Iacobus Quarterius

Nomen Canadae primus adsignavit.

Iacobus Quarterius

Res apud Vicidata repertae:

Nativitas: 31 Decembris 1491; Maclovium
Obitus: 1 Septembris 1557; Maclovium
Patria: Francia Borboniensis

Familia

Coniunx: Mary Catherine des Granches

Memoria

Sepultura: Saint-Malo Cathedral

Iacobum Quarterium aliquo die inter 7 Iunii et 23 Decembris anno 1491 natum esse constat. De ortu et familia pauca sciuntur. Parentes eius erant Jamet Cartier et Geffeline seu Geseline Jansart. Sororem suam Ioannam (Jehanne) in testamento diei 19 Maii 1541 nominavit baptismatisque suorum ex hac sorore nepotum trium sponsor adstitit (nam inter dies 21 Augusti 1510 et 17 Novembris 1555 baptismatorum Maclovii in urbe non minus quam 35 sponsor fuit, 23 insuper testis citatur). Libri manualis Les Loables Coustumes du pays & duche de Bretaigne ... avec les coustumes de la mer (1514) possessor ab anno 1518, crebro testis et iuratus in curia Macloviensi aderat. Uxorem anno 1520 Mariam Catharinam duxit, quae filia erat equitis Iacobi des Granches, eiusdem urbis constabuli (vel comes stabuli), et Franciscae Du Mast. Ex quo matrimonio aut nulli nati sunt aut qui ante matrem obierint; heres enim Catharinae anno fere 1575 mortuae nullus repertus est.

 

Iacobus Quarterius iam eo anno quo uxorem duxit titulum meruerat "magistri piloti iuxta portum S. Maclovii". E fonte antiquiore nihil de rebus ante expeditionem eius factis legitur nisi quod Quarterius se ipse anno 1533 tamquam exploratorem terrarum occidentalium Philippo domino de Brion, regis Franciae Francisci I admirali proposuit, qui continuo regis consensum obtinuit. E recentioribus autem accipitur episcopum Macloviensem Ioannem Le Veneur Quarterium iam anno 1532 pilotum ad regem introduxisse, qui etiam antea navigationes ad oras Brasiliae et Terrae Novae perfecisset; unde videri potest quomodo maria Terrae Novae circumiacentia iam satis cognoverit quaque ratione comparationes inter indigenas Brasilienses Canadensesque in relationibus navigationum eorum saepe scriptae sint.

Quarterius ergo a Francisco rege commissus est ut "insulas et regiones inveniret ubi dicebatur magna copia auri aliarumque rerum pretiosarum reperiri posse". Duabus navibus homines 61 die 20 Aprilis 1534 a portu Macloviensi exierunt, die 10 Maii ad oras Terrae Novae advenerunt. Die 21 Maii ad insulam Avium ubi aves permultas ceperunt, die insequenti in fretum Bellae Insulae^(fr) quae inter terram Novam terramque Laboratoriam extenditur, mox ad portum Arenae Candidae^(fr), die 27 Maii in sinum Castellorum^(fr) venerunt, cuius in penetralibus in stationem marinorum Britonum nomine Brest die 10 Iunii aquandi lignandique causa intraverunt. Usque eo locos Francicis et Britonibus iam cognitos visitantes, piscatoribus Rupellensibus portum Brest frustra petentibus nuper incursis, inde ad meridiem et occidentem progressi regiones novellas explorare coeperunt, videlicet fretum^(fr) hodie Sancti Laurentii appellatum, oram Quebeci boreo-orientalem (ubi "neque ullam humi micam" viderunt et propter sterilitatem nomen "terrae a Deo ad Cain datae" imposuerunt),, ad hoc litus portum quendam "mundi optimum" quem appellaverunt "portum Iacobi Quarterii", insulas in eodem sinu sitas inter quas insulam Brion^(fr) ad honorem admiralis nominaverunt. Ad litora illius sinus meridiana terras observaverunt fertiles insulae Principis Eduardi et Novi Brunsvici, ubi arbores virentes fructusque varios admirati sunt. Deinde ad boream et occidentem versus sinum Calorum^(fr) satis profundum exploraverunt, pervium ("passagium" - scilicet ad Asiam) nequiquam petentes.

