რომის წესდება

იგი მიღებულ იქნა დიპლომატიურ კონფერენციაზე რომში, იტალიაში, 1998 წლის 17 ივლისს და იგი ძალაში შევიდა 2002 წლის 1 ივლისს. 2019 წლის ნოემბრის მდგომარეობით, 123 სახელმწიფოა წესდების მხარე. სხვა საკითხებთან ერთად, წესდება ადგენს სასამართლოს ფუნქციებს, იურისდიქციასა და სტრუქტურას.

რომის წესდება
სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის წესდება
წესდების მხარეები და ხელმომწერები   მხარე სახელმწიფოები   ხელმომწერი სახელმწიფოები, რომლებიც არ არაინ რატიფირებული   მხარეები, რომლებმაც დატოვეს წესდება   ხელმომწერი, რომლებმაც გაიწვიეს ხელმოწერა   არც მხარე, არც ხელმოწერა
მომზადდა	17 ივლისი, 1998
ხელი მოეწერა	17 ივლისი, 1998
ადგილი	რომი, იტალია
ძალაში შევიდა პირობები	1 ივლისი, 2002 60 რატიფიკაცია
ხელი მოაწერეს	139
მხარეები	123
მეანაბრე	გაეროს გენერალური მდივანი
ენები	არაბული, ჩინური, ინგლისური, ფრანგული, რუსული და ესპანური

რომის წესდებამ დაადგინა ოთხი ძირითადი საერთაშორისო დანაშაული: გენოციდი, დანაშაულები ადამიანურობის წინააღმდეგ, ომის დანაშაულები და აგრესიის დანაშაულები, რომლის დეფინიციაც განისაზღვრა 2010 წლის განხილვის კონფერენციაზე კამპალაში, უგანდაში, და ამ დანაშაულზე იურისდიქცია აქვს 2018 წლის 27 ივლისიდან. ეს დანაშაულები „არ ექვემდებარება ხანდაზმულობის ვადას“. რომის წესდების მიხედვით, ICC-ს შეუძლია გამოიძიოს და განახორციელოს ოთხი ძირითადი საერთაშორისო დანაშაული მხოლოდ იმ სიტუაციებში, როდესაც სახელმწიფოებს თავად „არ შეუძლიათ“ ან „არ სურთ“ ამის გაკეთება; სასამართლოს იურისდიქცია ავსებს შიდასახელმწიფოებრივი სასამართლოების იურისდიქციას. სასამართლოს აქვს იურისდიქცია დანაშაულებზე მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ისინი ჩადენილია მონაწილე სახელმწიფოს ტერიტორიაზე ან თუ ჩადენილია მონაწილე სახელმწიფოს მოქალაქის მიერ; ამ წესის გამონაკლისი არის ის, რომ ICC-ს შეიძლება ასევე ჰქონდეს იურისდიქცია დანაშაულებზე, თუ ის უფლებამოსილი იქნება გაეროს უშიშროების საბჭოს მიერ.

რომის წესდებამ დაადგინა ოთხი ძირითადი საერთაშორისო დანაშაული: (I) გენოციდი, (II) დანაშაული ადამიანურობის წინააღმდეგ, (III) ომის დანაშაულები და (IV) აგრესიის დანაშაული. მრავალწლიანი მოლაპარაკებების შემდეგ, რომელიც მიზნად ისახავდა მუდმივი საერთაშორისო ტრიბუნალის შექმნას გენოციდსა და სხვა სერიოზულ საერთაშორისო დანაშაულებებში, როგორიცაა ადამიანურობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულები, ომის დანაშაულები და აგრესიის დანაშაულები, ბრალდებული პირების გასამართლებისათვის, გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ მოიწვია ხუთკვირიანი დიპლომატიური კონფერენცია რომში 1998 წლის ივნისს „საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს შექმნის შესახებ კონვენციის დასასრულებლად და მისაღებად“.

