କଦଳୀଗଛ

କଦଳୀଗଛ
	କଦଳୀ ଗଛ, କନାହା ବେଳାଭୂମି, ମାଉଇ
ବିଜ୍ଞାନଭିତ୍ତିକ ଶ୍ରେଣୀବିଭାଗ
ସାମ୍ରାଜ୍ୟ:	ଉଦ୍ଭିଦ ସାମ୍ରାଜ୍ୟ
ଗୋଷ୍ଠୀ:	ଟ୍ରାକିଓଫାଇଟା
ଗୋଷ୍ଠୀ:	ସ୍ପର୍ମାଟୋଫାଇଟା
ଗୋଷ୍ଠୀ:	ଆବୃତବୀଜୀ
ଗୋଷ୍ଠୀ:	ଏକବୀଜପତ୍ରୀ
ଗୋଷ୍ଠୀ:	କମେଲିନିଡ
ବଂଶ:	ମୁସାସି
ପ୍ରଜାତି:	ମୁସା(ପ୍ରଜାତି); ଲ.
ଜାତି

ମୁସାସି କୁଳରେ ଥିବା ମୁସା ପ୍ରଜାତିର ଉଦ୍ଭିଦମାନଙ୍କୁ କଦଳୀଗଛ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ଏହି ପ୍ରଜାତିରେ କଦଳୀ ଫଳୁଥିବା ସପୁଷ୍ପକ ଉଦ୍ଭିଦ ଆଦି ଅଛନ୍ତି । ପାଖାପାଖି ୭୦ଟି ମୁସା ଜାତି ବିଷୟରେ ବିଶେଷ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରାଯାଇଛି ।

ବଡ଼ ଗଛ ଯେତିକି ଲମ୍ବା ବଢୁଥିଲେ ମଧ୍ଯ କଦଳୀଗଛଗୁଡିକ ବାସ୍ତବରେ ବୃହଦାକାୟ ଗୁଳ୍ମ ଅଟନ୍ତି । କାରଣ ତାଙ୍କର ତଥାକଥିତ ଗଣ୍ଡିଟି ବାସ୍ତବରେ ପତ୍ରମୂଳର ଉପରତଳ କରି ହୋଇଥିବା ଅବସ୍ଥା ।

ମୁସାର ଜାତିଗୁଡ଼ିକୁ କେତେକ ଲେପିଡୋପ୍ଟେରା ଲାର୍ଭା ଖାଦ୍ୟ ରୂପେ ବ୍ଯବହାର କରନ୍ତି । ଯେପରିକି - ବୃହତ୍ ଚିତାବାଘ ମୋଥ ।

ବର୍ଣ୍ଣନା

କେତେକ ବୃହଦାକାୟ ଗୁଳ୍ମଜାତୀୟ ଉଦ୍ଭିଦ ମଧ୍ଯରେ କଦଳୀଗଛ ଅନ୍ଯତମ । କେତେକ କଦଳୀଗଛ ୯ମିଟର ଯାଏଁ ବଢ଼ି ପାରନ୍ତି । ଏହି ବୃହତ୍ ଗୁଳ୍ମଟି ଏକ ବିବର୍ତ୍ତିତ ଭୂତଳ କାଣ୍ଡ (ରାଇଜୋମ), ଏକ ନକଲି-କାଣ୍ଡ, ଚେରମାନଙ୍କର ଏକ ଜାଲିକାଜାଲିକା ଏବଂ ଏକ ବୃହତ୍ ଫୁଲ ପରି ଅଙ୍ଗ(?)ରେ ଗଠିତ । ନକଲି-କାଣ୍ଡଟି ବାସ୍ତବରେ ବିଶାଳ ପତ୍ରମାନଙ୍କର baseଦ୍ୱାରା ଗଠିତ ହୋଇଥାଏ । ଯେତେବେଳେ ଗଛଟି ଫୁଲ ଫୁଟାଇବାକୁ ଆରମ୍ଭ କରେ ସେତେବେଳେ ଏକ ବାସ୍ତବ କାଣ୍ଡ ତିଆରି ହୁଏ । ସେ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ମୁଖ୍ଯ କାଣ୍ଡଟି ବିବର୍ତ୍ତିତ ହୋଇ ରାଇଜୋମ ରୂପରେ ମାଟିତଳେ ରହିଥାଏ । ଏହି ରାକିସରୁ ବଡ଼ ବଡ଼ ନାଲିଆ-ବାଇଗଣୀ ରଙ୍ଗର ଆବରଣରେ ଆବୃତ ହୋଇ କେତେଗୁଡ଼ିଏ ମାଈ ଫୁଲ ବାହାରିଥାନ୍ତି । ସବା ଶେଷରେ ଏକ ପୁରୁଷ ଫୁଲ ବାହାରିଥାଏ । ନକଲି-କାଣ୍ଡରୁ ଗୋଟି ଗୋଟି କରି ବଡ଼ବଡ଼ ପତ୍ର ବାହାରିଥାଏ ଯାହା ପ୍ରାୟ ଦୁଇଟି ଲାମିନୀୟ ଅଧାରେ ତିଆରି ହୋଇଥାଏ । କଦଳୀଗଛ ଉଭୟ ଲିଙ୍ଗୀୟ ଜନନ ଏବଂ ଅଲିଙ୍ଗୀ ଜନନ ପଦ୍ଧତିରେ ପ୍ରଜନନ କରିଥାଏ । ଲିଙ୍ଗୀୟ ଜନନରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଫଳଗୁଡିକ ମଞ୍ଜି-ବିଶିଷ୍ଟ ହୋଇଥିବା ବେଳେ ଅଲିଙ୍ଗୀ ଜନନରେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଫଳଗୁଡିକ ମଞ୍ଜି-ବିହୀନ ହୋଇଥାଏ ।