Inde exeuntes in sinum Gaspé^(fr) die 14 Iulii intraverunt. Iam antea indigenas ter vel quater observaverant, imprimis nationis fortasse Beothuk ad litus Quebecense venatores phocarum peregrinos qui in lintribus betulinis navigabant. Illis die fere 13 Iunii incurrerunt. Mense Iunio exeunte indigenas viderunt ad oras insulae Principis Eduardi, hominem singulum die 1 Iulii, rursus iuxta sinum Calorum die 7 Iulii homines nationis fortasse Micmac, signis et saltationibus amicitiam petentes. Denuo autem ad sinum Gaspé indigenis viris, mulieribus, pueris fere 200 incurrerunt lintribus fere 40, lingua alia loquentibus, Iroquesis Laurentianis, maizum comedentibus, qui ibi ad piscatum annualem scombrorum conveniebant. Cum eis, donis rite datis, Quarterius foedera concludit feriis saltationibusque celebrata.

Eodem loco die 24 Iulii 1534 in promontorio crucem ligneam 30 pedes (9 metra) altam errigendam curavit, inscriptione "Vivat rex Francorum" ut terram pro rege Francico flagitaret, indigenis dubitantibus. Quorum "capitanus" seu princeps Donnacona pelle ursi nigri indutus, eam structuram in terra sua positam vituperare incipiens, ad cenam in nave volens nolens convitatus, ad concordiam redditus est, crucem ad navigationem facilius reddere factam esse ei suasum. Etiam duos suos filios Domagaya et Taignoagny cum navibus ad Franciam misit.

Francici inde ad boream navigantes oras insulae Anticosti exploraverunt sed per freta circumiacentia, quae ostia fluvii Sancti Laurentii constituunt, pergere recusaverunt propter procellas autumnales quas exspectabant. Ita Arenis Candidis^(fr) die 15 Augusti relictis per fretum Bellae Insulae^(fr) Oceanum attingentes ad Maclovium die 5 Septembris 1534 redierunt. Exploratio regi nuntiata est, qui continuo mense Octobri navigationem novam fieri iussit libris argenti 3 000 promissis.

 

Secundam navigationem, die 19 Maii 1535 inceptam, tribus navibus homines fere 110 inceperunt, inter quos navis Grande Hermine capitanus ipse Quarterius, magister Thomas Fromont; navis Petite Hermine magister Gulielmus Le Marié, capitanus Macé Jalobert; navis Émérillon capitanus Gulielmus Le Breton Bastille, magister Iacobus Maingart. Iacobus Noël nepos Iacobi Quarterii, Iroquesique duo, filii Donnacona, iam Francogallice loquentes, hanc navigationem participaverunt. Die 7 Iulii ad insulam Avium iuxta oram Terrae Novae (ubi sicut anno superiore aves multas ceperunt) atque die 15 Iulii ad portum Arenae Candidae^(fr) in fretum Sancti Laurentii^(fr) advenerunt, cuius litus boreale ad occidentem versus secuti sunt usque ad diem 13 Augusti 1535. Inde, dirigentibus Iroquesis Domagaya et Taignoagny, in fluvium hodie Sancti Laurentii dictum intraverunt, ripis graduatim restrictioribus. Quod iter fluviale Iroquesi "initium magni fluvii Hochelagae et viam Canadae" appellare docuerunt, aquis dulcibus, fonte longissime distante et a nemine indigenarum, quorum sciebant, visitato; nullo alio "passagio", nisi lintribus, cognito. Ad dextram partem die 1 Septembris ostia viderunt fluminis profundi et rapidi, "viae ad regnum Saguenay" nuncupati. De divitiis illius regni indigenas multa promisisse Quarterius refert.