1998 წლის ივნისში რომში მოიწვიეს ხუთკვირიანი დიპლომატიური კონფერენცია „საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს შექმნის შესახებ კონვენციის დასასრულებლად და მისაღებად“. 1998 წლის 17 ივლისს რომის წესდება მიიღეს 120 ხმით, 7 წინააღმდეგი იყო, 21 ქვეყანამ თავი შეიკავა. შეთანხმების თანახმად, უარმყოფელი სახელმწიფოების ვინაობა ოფიციალურად არ გამჟღავნებულა, აქედან გამომდინარე, არსებობს გარკვეული დავა იმ შვიდი ქვეყნის ვინაობასთან დაკავშირებით, რომლებმაც ხმა არ მისცეს ხელშეკრულებას. ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა, ისრაელი და ამერიკის შეერთებული შტატები შვიდ სახელმწიფოში შედიან, რადგან მათ საჯაროდ დაადასტურეს თავიანთი უარყოფითი ხმები; ინდოეთი, ინდონეზია, ერაყი, ლიბია, კატარი, რუსეთი, საუდის არაბეთი, სუდანი და იემენი შესაძლოა იყვნენ დანარჩენ ოთხს შორის. ხმის მიცემის განმარტებები საჯაროდ გამოაცხადეს ინდოეთმა, ურუგვაიმ, მავრიტანიამ, ფილიპინებმა, ნორვეგიამ, ბელგიამ, შეერთებულმა შტატებმა, ბრაზილიამ, ისრაელმა, შრი-ლანკამ, ჩინეთმა, თურქეთმა, სინგაპურმა და გაერთიანებულმა სამეფომ. 2002 წლის 11 აპრილს, ათმა ქვეყანამ მოახდინა წესდების რატიფიცირება სპეციალურ ცერემონიალზე, რომელიც გაიმართა გაეროს შტაბ-ბინაში ნიუ-იორკში, და ხელმომწერთა საერთო რაოდენობა 60-მდე გაიზარდა, რაც იყო მინიმალური რაოდენობა. ხელშეკრულება ძალაში შევიდა 2002 წლის 1 ივლისს; ICC-ს შეუძლია სისხლისსამართლებრივი დევნა მხოლოდ ამ თარიღზე ან მის შემდეგ ჩადენილი დანაშაულების წინააღმდეგ. წესდება შეიცვალა 2010 წელს კამპალაში, უგანდაში განხილული კონფერენციის შემდეგ, მაგრამ ცვლილებები წესდებაში, რომლებიც იმ დროს იქნა მიღებული, ჯერ არ არის ეფექტური.

რომის წესდება არის მრავალი მცდელობის შედეგი ზენაციონალური და საერთაშორისო ტრიბუნალის შექმნისთვის. XIX საუკუნის ბოლოს საერთაშორისო საზოგადოებამ პირველი ნაბიჯები გადადგა ზესახელმწიფოებრივი იურისდიქციის მქონე მუდმივი სასამართლოების ინსტიტუტისკენ. ჰააგის საერთაშორისო სამშვიდობო კონფერენციებთან ერთად, უძლიერესი ქვეყნების წარმომადგენლები ცდილობდნენ ომის კანონების ჰარმონიზაციას და ტექნოლოგიურად მოწინავე იარაღის გამოყენების შეზღუდვას. პირველი მსოფლიო ომისა და მეორე მსოფლიო ომის დროს ჩადენილი საზარელი დანაშაულების შემდეგ, პრიორიტეტი გახდა იმ პიროვნებების დევნა, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან იმდენად მძიმე დანაშაულებზე, რომ მათ მოიხსენიებენ, როგორც „ადამიანურობის წინააღმდეგ დანაშაულებს“. დემოკრატიული ცივილიზაციის ძირითადი პრინციპების ხელახალი დადასტურების მიზნით, სავარაუდო დამნაშავეები არ დახვრიტეს საჯარო მოედნებზე ან არ გაგზავნეს წამების ბანაკებში, არამედ ექცეოდნენ როგორც დამნაშავეებს: რეგულარული სასამართლო პროცესით, თავდაცვის უფლებით და უდანაშაულობის პრეზუმფციით. ნიურნბერგის სასამართლო პროცესი გადამწყვეტი მომენტი იყო იურიდიულ ისტორიაში და ამის შემდეგ ხელი მოეწერა ზოგიერთ ხელშეკრულებას, რომლებმაც გამოიწვია რომის წესდების შემუშავება.