ସିଷ୍ଟେମାଟିକ ଏବଂ ବର୍ଗୀକରଣ

ଇତିହାସ

ପ୍ରଜାତି ମୁସା ପ୍ରଥମେ ଲିନିଅସଙ୍କଦ୍ୱାରା ବର୍ଣ୍ଣିତ ହୋଇଥିଲା । ମୁସା ନାମଟି ଆରବୀୟ ଶବ୍ଦ ମୌଜ (موز)ର ଲାତିନୀୟ ରୂପ । ତୁର୍କୀ, ସୋମାଲି ଏବଂ ପାରସୀ ଭାଷାରେ ମଧ୍ଯ କଦଳୀକୁ ମୁଜ୍ ବୋଲି କୁହାଯାଏ । ସମ୍ଭବତଃ ବାନାନା ଶବ୍ଦଟି ପଶ୍ଚିମ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଭାଷା ୱୋଲୋଫରୁ ସ୍ପେନୀୟ ତଥା ପର୍ତ୍ତୁଗୀଜ ଭାଷା ଦେଇ ଇଂରାଜୀରେ ପ୍ରବେଶ କରିଛି ।

ଓଡ଼ିଆରେ କଦଳୀ ନାମଟି ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାର କଦଲୀରୁ ଅଣାଯାଇଛି, ଏବଂ ସଂସ୍କୃତରେ ଏହା ମୁଣ୍ଡା ଭାଷାର କଦଳରୁ ଅଣାଯାଇଛି ।

ଜାତି

କାଲିମୁସା(ଅଷ୍ଟ୍ରାଲିମୁସା ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ)

ମୁ. × ଅଲିନ୍ସନାୟା ର.ଭ.ଭାଲ୍ମେୟର [ଅ]
ମୁ. ଅଜିଜୀ ହାକିନେନ
ମୁ. ବାରିଓନେନ୍ସିସ Häkkinen
M. bauensis Häkkinen & Meekiong [C]
M. beccarii N.W.Simmonds [A]
M. boman Argent [A]
M. borneensis Becc. [C]
M. bukensis Argent [A]
M. campestris Becc. [C]
M. coccinea Andrews [C] – scarlet banana
M. exotica R.V.Valmayor [C]
M. fitzalanii F.Muell. [A] – extinct
M. gracilis Holttum [C]
M. hirta Becc. [A]
M. insularimontana Hayata [A]
M. jackeyi W.Hill [A]
M. johnsii Argent [A]
M. lawitiensis Nasution & Supard. [C]
M. lokok Geri & Ng
M. lolodensis Cheesman [A]
M. maclayi F.Muell. ex Mikl.-Maclay [A]
M. monticola M.Hotta ex Argent [A]
M. muluensis M.Hotta [A]
M. paracoccinea A.Z.Liu & D.Z.Li [C]
M. peekelii Lauterb. [A]
M. salaccensis Zoll. ex Backer [A]
M. textilis Née [A] – Abacá
M. × troglodytarum L. [A] – the cultivated Fe'i bananas
M. tuberculata M.Hotta [A]
M. violascens Ridl. [C]
M. viridis R.V.Valmayor et al.
M. voonii Häkkinen

ବ୍ଯବହାର

କଦଳୀପତ୍ରର ବ୍ୟବହାର

କଦଳୀପତ୍ରରେ ଖାଦ୍ୟ ରଖି ଚକାମାଡ଼ି ତଳେବସି ଭୋଜନ କରାଯାଏ । କଦଳୀପତ୍ରରେ ଆମିଷ ଭୋଜନ ନିଷିଦ୍ଧ । କଦଳୀପତ୍ରରେ ଭୋଜନ କଲାବେଳେ ଚାମଚ, ଛୁରି ଓ କଣ୍ଟା ବ୍ୟବହାର କରାଯାଏ ନାହିଁ । କଦଳୀପତ୍ର ପକାଇବାର ମଧ୍ୟ ବିଧି ରହିଛି । ପତ୍ରର ଚଉଡ଼ା ଭାଗ ଆମର ଡାହାଣ ପଟକୁ ଓ ଅଣଓସାରିଆ ଭାଗ ବାମ ପଟକୁ ରଖିଲେ ଡାହାଣ ହାତରେ ଭୋଜନ କରିବା ସୁବିଧା ହୁଏ । ମୂଳଭାଗରେ ଅନ୍ନ ଓ ଅଗ୍ରଭାଗରେ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବଢ଼ାଯାଇଥାଏ । କଦଳୀପତ୍ରକୁ ଭୋଜନ ପରେ ଭଙ୍ଗାଯାଏ ନାହିଁ । ଅଗମୂଳ ଧରି ଉଠାଯାଏ । ଓଡ଼ିଆ ରାନ୍ଧଣାରେ ମାଛ ସିଝାଇବା ପାଇଁ କଦଳୀ ପତ୍ର କାମରେ ଆସେ ।

କଦଳୀର ବ୍ୟବହାର

ଓଡ଼ିଆ ରାନ୍ଧଣାରେ କଂଚା କଦଳୀରେ ଡାଲମା ଓ ଭଜା ତିଆରି ହୁଏ । ପାଚିଲା କଦଳୀରେ ଶିରିଣି ତିଆରି ହୁଏ ।