Газ

Табиятта газ абалындагы заттар кеңири таралган Г. жер шарын курчап турган атм-ны түзөт, океандар, деңиздер ж. б. сууларда каныккан эритме катарында учурайт. Атм. негизинен O₂, N₂, Не, СO₂ турат. Калган Г. аз санда кездешет. Жаратылыш газы биохим. жанар тоолук (вулкандык), метаморфтук, аба жана хим. радиоактивдүү, термоядролук болуп бөлүнөт. Биохим. Г. микроорганизмден орг. бактериянын ажыроосунан сульфаттар жана мине-ралдык туздун калыбына келишинен пайда болот (С₂Н₄, Н₂, Н₂S, СО₂, N₂).

Жанар тоо Г. жердин терең катмарынан бөлүнөт: Н₂, O₂, N₂. СО, СО₂, Н₂S, SО₂, СН₄, Сl₂, НСl. Метаморфтук Г. — казып алынуучу көмүртек жана тоо кендеринде пайда болот (басым, жылуулуктун таасири менен): СН₄, СО₂, Н₂, Н₂S, СО терең катмарына чейин таралган. Аба газы — жер атм-сында жана терең катмарына таралган: О₂, N₂ жана инерттүү газдар (а-гон, криптон жана ксенон). Хим. Г. (угле-водород, азот, көмүртек оксиди) хим. реакциянын негизинде пайда болот (t°, Р — таасири асгында жердин ар кан-дай тереңдигинде): Н₂, СО₂, СО, Н₂S, N₂, СН₄ ж. б. Радиоактивдүү жана термояд-ролук реакциянын негизинде пайда бол-гон Г. — Не, Аr, Хе ж. б. Нефть менен кошо чыккан Г. —СН₄, С₂Н₆, С₃, H₈, С₄Н₁₀, H₂, N₂, СО₂, Не, Аr, оор углеводороддор. Күйүүчү жаратылыш Г. негизикен чектүү углеводороддон турат. Алардын курамында ароматтык углеводороддор, Н₂S СО₂, Не, Аг аз санда кездешет. Г. көлөмү басым жана темп-рага көз ка-ранды. Басым м-и темп-ранын маанисин белгилүү бир чоңдукка өзгөртүү менен ар кандай заттар газ абалына келтирүүгө болот. Тескерисинче, газды белгилүү t°, Р, башка агрегаттык абалга—суюктукка же катуу затка айландырууга мүмкүн. Эгерде газ бирикмелерин өз ара аракеттенүү күчү дээрлик жок болсо, анда ал идеалдуу Г. деп аталат.

• Химия: Энциклопедиялык окуу куралы/Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2004. - 422 б. ISBN 9967-14-021-6