გაეროს გენერალური ასამბლეის რეზოლუცია n. 260 1948 წლის 9 დეკემბერს, კონვენცია გენოციდის დანაშაულის პრევენციისა და დასჯის შესახებ, იყო პირველი ნაბიჯი საერთაშორისო მუდმივი სისხლის სამართლის ტრიბუნალის შექმნისკენ, რომლის იურისდიქცია დანაშაულებზე ჯერ კიდევ არ არის განსაზღვრული საერთაშორისო ხელშეკრულებებში. რეზოლუციაში იყო იმედი გაეროს იურიდიული კომისიის მხრიდან ამ მიმართულებით. გენერალურმა ასამბლეამ კომისიიდან გამოთქმული მოსაზრებების შემდეგ შექმნა დებულების შემუშავებისა და მასთან დაკავშირებული სამართლებრივი საკითხების შესწავლის კომიტეტი. 1951 წელს წარმოდგენილი იყო პირველი პროექტი; მეორე პროექტი მოჰყვა 1955 წელს, მაგრამ იყო მთელი რიგი შეფერხებები, ოფიციალურად აგრესიის დანაშაულის დეფინიციის სირთულეების გამო, რომლებიც მხოლოდ დიპლომატიური ასამბლეებით გადაწყდა წესდების ძალაში შესვლის შემდგომ წლებში. შეფერხებებს ასევე შეუწყო ხელი ცივი ომის გეოპოლიტიკურმა დაძაბულობამ.

ტრინიდადმა და ტობაგომ სთხოვა გენერალურ ასამბლეას 1989 წლის დეკემბერში ხელახლა გაეხსნა მოლაპარაკებები საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს შექმნისთვის და 1994 წელს წარადგინა წესდების პროექტი. გენერალურმა ასამბლეამ შექმნა დროებითი კომიტეტი სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოსთვის და, დასკვნების მოსმენის შემდეგ, მოსამზადებელი კომიტეტი, რომელიც მუშაობდა პროექტზე ორი წლის განმავლობაში (1996–1998). იმავდროულად, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ შექმნა ad hoc საერთაშორისო ტრიბუნალები ყოფილი იუგოსლავიისა (ICTY) და რუანდასთვის (ICTR).

გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ თავისი 52-ე სესიის დროს გადაწყვიტა მოიწვიოს დიპლომატიური კონფერენცია სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს დასაარსებლად, რომელიც ჩატარდა რომში 1998 წლის 15 ივნისიდან 17 ივლისამდე, 2002 წლის 1 ივლისს ძალაში შესული ხელშეკრულების დასადგენად. რომის კონფერენციას ესწრებოდა 161 სახელმწიფოს წარმომადგენელი, სხვადასხვა ორგანიზაციის, მთავრობათაშორისი ორგანიზაციებისა და სააგენტოების დამკვირვებლებთან ერთად, არასამთავრობო ორგანიზაციების (მათ შორის ადამიანის უფლებათა მრავალი ჯგუფის ჩათვლით), კონფერენცია გაიმართა სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის შტაბ-ბინაში.

მხარეებმა ჩაატარეს მიმოხილვის კონფერენცია კამპალაში, უგანდაში, 2010 წლის 31 მაისიდან 11 ივნისამდე. მიმოხილვის კონფერენციამ მიიღო აგრესიის დანაშაულის დეფინიცია, რითაც ICC-ს ნებას რთავდა პირველად განეხორციელებინა იურისდიქცია ამ დანაშაულზე. ამ კონფერენციაზე ასევე გააფართოვეს სამხედრო დანაშაულების სია.

