Ընտանիք

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ընտանիք (այլ կիրառումներ)

Նախնադարյան հոտի շրջանում, երբ ազգակցությունը չուներ հասարակական֊տնտեսական նշանակություն, ընտանիք գոյություն չուներ։ Մայրիշխանության պայմաններում (ստորին պալեոլիթի վերջ) առաջանում է հնագույն (խմբակային) ընտանիք, ուր մի տոհմի բոլոր կանայք մի ուրիշ տոհմի բոլոր տղամարդկանց հնարավոր կանայք էին. տղամարդիկ ապրում էին իրենց տոհմում (արտատեղային բնակություն), երեխաները ճանաչում էին միայն մորը, համարվում նրա տոհմի անդամը և մտնում մոր գծով ազգականների խմբի մեջ։ Հետագայում, խմբամուսնության ներսում, որոշ զույգերի համատեղ ապրելը նպաստեց զուգային, դեռևս անկայուն ընտանիքի առաջացմանը, ամուսինն սկսեց փոխադրվել կնոջ տոհմը (մայրատեղային բնակություն), երեխաներն առաջվա նման պատկանում էին մոր տոհմին, իսկ ամուսինների ունեցվածքն առանձին էր։ Այդպիսի ընտանիքում ամուսիններն իրավահավասար էին։

Որպես սոցիալական կայուն միավորում, ընտանիքը առաջացել է նոր քարի դարի վերջում՝ տոհմատիրական կարգերի քայքայման, մասնավոր սեփականության, հավելյալ արդյունքի և դասակարգերի առաջացման հետևանքով։ Մայրիշխանությունից հայրիշխանության անցմանը, արտադրողական ուժերի հետագա զարգացմանը և տնտեսության մեջ տղամարդու դերի ուժեղացմանը զուգընթաց առաջանում են նահապետական ընտանիքը և մենամուսնությունը, հաստատվում է տղամարդու իշխանությունը կնոջ և երեխաների վրա, երեխաներն ստանում են հոր ունեցվածքը ժառանգելու իրավունք։ Նահապետական ընտանիքը անցումային ձև էր զուգային ընտանիքից մենամուսնական կամ փոքր ընտանիքի, ուր ծնողներն ու երեխաները առանձին տնտեսական բջիջ էին կազմում։

Ստրկատիրական և ֆեոդալական հասարակարգերում ուժեղանում է տղամարդու իշխանությունը ընտանիքում։ Կապիտալիստական հասարակարգում արտադրությանն անմիջականորեն մասնակցելու և սեփական վաստակի շնորհիվ կինն աստիճանաբար ապահովում էր իր տնտեսական ինքնուրույնությունը։ Հեղափոխական պայքարի ազդեցությամբ շատ երկրներում կանանց տրվեցին քաղաքացիական իրավունքներ (այդ թվում՝ ամուսնալուծության)։ Կապիտալիզմի տնտեսական, քաղաքական և բարոյական հակասությունների հետևանքով ընտանիքը աստիճանաբար օտարվում է հասարակությունից։

Դեռևս վաղ ֆեոդալիզմի շրջանից ընտանիքի հիմնական ձևը Հայաստանում եղել է փոքր ընտանիքը, որին զուգահեռ պահպանվում էր նաև մեծ նահապետական ընտանիքը։ Այդ շրջանի հայկական ընտանիքում ևս հաստատված էր տղամարդու (հոր, ամուսնու, նրա բացակայության դեպքում՝ ավագ որդու) իշխանությունը։ Նա էր տնօրինում հողը, նյութական մյուս միջոցները, լուծում ընտանիքի չափահաս անդամների ամուսնության, ժառանգության և այլ հարցեր։ Հնագույն ընտանեկան ձևերի վերապրուկները հայերի մեջ, սկսած 20-րդ դարի սկզբից, աստիճանաբար վերանում են։

 