 

Quarterius die 6 Septembris ad insulam Corylorum^(fr) venit, quam ita nominavit propter fecunditas speciei nuciferae Coryli americanae. Die insequenti ad insulam^(fr) hodie Aurelianensem appellatam pergit. Ibi ad oppidum piscatorum descendit cum Domagaya et Taignoagny, qui ab incolis magno gaudio recipiuntur, patri subiectis. Cras enim Donnacona ipse eo advenit, lintribus duodecim coeuntibus, "dominus Canadae" in textu Brevis recitationis nuncupatus. Inde ad ostia fluminis Sanctae Crucis^(fr) hodie "Sancti Caroli" appellati navigavit, haud longe ab oppido principis Donnaconae capitali Stadacona distantia, quod oppidum ad extremitatem eiusdem insulae occidentalem iacebat, arboribus virentibus et fructiferis circumdatum. Nautae insulam omnem propter uvas silvaticas ibi florentes "insulam Bacchi" appellaverunt.

Ad portum Sancti Crucis, ubi hodie urbs Quebecum eminet, Quarterius stationem navium elaborare coepit, indigenis deprecantibus. Quibus iam ad inimicitiam suasis ille nihilominus per viam fluvialem pergens ad oppidum Ochelay sive Achelaci alii principis advenit cum quo foedera concludit, inde ad lacum Sancti Petri^(fr), inde die 2 Octobris ad oppidum munitum Hochelagam pervenit, ubi collis eminebat quam nomine "Montis Regii" appellavit. Inde etiam usque ad cataractas (Francogallice huius aevi saults) pergit, sed non ultra. Unde regressus ad ostia fluminis Sancti Mauritii^(fr) die 7 Octobris atque mox ad Stadaconam revenit. Contra quam castra Francici ad portum Sanctae Crucis posuerunt, ubi indigenis iam inimicis factis hiemem longam et saevissimam passi sunt, fluminibus congelatis, nive 4 pedes (1,20 metra) alta, scrofula fere omnes graviter affecti quorum non minus quam 25 obierunt: cui morbo infusum corticis "arboris vitae" (Thuja occidentalis) tamquam medicamentum, a Domagaya propositum, multi bono successu sumpserunt. Quarterius interdum de rebus geographicis et ethnicis quaerebat. Vere calente, principe Donnacona captivo, aliis Iroquesiis fere duodecim comitantibus, ad orientem versus navigare coepit duabus tantum navibus, Petite Hermine ob paucitatem nautarum relicta. E sinu S. Laurentii per fretum Cabot^(fr) ad oceanum Atlanticum rediens usque ad Maclovium die 16 Iulii 1536 venit. Regi patrono de regionibus novis patefactis, de flumine magno a se reperto, de via usque ad Asiam apertura relationem submisit principemque Donnacona tamquam testem introduxit. Qui sicut alii indigenae omnes, filia una excepta, in Francia mortuus erit.

 

 

Rex autem Franciscus, bello contra Carolum V imperatorem saeviente, non ante diem 17 Octobris 1540 commissionem ad tertiam navigationem faciendam rescripsit, Quarterio "capitano generali" nominato, expeditione "ad Canadam et Ochelagam et usque ad Saguenay" missa, colonis "omnium qualitatum, artium, industriarum" adsequentibus inter quos 50 e carcere liberandis. Qua commissione mox revocata, rex die 15 Ianuarii 1541 Ioannem Franciscum dominum de Roberval^(fr) "locum tenentem generalem" colonizationis creavit cui Iacobus Quarterius navigator oboedire iussus est. Roberval nondum parato, Quarterius huius expeditionis sicut anteriorum duarum dux, navibus quinque die 23 Maii a portu Macloviensi conductis, die 23 Augusti ad Stadaconam iterum venit, ubi castris Sanctae Crucis relictis arcem nomine Charlesbourg-Royal^(fr) aedificari iussit, arboribus vitae eo loco virentibus e quibus medicamenta contra scrofulam nautae conficere possent. Die 2 Septembris 1541 iussu Quarterii naves duas, commendatoribus Macé Jalobert et Stephano Noël, ad Franciam misit. Eorum qui manserunt per hiemem fere 35 aut aegrotantes aut ab indigenis vulnerati mortui sunt; alii omnes mense Iunio 1542 Franciam petiverunt. Ad portum Sancti Ioannis Terrae Novae domino de Roberval incurrerunt, qui Quarterium secum ad Saguenay redire iussit: ille nihilominus clam nocte abiens Oceano transvecto ad Franciam revenit, se aurum et adamantem Canadenses ferre praetendens (re vera pyritem ferri et quarzum).