2019 წლის ნოემბრის მონაცემებით, 123 სახელმწიფოა წესდების მხარე, მათ შორის სამხრეთ ამერიკის ყველა ქცეყნანა, ევროპის თითქმის ყველა ქვეყანა, ოკეანეთის უმეტესობა და დაახლოებით აფრიკის ნახევარი. ბურუნდი და ფილიპინები იყვნენ მხარე ქვეყნები, თუმცა დატოვეს შეთანხმება 2017 წლის 27 ოქტომბერს და 2019 წლის 17 მარტს. კიდევ 31 ქვეყანაა ხელმომწერი თუმცა მათ არა აქვთ რატიფიცირებული რომის წესდება. ხელშეკრულების სამართალი ავალდებულებს ამ სახელმწიფოებს თავი შეიკავონ „ქმედებებისგან, რომლებიც ეწინააღმდეგება ხელშეკრულების არსსა და დანიშნულებას“ მანამ, სანამ მათ აქვთ გაწევრიანების სურვილი. ოთხმა ხელმომწერმა: ისრაელმა, სუდანმა, აშშ-მ და რუსეთმა, აცნობეს გაეროს უშიშროების საბჭოს, რომ ისინი აღარ აპირებენ ხელშეკრულების წევრობას და, შესაბამისად, თავისუფლდებოდნენ წესდების სამართლებრივი ვალდებულებებისგან.

დამატებით 41 ქვეყანა არც ხელმომწერია და არც წესდების მხარე. ზოგი მათგანი, მათ შორის ჩინეთი და ინდოეთი, აკრიტიკებენ სასამართლოს. უკრაინამ, რომელიც არც ხელმომწერია და არც მხარე, სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს იურისდიქცია მიიღო დროებით 2013 წლის ნოემბრიდან.

რომის წესდება ადგენს ICC-ის სტრუქტურას და იურისდიქციის სფეროებს. ICC-ს შეუძლია პირების (მაგრამ არა სახელმწიფოების ან ორგანიზაციების) სისხლისსამართლებრივი დევნა ოთხი სახის დანაშაულისთვის: გენოციდი, დანაშაული ადამიანურობის წინააღმდეგ, ომის დანაშაულები და აგრესიის დანაშაული. ეს დანაშაულები დეტალურად არის აღწერილი რომის სტატუტის მე-6, მე-7, მე-8 და მე-8² მუხლებში, შესაბამისად. ისინი უნდა იყოს ჩადენილი 2002 წლის 1 ივლისის შემდეგ, როცა რომის სტატუტი ამოქმედდა.

ICC-ს აქვს იურისდიქცია ამ დანაშაულებზე სამ შემთხვევაში: პირველი, თუ ისინი მოხდა მხარე სახელმწიფოს ტერიტორიაზე; მეორე, თუ ისინი ჩაიდინეს მხარე სახელმწიფოს მოქალაქემ; ან მესამე, თუ დანაშაულები გაეროს უშიშროების საბჭომ სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს პროკურორს გადასცა. სასამართლოს შეუძლია დაიწყოს გამოძიება ორდერის გაცემამდე, თუ დანაშაული გაეროს უშიშროების საბჭომ გადაიტანა ან თუ მონაწილე სახელმწიფო ითხოვს გამოძიებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, პროკურორმა სამი მოსამართლისგან შემდგარი წინასასამართლო პალატისგან უნდა მოითხოვოს ავტორიზაცია, რათა დაიწყოს გამოძიება proprio motu (თავისი ინიციატივით). ერთადერთი ტიპის იმუნიტეტი, რომელსაც ICC აღიარებს, არის ის, რომ მას არ შეუძლია სისხლისსამართლებრივი დევნა აწარმოოს დანაშაულის ჩადენისას 18 წლამდე ასაკის პირზე. კერძოდ, არც ერთი თანამდებობის პირი - თუნდაც სახელმწიფოს მეთაური - არ არის იმუნური დევნისგან.