Ընտանիքի հիմնական գործառույթներից մեկը այն է, որ նա հիմք է ստեղծում սոցիալական և կենսաբանական էակների արտադրության և վերարտադրության համար։ Դա կարող է իրականացվել սնելով, խնամքի և դաստիարակության, իրավունքի, պարտականությունների, բարոյական և զգացմունքային կապերի ապահովմամբ։ Այսպիսով, ընտանիքի փորձը ժամանակի հետ մեկտեղ փոխվում է։ երեխաների տեսանկյունից ընտանիքը հանդիսանում է ընտանեկան կողմնորոշում:ընտանիքը մեծ դեր է Խաղում երեխաների սոցիալականագման և գաղափարախոսութան զարգացման գործում։ Ծնողների տեսանկյունից ընտանիքի նպատակը «սերունդների շարունակությունը» ապահովելն է, երեխաներ ծնելը սոցիալականացնելն ու գաղափարախոսութամբ դաստիարակելն է։ Սակայն երեխաներ արտադրելը ընտանիքի միակ գործառույթը չէ։ Այն ապահովում է սոցիալականացումը, սեռական, աշխատանքային դաստիարակությունը,մարդկանց միջև միջև հարաբերությունների ստեղծումը, որն անհրաժեշտ է հասարակության համար տնտեսապես արդյունավետ ընտանիքի ձևավորման գործում։

Չափ

Ընդհանուր առմամբ կանանց ծնելիության չափը տարբեր երկրներում տարբեր է ։ Ծնելիությունը ցածր է Արևելյան Եվրոպայի և Հարավային Եվրոպայի երկրներում և բարձր է աֆրիկյան երկրներում։ Որոշ մշակույթներում ընտանիքի մոր նախընտրությունը վաղ տարիքից ազդում է երեխաների վաղահաս տարիքի վրա ։ Ծնված երեխաների թիվը սերտորեն կապված է այն երեխաների թվաքանակի հետ, որոնք հետո ընդհանուր առմամբ պետք է ծնվեն։

Ընտանիքի տեսակներ

Թեև վաղ արևմտյան մշակույթների մարդաբանները և սոցիոլոգները ընտանիքը և ազգականությունը բացատրում են արյունակցական կապի վրա հիմնված հարաբերություններով, սակայն շատ հասարակություններում այն հասկանում են միասին ապրելու, սնվելու, խնամքը կիսելու գաղափարներով։

Ընտանիքի ինստիտուտը

Ընտանիքի ինստիտուտը ապահովում է հասարակական կայունությունն ու հանդիսանում է վերջինիս ինքնավերարտադրման հիմնական միջոցներից:Ընտանիքը հասարակության ամենափոքր բջիջներից է, միևնույն ժամանակ այն սոցիալական կազմակերպության ամենատարածված տեսակն է։ Ընտանիքը նաև հասարակության հենսայուներից է և մարդկային հասարակության ամենաառանցքային սոցիալական ինստիտուտներից։ Ընտանիքի ձևավորման հիմքում ընկած է հասարակության նորմերի, դերերի և ստանդարտների յուրացումը։ Ընտանիքի ինստիտուտը հանդիսանում է հասարակագիտական այլ առարկաների ուսումնասիրության առարկան, ինչպես օրինակ՝ պատմության, ազգագրության, հոգեբանության, մարդաբանության համար։ Միջգիտական ուսումնասիրությունները հնարավորություն են տալիս պատկերացում կազմել ընտանիքի տարբեր կողմերի, հատկանի՛ների և գործառույթների մասին։ Ընտանիքի ինստիտուտը սերտորեն առնչվում է հասարակության մեջ առկա սովորոյթների,վարքի կանոններ, սպասումների, օրենքների հետ։ Օրենսդրական առումով ընտանեկան հարաբերությունների կարգավորումը ևս կարևորագույն նշանակություն ունի ներկայումս։ Ընտանեկան իրավունքը սահմանում է, թե ինչ է ընտանիքը, ինչպիսին են ամուսնու և կնոջ, ծնողների և զավակների իրավունքներն ու պարտականությունները։ Ընտանիքը որպես սոցիալական ինստիտուտ տարբերվում է սոցիալական խմբերից, քանի որ սոցիալական խումբը բաղկացած է որոշակի հավասար իրավունքներ ու դիրք ունեցող անդամներից մինչդեռ ընտանիքում կան մեկ, երբեմն էլ մի քանի սերունդների ներկայացուցիչներ, որոնց միջև ձևավորվող հարաբերությունները միատեսակ չեն։