Annis insequentibus, novis expeditionibus nullis commissus, Iacobus Quarterius se ad negotia Macloviensia et praedia sua Limoëlou^(fr) dicavit, ubi die 1 Septembris 1557 mortuus est.

Quarterius ergo primus Europaeorum fretum flumenque hodie Sancti Laurentii appellata invenit. Coniunctiones inter regem Franciae nationemque Iroquesiorum Laurentianorum magna parte pacificas instituit. Locos a Francicis mox visitandos et habitandos primus exploravit et nominavit.

De prima navigatione exstat narratio manu scripta apud bibliothecam nationalem Francicam (fonds Moreau 841 fol. 52 ff.), incipit "Apres que missire Charles de Mouy", cui titulus "Voiage de Jacques Cartier" a manu recentiori additus est.^A Quam narrationem aliqui ab ipso Quarterio scriptam esse censerunt: regem tam a scriptis ipsius quam a relationibus aliorum de exploratione certiorem factum; nepotem Iacobi Quarterii in epistola de scriptis avunculi amissis ploravisse. Hunc autem librum, Quarterio persona tertia relato, scriptura insuper a fol. 64 mutata, sive editum seu rescriptum esse constat ab aliis duobus expeditionis participibus, aut dictitante Quarterio, aut huius auctoritate. Exstat etiam editio Rothomagensis anno 1598 divulgata, titulo Discours du voyage fait par le capitaine Jaques Cartier,^E versionesque Italica a Ioanne Baptista Ramusio^B et Anglica a Ricardo Hakluyt^D editae, quae editiones non e manuscripto nobis servato sed ex aliis deperditis factas esse censentur.

Narratio secundae navigationis e tribus libris manuscriptis nobis cognoscitur, quorum unus, titulo praefixo Seconde navigation faicte par le commandement et vouloir du très chrestien roy Françoys ... faicte par Jacques Cartier ... en l'an mil cinq cens trante six, illud exemplar esse censetur quod regi ipso oblatum est.^F His additur editio titulo Brief recit & succincte narration anno 1545 divulgata^G et narratio a Marco Lescarbot in opere suo Histoire de la Nouvelle France anno 1609 incorporata: hic autem ex exemplari regio textum suum dempsisse confitetur.^K Auctorem participem tam primae quam secundae expeditionis fuisse scimus, promontorio quodam iam eo ex superiore navigatione cognito. Sunt etiam versiones Italica a Ramusio^H et Anglica ab Hakluyt^J editae.

De tertia navigatione pauciora scimus. Exstant narratio imperfecta^L et epistola haud inutilis a Iacobo Noël nepote Iacobi Quarterii scripta.^M Textus ambo Anglice tantum ab Hakluyt editi servantur. An tabulam geographicam Quarterius sua manu fecerit, fide huius epistolae accipere possumus, sed nobis deperdita est.

Fontes primae navigationis

• A. [Voiage de Jacques Cartier], incipit "Apres que missire Charles de Mouy". Exemplar facsimile in J. P. Baxter, A memoir of Jacques Cartier, sieur de Limoilou (Novi Eboraci: Dodd, Mead, 1906) Textus; editio in H. Michelant, A. Ramé, edd., Relation originale du voyage de Jacques Cartier au Canada en 1534: documents inédits sur Jacques Cartier et le Canada, nouvelle série (Lutetiae: Tross, 1867) Textus
• B. Prima relatione di Iacques Carthier della Terra nuoua detta la Nuoua Francia, trouata nell'anno 1534 in Giovanni Battista Ramusio, Navigationi et viaggi (Venetiis, 1555-1559) vol. 3 Textus editionis 1606 apud Internet Archive
• C. Prima relatione della navigatione di Iacques Cartier, piloto di Francia, della Terra Nuova detta la Nuova Francia, trovata nell'anno 1534. Venetiis, 1563
• D. The first relation of Iaques Carthier of S. Malo, of the new land called New France, newly discouered in the yere of our Lord 1534 in Richard Hakluyt, The Principal Navigations, Voiages, Traffiques and Discoveries of the English Nation. (2a ed. 3 voll. Londinii: George Bishop, Ralph Newberie, Robert Barker, 1598–1600) Textus
• E. Discours du voyage fait par le capitaine Jaques Cartier aux Terres-neufves de Canadas, Norembergue, Hochelage, Labrador, & pays adjacens, dite Nouvelle France, avec particulières moeurs, langage, & cérémonie des habitans d'icelle. Rothomagi: Raphaël du Petit Val, 1598 Textus apud Gallica

