ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19: ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ

ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 (1801 ၸၼ်ႇဝႃႇရီႇ 1 - 1900 တီႇသႅမ်ႇပႃႇ 31) ၼႆႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်း ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇသပဵင်ႇ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇၾရၢင်ႇသဵတ်ႈ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇရူဝ်ႇမႅၼ်ႇ လႄႈ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇမႅၵ်ႇႁႄႇ ၶဝ်ၵူၼ်ႇလႅဝ်ယဝ်ႉ။ ၼၼ်ႉ မၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇဢင်းၵိတ်ႉ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇရသျႃး၊ ဢမေႇရိၵၢၼ်ႇ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇၵျႃႇမၢၼ်ႇ၊ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇၵျႃႇပၢၼ်ႇၶဝ် တိူဝ်းဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇမႃးယဝ်ႉ။ ဝၢႆးသေ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇၾရၢင်ႇသဵတ်ႈတူၵ်းသုမ်းယဝ်ႉ ၸိူဝ်းပဵၼ် ရသျႃး လႄႈ ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆ့ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇမီးဢေႃးၸႃႇဢၢမ်းၼၢၵ်ႈ ၸိၵ်းၸွမ်ႈ တီႈၼႂ်းၵမ်ႇၽႃႇယဝ်ႉ။ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇရသျႃးၼႆႉ ၵႂၢင်ႈထိုင်မႃး ပွတ်းၵၢင်လႄႈ ပွတ်းဢွၵ်ႇ ဢေးသျႃးယူႇယဝ်ႉ။ ဢႅမ်ႇပႃႇရႃႇဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ႈၵေႃႈ တိူဝ်းၶႂၢၵ်ႈၸူးထိုင် ၶၼေႇတႃႇ၊ ဢေႃးသတြေးလျႃႉ၊ ဢႃႇၽရီၵၸၢၼ်း လႄႈ ဢိၼ်းတီးယႃးၸိူဝ်း ၼႆႉယဝ်ႉ။ ထိုင်ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇသုတ်းမႃး ဢင်းၵိတ်ႉၶဝ်ၼႆႉ ၼႂ်းၵႃႈ ၵွင်းလိၼ်ၵမ်ႇၽႃႇ ႁႃႈပုၼ်ႈ ၼႆႉ ၶဝ်ႈၵုမ်းၵမ်လႆႈ တႃႇပုၼ်ႈၼိုင်ႈသေ ၼႂ်းၵႃႈႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၵမ်ႇၽႃႇ သီႇပုၼ်ႈၼႆ့ ၶဝ်ၵုမ်းၵမ်မႃးလႆႈ တႃႇ ပုၼ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ဢီႇလႅတ်ႇထရေႃးၼိတ်ႉ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉၵေႃႈ ဢွၵ်ႇပေႃႇမႃး ၼႂ်း ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19ၼႆႉယဝ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ် တႄႇလီႇၵရၢပ်ႉ၊ မေႃႉၸ်ၶူတ်ႉ လႄႈ ဢၼ်ပဵၼ် လွင်ႈတိတ်းတေႃႇ တႄႇလီႇၾူင်း ၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၼႆႉ လႆႈႁဵတ်းမႃး မိူဝ်ႈပီ 1876 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ထိုင် 1878 ၼၼ်ႉ လႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈမႃး ဢွမ်ၾႆးဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ဢၼ်ၸႂ်ႉလႆႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ လွင်ႈၵူတ်ႇၶူၼ်ႉႁႃ ပၢႆးသၢႆႊ လႄႈ လွင်ႈၶူင်သၢင်ႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ႁႅင်းၾႆးၾႃႉ၊ ပၢႆးၼပ်ႉ၊ ပၢႆးႁၢင်ႈတူဝ်၊ ပၢႆးထၢတ်ႈ လႄႈ ပၢႆးတူဝ်မီးၸႂ် ၼႆႉ ၼႂ်း ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19ၼႆႉ တိူဝ်းတွၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ မႃးၽႂ်းၽႂ်းယဝ်ႉ။ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ် ၶေႃႈၶၢမ်ႇပိုၼ်ႉ တွၼ်ႈတႃႇ ပၢႆးမေႃ 20 ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ပဵၼ် ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပၢႆးၸၢၵ်ႈ ၼႆႉ ပဵၼ်မႃးတီႈ မိူင်းဢင်းၵိတ်ႉသေ ၸွတ်ႇတူဝ်ႈၸူးထိုင် ၵုၼ်ရူးရူပ်ႉ၊ ဢမေႇရိၵႁွင်ႇ လႄႈ ၵျႃႇပၢၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၼႂ်း ပီႁူဝ်ပၢၵ်ႇ 19 ၼႆႉ ဢၼ်ပဵၼ်ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း တီႈ ရူးရူပ်ႉ ၼႆႉ လုၵ်ႉဢဝ် 200 လၢၼ်ႉ ၵျွၵ်းၽႅဝ်ထိုင် 400 လၢၼ်ႉပၢႆယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉတႄႇသိုပ်ႇမိုတ်ႈ သဵၼ်ႈတၢင်းရူတ်ႉရဵၼ်းသေ လွၵ်းလၢႆးၵႂႃႇမႃး လႆႈလႅၵ်ႈလၢႆးမႃး ပဵၼ်မဵဝ်းပဵၼ်ဢၼ်ယဝ်ႉ။ ပိူင်ႇယူႇသဝ်းၵူၼ်းၼႂ်းဝဵင်းၵေႃႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈမႃးသေ တီႈဝဵင်းလၼ်ႇတၼ်ႇၼႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း 1 လၢၼ်ႉ တိူဝ်းၶိုၼ်ႈမႃးထိုင် 6.7 လၢၼ်ႉသေ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်ၵူၼ်းယူႇသဝ်းၼမ်သေပိူၼ်ႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။