რომის წესდებამ ჩამოაყალიბა სამი ორგანო: თავად ICC, მხარე სახელმწიფოთა ასამბლეა (ASP) და დაზარალებულთა ნდობის ფონდი. ASP-ს ორი დამხმარე ორგანო ჰყავს. ეს არის მუდმივი სამდივნო, რომელიც შეიქმნა 2003 წელს და არჩეული ბიურო, რომელშიც შედის პრეზიდენტი და ვიცე-პრეზიდენტი. თავად ICC-ს აქვს ოთხი ორგანო: თავმჯდომარეობა (ძირითადად ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობით); განყოფილებები (წინასწარი, სასამართლო და სააპელაციო მოსამართლეები); პროკურატურა და რეესტრი (რომლის როლიც არის დანარჩენი სამი ორგანოს მხარდაჭერა). ამ ორგანოების ფუნქციები დეტალურად არის აღწერილი რომის სტატუტის მე-4 ნაწილში.

რომის სტატუტში ნებისმიერი ცვლილება საჭიროებს მონაწილე სახელმწიფოების უმრავლესობის ორი მესამედის მხარდაჭერას და შესწორება (გარდა დანაშაულთა ნუსხის შესწორებისა) არ შევა ძალაში მანამ, სანამ არ იქნება რატიფიცირებული მონაწილე სახელმწიფოების შვიდი მერვედის მიერ. მონაწილე სახელმწიფოს, რომელმაც არ მოახდინა ასეთი შესწორების რატიფიცირება, შეუძლია დაუყოვნებლივ დატოვოს წესდება. სასამართლოს იურისდიქციაში შემავალ დანაშაულთა სიაში ნებისმიერი ცვლილება გავრცელდება მხოლოდ იმ მონაწილე სახელმწიფოებზე, რომლებმაც მოახდინეს მისი რატიფიცირება. მას არ სჭირდება რატიფიკაციის შვიდი მერვედი უმრავლესობა.

• მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლო

• როი ს. ლი (რედ.), სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო: რომის სტატუტის შედგენა. ჰააგა: Kluwer Law International (1999).
• როი ს. ლი და ჰაკან ფრიმენი (რედ.), სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლო: დანაშაულის ელემენტები და საპროცესო წესები და მტკიცებულებები. Ardsley, NY: Transnational Publishers (2001).
• უილიამ ა. შაბასი, ფლავია ლატანცი (რედ.), ნარკვევები სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის წესდების შესახებ ტომი I. Fagnano Alto: il Sirente (1999).
• კლაუს კრესი, ფლავია ლატანცი (რედ.), რომის წესდება და შიდა სამართლებრივი ბრძანებები ტომი I. Fagnano Alto: il Sirente (2000).
• ანტონიო კასეზე, პაოლა გაეტა და ჯონ RWD ჯონსი (რედ.), საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს რომის სტატუტი: კომენტარი. Oxford: Oxford University Press (2002).
• უილიამ ა. შაბასი, ფლავია ლატანცი (რედ.), ნარკვევები სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს რომის სტატუტის შესახებ II ტომი. Fagnano Alto: il Sirente (2004).
• უილიამ შაბასი, შესავალი სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოში (მეორე ტომი). Cambridge: Cambridge University Press (2004).
• კლაუს კრესი, ფლავია ლატანცი (რედ.) რომის წესდება და შიდა სამართლებრივი ბრძანებები ტომი II. Fagnano Alto: il Sirente (2005).

• Original text of the Rome Statute
• Text of the Rome Statute as amended in 2010 and 2015 — Human Rights & International Criminal Law Online Forum
• Draft Statute of an International Criminal Court, 1994
• United Nations Conference of Plenipotentiaries on the Establishment of an International Criminal Court საიტზე Wayback Machine (archived 28 December 2011)
• International Criminal Court website
• A list of the State Parties to the Rome Statute საიტზე Wayback Machine (archived 16 June 2011)
• Parliamentary network mobilized in support of the universality of the Rome Statute