Fontes secundae navigationis

• F. Seconde navigation faicte par le commandement et vouloir du très chrestien roy Françoys ... faicte par Jacques Cartier ... en l'an mil cinq cens trante six Liber manu scriptus apud Gallica Alius sine titulo
• G. Brief recit & succincte narration de la navigation faicte es ysles de Canada, Hochlage & Saguenay & autres ... Lutetiae, 1545 Textus apud Gallica
• H. Breve et succinta narratione della nauigatione fatta ... all'isole de Canada, Hochelaga, Saguenai & altre, al presente dette la Nuoua Francia in Giovanni Battista Ramusio, Navigationi et viaggi (Venetiis, 1555-1559) vol. 3 Textus editionis 1606 apud Internet Archive
• J. A shorte and briefe narration of the nauigation made by the commandement of the King of France, to the islands of Canada, Hochelaga, Saguenay, and diuers others which now are called New France, with the particular customes, and maners of the inhabitants therein in Richard Hakluyt, The Principal Navigations, Voiages, Traffiques and Discoveries of the English Nation. (2a ed. 3 voll. Londinii: George Bishop, Ralph Newberie, Robert Barker, 1598–1600) Textus
• K. Marc Lescarbot, Histoire de la Nouvelle France (Lutetiae: Jean Milot, 1609) p. 243 ff. Reperi "élément 3 page 15" huius recensionis!

Fontes tertiae navigationis

• L. The third voyage of discouery made by Captaine Iaques Cartier, 1540. vnto the Countreys of Canada, Hochelaga, and Saguenay in Richard Hakluyt, The Principal Navigations, Voiages, Traffiques and Discoveries of the English Nation. (2a ed. 3 voll. Londinii: George Bishop, Ralph Newberie, Robert Barker, 1598–1600) vol. 3 p. 232 Textus Recensio interretialis
• M. "A letter written to M. Iohn Growte student in Paris, by Iaques Noel of S. Malo, the nephew of Iaques Cartier, touching the foresaid discouery", "Another letter ..." in Richard Hakluyt, The Principal Navigations, Voiages, Traffiques and Discoveries of the English Nation. (2a ed. 3 voll. Londinii: George Bishop, Ralph Newberie, Robert Barker, 1598–1600) Textus Recensio interretialis

Editiones fontium

• H. P. Biggar, The Precursors of Jacques Cartier, 1497-1534, a collection of documents relating to the early history of the Dominion of Canada. Ottavae: Government Printing Bureau, 1911 Textus apud Internet Archive
• H. P. Biggar, A Collection of Documents relating to Jacques Cartier and the Sieur de Roberval. Ottavae: Public Archives of Canada, 1930
• Ramsay Cook, ed., The Voyages of Jacques Cartier and the Documents Related to Jacques Cartier and the Sieur de Roberval. Toronto: University of Toronto Press, 1993. ISBN 0-8020-5015-8
• M. C. Desmazières de Séchelles, "Appendice à la généalogie de Jacques Cartier" in Édouard Charton et al., Documents sur Jacques Cartier (Transactions of the Literary and Historical Society of Quebec, vol. 5 fasc. 1, 1862) pp. 133-137 vide p. 27 ff. huius recensionis
• Richard Hakluyt, The Principal Navigations, Voiages, Traffiques and Discoveries of the English Nation. 2a ed. 3 voll. Londinii: George Bishop, Ralph Newberie, Robert Barker, 1598–1600 Voll. 1-2 vol. 3 Rcensio interretialis
• Frédéric Joüon des Longrais, Jacques Cartier: Documents nouveaux. Lutetiae: Alphonse Picard, 1888 Textus apud Gallica
• Marc Lescarbot, Histoire de la Nouvelle France (Lutetiae: Jean Milot, 1609) p. 243 ff. Reperi "élément 3 page 15" huius recensionis!
• H. Michelant, A. Ramé, edd., Voyage de Jaques Cartier au Canada en 1534: nouvelle édition, publiée d'après l'édition de 1598 et d'après Ramusio; documents inédits sur Jacques Cartier et le Canada. Lutetiae: Tross, 1865 Textus apud Gallica
• H. Michelant, A. Ramé, edd., Relation originale du voyage de Jacques Cartier au Canada en 1534: documents inédits sur Jacques Cartier et le Canada, nouvelle série. Lutetiae: Tross, 1867 Textus apud Gallica
• Giovanni Battista Ramusio, Navigationi et viaggi (Venetiis, 1555-1559) vol. 3 Textus editionis 1606 apud Internet Archive

