x " mbulohen nga një shkronjë e vetme ("x" nuk gjendet kurrë në shkrimet e Vellarait). "Ë " e sotme përfaqësohet me "e", dhe " e " me " é ". Nuk ka shkronja për digrafët e sotëm " ll ", " rr ", " zh " dhe " y ". Në vend të kësaj, "y" zëvendësohet me " u " ose " i ". "Nj " e sotme përfaqësohet nga një shkronjë cirilike.
Studiuesi i parë që studioi shkrimin ishte gjeografi francez Conrad Malte-Brun në Gjeografinë e tij Universale (1827). Ai mendoi se skenari është pa dyshim një eklesiologji kishtare (dhe jo origjinali i Vellarait), i cili i ngjan alfabeteve të lashta, dhe doli në dritë gjatë periudhës së rëndësishme që kaloi Krishterimi në atë zonë.
Letra e Vëllarait e firmosur prej tij si "30 Oktomvrit 1801 Vagopolja, mik tëndë Jatroi Vellara" (30 tetor 1801, Vokopolja, miku juaj Doktor Vellara), tregon se alfabeti ishte i njohur dhe i përdorur nga njerëz të tjerë në atë kohë.
This article uses material from the Wikipedia Shqip article Alfabeti i Vëllarait, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Përmbajtja është në disponim nëpërmjet licencës CC BY-SA 4.0 nëse nuk shënohet ndryshe. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Shqip (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.