ნადირ-შაჰი
ნადირ-შაჰ ავშარი (სპარს.
22 ოქტომბერი, 1688, დერაგიოზი, ხორასანი — გ. 20 ივნისი, 1747, ხაბუშანი, იქვე) — ირანის შაჰი 1736—1747, ყიზილბაშთა ავშარის ტომიდან. მან დამპყობლური ომების შედეგად შექმნა უზარმაზარი სახელმწიფო, რომელშიც ირანის გარდა (პროვინციების ან ვასალური ტერიტორიების სახით) შევიდა სომხეთი, აზერბაიჯანი, აღმოსავლეთ საქართველო, დაღესტანი, ავღანეთი, ბელუჯისტანი, ხივისა და ბუხარის სახანოები.
| ნადირ-შაჰი | |
|---|---|
.jpg) | |
| აფშარიდთა ირანის 1–ლი შაჰი | |
| მმართ. დასაწყისი: | 21 მარტი, 1736 |
| მმართ. დასასრული: | 20 ივნისი, 1747 (11 წელი) |
| წინამორბედი: | აბას III |
| მემკვიდრე: | ალი–ყული–ხანი |
| პირადი ცხოვრება | |
| დაბ. თარიღი: | 1688 |
| დაბ. ადგილი: | ხორასანი, სეფიანთა იმპერია |
| გარდ. თარიღი: | 20 ივნისი, 1747 (59 წლის) |
| გარდ. ადგილი: | ფათჰაბადი, აფშარიდთა იმპერია |
| მეუღლე: | რაზია სულთან ბეგუმი |
| შვილები: | რეზა ყული მირზა ნასროლა მირზა იმამ-ყული მირზა ჩინგიზ ხან აფშარი მუჰამედულაჰ ხან აფშარი ულდუზ ხან აფშარი |
| დინასტია: | აფშარიდები |
| მამა: | იმამ-ყული ბეი |
| რელიგია: | ისლამი |
ბიოგრაფია
1726 წელს სამსახური დაიწყო შაჰ-თამაზ II-თან. ნადირ-შაჰ წარმატებით ხელმძღვანელობდა ირანელი ხალხის ბრძოლას ავღანელებისა და ოსმალების წინააღმდეგ, რამაც ძალზე გაზარდა მისი ავტორიტეტი. მან 1732 წელს ტახტიდან ჩამოაგდო თამაზ II, შაჰად გამოაცხადა მისი მცირეწლოვანი შვილი აბას III, თვითონ ჯერ რეგენტი გახდა, 1736 წელს კი — ირანის შაჰი. 1735 წელს დაამყარა ყიზილბაშობა ქართლის სამეფოში, რამაც 1747 წლამდე გასტანა. 1737—1738 წლებში დალაშქრა დიდ მოგოლთა იმპერია, 1739 წელს აიღო და გაძარცვა დელი. 1740 წელს დაიპყრო ბუხარის სახანო, რომელიც ვასალურ ქვეყნას აქცია, ხოლო მდინარე ამუდარიის სამხრეთით მდებარე მიწები წაართვა. ამ დროისთვის მან ძლიერების პიკს მიაღწია.
შემდეგი წლებიდან დაიწყო ნადირ-შაჰის დასუსტება. 1741 წელს დიდძალი არმიით გაილაშქრა დაღესტანზე, იოლად მიაღწია დარუბანდს, მაგრამ ვეღარ გაუმკლავდა ლეკების პარტიზანულ შეტევებს, ამას დაემატა ეპიდემია, დეზერტირობა და ნადირ-შაჰი წარუმატებლად დაბრუნდა ისპაჰანში. ამის შემდეგ ნადირ-შაჰმა რამდენიმე ბრძლამოიგო ოსმალეთის წინააღმდეგ, მაგრამ ხელშესახებ შედეგებს ვერ მიაღწია.
ნადირ-შაჰი ცდილობდა სხვადასხვა რელიგიის აღმსარებელთა შორის მშვიდობის ჩამოგდებას. სპარსულ ენაზე ათარგმნინა სახარება, მოციქულთა წიგნები, თალმუდი, ცდილობდა შიიტური ფანატიზმის განეიტრალებას, ჩამოართვა ქონება მეჩეთებსა და მოლებს და აქცია ის სახელმწიფო საკუთრებად. ზრუნავდა ვაჭრობის და მანუფაქტურის განვითარებაზე. ინდოეთიდან წამოასხა დიდი რაოდენობით ხელოსნები, ცდილობდა კასპიის ზღვასა და სპარსეთის ყურეში კომერციული ფლოტების დაარსებას, ალაგმა ქარავნების მძარცველი ავაზაკები. მიუხედავად ამ მცდელობებისა, დიდი სამხედრო კამპანიები და დანახარჯები აფერხებდა სამოქალაქო მშენებლობებს. გარდა ამისა, კასპიის ზღვაზე ვაჭრობაში ნადირ-შაჰს ეცილებოდა რუსეთის იმპერია, ხოლო სპარსეთის ყურეში ინგლისი. მძიმე საგადასახადო პოლიტიკა იწვევდა დაპყრობილი ხალხების უკმაყოფილებას, მათ შორის იყვნენ თეიმურაზ II და ერეკლე II, რომლებიც თავდაპირველად ნადირ-შაჰის მხარდაჭერით დაწინაურდნენ აღმოსავლეთ საქართველოში.
სახალხო აჯანყებებმა შეარყია ნადირ-შაჰის სახელმწიფოს საფუძვლები. სიცოცხლის ბოლო წლებში შეპრყრობილი იყო პარანოიით. დააბრმავებინა საკუთარი ვაჟი, ხოლო შემდეგ დააბრმავებინა ის კარისკაცები, რომლებმაც ხელი არ შეუშალეს ვაჟის დაბრმავებაში. ნადირ-შაჰი მოკლეს შეტქმულმა ჯარისკაცებმა ხორასანში, საკუთარ საწოლ ოთახში.
გალერეა
-
ნადირ-შაჰი -
ნადირ-შაჰის პორტრეტი -
ნადირ-შაჰი და მისი ორი შვილი -
ნადირ-შაჰის საფლავი -
ნადირ-შაჰი
.jpg)
ლიტერატურა
- კაციტაძე დ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 7, თბ., 1984. — გვ. 287.
- ქიქოძე, გ., „ერეკლე II“, თბილისი: სახელგამი, 1942. — გვ. 40-46.
- Kaziev Shapi. Crash of tyrant. The historical novel about Nadir Shah. "Epoch", Publishing house. Makhachkala, 2009. ISBN 978-5-98390-066-0
- Арунова М. П., Ашрафян К. З., Государство Надирьшаха Афшара, М., 1957;
- Lockhart L., Nadir-Shah., L., 1938;
რესურსები ინტერნეტში
This article uses material from the Wikipedia ქართული article ნადირ-შაჰი, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). შინაარსი წარმოდგენილია შემდეგი ლიცენზიით (თუ სხვა არ არის მითითებული): CC BY-SA 4.0. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki ქართული (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.