Мадагаскар

Мадагаскар Җөмһүрияте
Байрак	Илтамга
	Мадагаскар милли һимны
Рәсми телләр	малагаси теле һәм француз теле
Башкала	Антананариву[d]
Президент; Премьер-министр	Андри Радзуэлина; Кристиан Нтсай
Халык саны; • Бәя ; • Халык тыгызлыгы	; 25 570 895 (2017);
ТЭП (номинал); • Барлыгы ; • Кеше башына	; 14 554 754 115 $ һәм 14 954 967 604 $ $;
КПҮИ	0,501
Акча берәмлеге	малагаси ариарие[d]
Интернет-домен	.mg
ISO коды	MG
ХОК коды	MAD
Телефон коды	+261
Сәгать кушаклары	UTC+03:00 һәм Indian/Antananarivo[d]
Җини коэффициенты	42,6

Мадагаска́р (малаг. Madagasikara, фр. һәм ингл. Madagascar) – Һиндистан океанының көнбатыш өлешендә, Мадагаскар утравында һәм якында яткан утрауларда урнашкан дәүләт. Мәйданы 587 мең км², халык саны – 18,4 млн кеше (2005). Башкала – Антананариву шәһәре. Тарихка кадәр чорда Гондвана суперкыйтгасының бүленүеннән соң, Мадагаскар Һиндстан ярымутравыннан 88 миллион ел элек аерылып чыга, бу җирле үсемлекләрнең һәм хайваннарның чагыштырмача изоляциядә эволюцияләргә мөмкин иткән. Шул сәбәпле, Мадагаскар биотөрлелек кайнар ноктасы булып тора, Мадагаскарның кыргый тормышның 90%-тан артыгы Җирдә беркайда да юк. Утрауның төрле экосистемаларына һәм уникаль кыргый тормышына якынаючы тиз үсүче халык саны ягыннан һәм башка әйләнә-тирә куркынычлар яный.

Тарих

Мадагаскарда кешеләрнең беренче археологик шәһите безнең эрага кадәр 2000 елга карый. Мадагаскарда кеше торагы безнең эрага кадәр 350-нче ел һәм безнең эраның 550-нче елда каноэларда Борнео утравыннан килгән Австронезия кешеләре тарафыннан нигезләнгән. Боларга безнең эраның 1000-нче елларда Көнчыгыш Африкадан Мозамбик Бугазын аркылы килгән Банту кешеләре кушылган. Вакыт узу белән Мадагаскарда башка төркемнәр яши башлаган, шуларның һәрберсе Малагасий мәдәни тормышына кертем ясаган. Малагасий кешеләре еш 18 яки күбрәк этник төркемгә бүленә, шуларның иң зурысы үзәк биек җирләрнең Мерина кешеләре.
18-енче гасыр ахырына кадәр, Мадагаскар утравы үзгәреп торучы иҗтимагый-сәяси альянслар тарафыннан хаким ителгән. 19-ынчы гасыр башыннан, утрауның күпчелек өлеше берләштерелгән булган һәм Мерина корольлеге буларак Мерина аксөякләре тарафыннан хаким ителгән. Монархия 1897-енче елда җимерелгән, ул вакытта утрау Француз колония империясенә кертелгән булган, аннан бәйсезлекне утрау 1960-ынче елда яулаган. Мадагаскарның автоном торышы шуннан бирле дүрт төп конституцион чор кичергән, алар җөмһүриятләр дип аталган. 1992 елдан бирле, дәүләт рәсми рәвештә конституцион демократия буларак башкала Антананаривудан хөкем ителә. Шулай да, 2009-ынчы Малагасий сәяси кризиста, президент Марк Раваломанана отставкага чыгарылган һәм президент куәте 2009 елның мартында Андри Раджоэлинага тапшырылган. Конституцион хөкем сөрү 2014 елның гыйнваренда Һери Раджаонаримампианина халыкара җәмәгать тарафыннан үтә күренмәле һәм гадел дип танылган 2013 ел сайлавыннан соң президент булгач торгызыла. Мадагаскар Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Франкофония һәм Көньяк Африка Үсеш Җәмәгате әгъзасы булып тора.
2012 елда Мадагаскар халык саны якынча 22 миллионнан артык булган, шуларның 90%-ы көненә $2 дан ким акча ала. Малагасий теле һәм француз теле икесе дә дәүләтнең рәсми телләре булып тора. Халыкның күпчелеге традицион малагасий ышанулар, христианлык яки икесенең кушылмасы тарафдарлары. Экотуризм һәм авыл хуҗалыгы белем бирү системасына инвестицияләр белән бергә, сәламәтлек саклау һәм шәхси эшкуарлык Мадагаскар үсеш стратегиясенең төп элементлары булып тора. Раваломанана хөкем сөргәндә, бу инвестицияләр шактый икътисади үсеш күрсәткән, ләкин табыш халыкка тигезсез өләшенгән булган, бу урта сыйныф һәм ярлылар арасында киеренкелеккә китергән. 2014 елда икътисад сәяси кризис белән зәгыйфьләнелгән һәм тормыш сыйфаты күпчелек Малагасий халкы өчен түбән булып кала.

2018 ел президент сайлаулары

2018 елның 7 ноябрендә илдә президент сайлаулары уза. Беренче һәм икенче турда җиңеп, Андри Раджоэлина илнең президенты итеп сайлана һәм 2019 елның 19 гыйнварыннан вазифага керешә.

Мадагаскар Патшалыгы

17-енче гасыр башында барлыкка килүеннән үк тау Имерина патшалыгы яр буе патшалыкларына караганда көчсезрәк булган һәм 18-енче гасырда тагын да көчсезрәк булып киткән, ул вакытта Патша Андриамасинавалона аны үзенең дүрт улы арасында бүлгән. Бер гасыр диярлек сугыш һәм ачлыктан соң, Имерина 1793 елда Патша Андрианампоинимерина (1787-1810) тарафыннан янә берләштерелгән. Аның баштагы башкала Амбохиманга һәм шуннан соң, бу Мерина Патшасы үзенең хакимиятен күрше патшалыкларга киңәйткән. Аның бөтен утрауны үз контролена алу амбициясенә күбесенчә аның улы һәм варисы Патша Радама I ирешкән, ул Британия хөкүмәте тарафыннан Мадагаскар Патшасы дип танылган.

Диннәр

Мадагаскар халкының (28,5 млн кеше, 2021 елга) зур күпчелеге (~80―85 %) христианнар. Ислам дине тарафдарлары ― 10-15 %. Җирле диннәргә ышанучылар ― 5-7 %. Аз санлы һинд дине, яһүд дине тарафдарлары бар.