De vita et explorationibus

• Jean F. Blashfield, Cartier: Jacques Cartier in search of the Northwest Passage. Compass Point Books, 2002. ISBN 0-7565-0122-9
• Fernand Braudel, ed., Le monde de Jacques Cartier. L'aventure au XVIe siècle. Monte Regio: Éditions Libre Expression, 1984
• Donald Cahill, Martin Ouellet, "An Analysis of Jacques Cartier's Exploration of the Gaspé Coast, 1534" in Acadiensis vol. 44 fasc. 2 (2015) pp. 75-94
• Ioannes de Laet, Novus orbis, seu Descriptionis Indiae Occidentalis libri XVIII (Lugduni Batavorum: apud Elzevirios, 1633) pp. 31-62 (Latine)
• N.-E. Dionne, Jacques Cartier. 2a ed. Quebeci: impr. E. Robitaille, 1933 Textus apud Gallica
• Meg Greene, Jacques Cartier: Navigating the St. Lawrence River. Rosen Central, 2004. ISBN 0-8239-3624-4
• Michèle Guitard, Jacques Cartier in Canada. Ottawa: National Library of Canada, 1984. ISBN 0-662-52832-8 (Anglice, Francogallice)
• Yves Jacob, Jacques Cartier. Éditions l'Ancre de marine, 2000. ISBN 2-84141-145-1 (Francogallice)
• Samuel Eliot Morison, The European Discovery of America: The Northern Voyages A.D. 500-1600 (Novi Eboraci: Oxford University Press, 1971) pp. 339-463
• Marcel Trudel, Histoire de la Nouvelle-France, Vol. 1: Les vaines tentatives, 1524-1603. Monte Regio: Fides, 1963

De fontibus et fama

• Marius Barbeau, "Cartier inspired Rabelais" in Canadian Geographic vol. 9 (1934) pp. 113–125
• Victoria Dickenson, "Cartier, Champlain, and the Fruits of the New World: Botanical Exchange in the 16th and 17th Centuries" in Scientia Canadensis vol. 31 (2008) pp. 27-47
• Alan Gordon, The Hero and the Historians: Historiography and the Uses of Jacques Cartier. UBC Press, 2010 (Paginae selectae apud Google Books)
• Robert Le Blant, "Les écrits attribués à Jacques Cartier" in Revue d'Histoire de l'Amérique Française vol. 15 (1961/1962) pp. 90–103

Aliae encyclopaediae

• Jacques Cartier in The Catholic Encyclopedia: an international work of reference (Novi Eboraci: Appleton, 1907–1914) (Anglice)
• "Jacques Cartier" in Encyclopaedia Britannica Online
• Marcel Trudel, "Cartier, Jacques" in George Williams Brown, ed., Dictionary of Canadian Biography = Dictionnaire biographique du Canada. Vol. 1 (1000–1700) (Toronti: University of Toronto Press, 1966, additamentis posterioribus)
• Bernard Allaire, "Jacques Cartier" in The Canadian Encyclopedia (editio interretialis) 2013-2015

Lexica biographica:  Treccani • Большая российская энциклопедия • Gran Enciclopèdia Catalana • Store norske leksikon

Vicimedia Communia plura habent quae ad Iacobum Quarterium spectant.

• "Exploration — Jacques Cartier" apud The Historica Dominion Institute
• "The Explorers: Jacques Cartier" apud Museum historicum Canadense
• "Jacques Cartier" apud Geschichte Kanadas (Theodisce)
• Claude Bélanger, "Études et documents sur Jacques Cartier" apud Marianopolis College: Quebec History