• «Семья и род». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
• Афанасьева Т. М. Семья. — 2-е издание, перераб. и доп. — Москва: Просвещение, 1988. — 284 с. — ISBN 5-09-000400-5.
• Богачёва Н. В. Дети как фактор стабильности семьи // Вестник Казанского государственного университета культуры и искусств, № 5, 2004. С. 52—54.
• Гребенников И. В. Основы семейной жизни: Учебн. пособие. М.: Просвещение, 1991.
• Гуляихин В. Н. Семья как субъект ранней правовой социализации // Юридические исследования. — 2013. — № 7. — С.56-66.
• Добрынина О. А. Проблема формирования благоприятного социально-психологического климата семьи (на примере рабочих-металлургов): Дисс. … канд. психол. наук. Новокузнецк, 1992.
• Ким Т. К. Воспитательный потенциал семьи // Педагогика, психология и медико-биологические проблемы физического воспитания и спорта, № 11, 2008. С. 95—98.
• Мид М. Отцовство у человека — социальное изобретение Արխիվացված 2019-03-02 Wayback Machine // Мид М. Мужское и женское. Исследования полового вопроса в изменяющемся мире. М., РОССПЭН, 2004, с. 174—188.
• Соловьёва А. В. Семья как фактор профессионального самоопределения молодёжи // Научные исследования в образовании, № 5, 2008. С. 58—60.
• Торохтий В. С. Психологическое здоровье семьи и пути его изучения долголетие // Вестник психосоциальной и коррекционно-реабилитационной работы. 1996. № 3. С. 36—44.
• Хэрн Л. Японская семья Արխիվացված 2019-03-18 Wayback Machine // Мир по-японски. СПб., 2000, с. 55-63.
• Шнейдер Л. Б. Семейная психология: учебное пособие для вузов / Л. Б. Шнейдер. — Изд. 3-е. М.: Академический Проспект; Екатеринбург: Деловая книга, 2007.
• Групповой отбор, происхождение человека и происхождение семьи (А. И. Фет. Инстинкт и социальное поведение. Второе издание). (չաշխատող հղում)
• Werneck H., Werneck-Rohrer S. Psychologie der Familie. — Wien: WUV, 2000. — 355 S. — ISBN 3-85114-547-X
• Кравченко А. И. Глава 16: Семья и брак // Социология. — М.: Проспект, 2010. — S. 272—352. — 544 S. — ISBN 978-5-392-01322-7
• Гавров С. Н. Историческое изменение институтов семьи и брака. — М.: МГУДТ, 2009. — 366 с. — ISBN 5-87055-108-0
• Марик Хазин, Эв Хазин Откройте форточку! Как впустить новые возможности в свою жизнь. — М.: Альпина Паблишер, 2015. — 289 с. — ISBN 978-5-9614-4858-0
• С. Д. Забрамная, И. Ю. Левченко. Психолого-педагогическая диагностика нарушений развития (курс лекций). — М.: В. Секачёв, 2007. — 128 с.
• Антонов А. И., Сорокин С. А. Судьба семьи в России XXI века. — М.: Грааль, 2000. — 414 с. — 5000 экз. — ISBN 5-7873-0006-2
• Антонов А. И. Микросоциология семьи (методология исследования структур и процессов). — М.: Институт "Открытое общество". Издательский дом "Nota Bene", 1998. — 360 с.
• Антонов А. И. Социология рождаемости. — М.: Статистика, 1980. — 271 с.
• Антонов А. И., Медков В. М. Социология семьи. — М.: Статистика, 1996. — 303 с.
• Новое в зарубежной демографии. Брачность, рождаемость, семья за три века. Сборник статей под редакцией А.Г.Вишневского и И.С.Кона // Демоскоп Weekly : сайт. — Москва: Статистика, 1979. — № ББК 60.7 Б87 НИИ ЦСУ СССР отдел демографии.