Stepan Andríjovytsj Bandera (úkraínska: Степа́н Андрі́йович Банде́ра; 1.
janúar 1909 – 15. október 1959) var úkraínskur fasískur stjórnmálamaður sem leiddi öfgahægrisinnaðan hernaðarvæng Samtaka úkraínskra þjóðernissinna (OÚN).
Stepan Bandera Степан Бандера́ | |
---|---|
Fæddur | 1. janúar 1909 |
Dáinn | 15. október 1959 (50 ára) |
Þjóðerni | Úkraínskur |
Menntun | Fjöltækniháskólinn í Lvív |
Flokkur | Samtök úkraínskra þjóðernissinna (OÚN) |
Maki | Jaroslava Bandera |
Börn | 3 |
Undirskrift | |
Arfleifð og persóna Stepans Bandera eru afar umdeild í Úkraínu. Sumir Úkraínumenn, aðallega í vesturhluta landsins, líta á hann sem þjóðhetju sem lét lífið fyrir sjálfstæðisbaráttu landsins, en í austurhluta Úkraínu, í Póllandi, Rússlandi og Ísrael er hans fyrst og fremst minnst sem samstarfsmanns nasista, sem fjöldamorðingja og sem stríðsglæpamanns.
Bandera fæddist í Galisíu, sem er í dag í vesturhluta Úkraínu en var þá hluti af austurrísk-ungverska keisaradæminu. Hann vildi nema við Tækni- og hagfræðiskólann í Poděbrady, sem var þá í Tékkóslóvakíu, en pólsk yfirvöld neituðu honum um ferðapassa þangað. Bandera hlaut því menntun í landbúnaðarfræði í Lwów (nú Lvív).
Á námsárum Bandera í Lwów, sem þá var hluti af Póllandi, hóf Bandera þátttöku í pólitísku starfi úkraínskra sjálfstæðissinna. Árið 1934 var forysta Samtaka úkraínskra þjóðernissinna (OÚN) handtekin vegna þátttöku í morðinu á pólska innanríkisráðherranum Bronisław Pieracki. Bandera var dæmdur til dauða en dómurinn var síðan mildaður í lífstíðarfangelsi. Eftir að Þjóðverjar og Sovétmenn gerðu sameiginlega innrás í Pólland í september 1939 misstu pólsk yfirvöld stjórnina og Bandera slapp úr fangelsi. Hann hélt áfram baráttu sinni fyrir sjálfstæði Úkraínu með OÚN.
Þegar Þjóðverjar gerðu innrás í Sovétríkin þann 22. júní 1941 stóðu Bandera og OÚN fyrir skemmdarverkastarfsemi innan Sovétríkjanna til að aðstoða framrás Þjóðverja. Bandera komst hins vegar upp á kant við þýska hernámsliðið þegar OÚN gaf út yfirlýsingu um endurreisn sjálfstæðis Úkraínu þann 30. júní. Liðsmenn OÚN stóðu fyrir ofbeldishrinu gegn Gyðingum og Pólverjum samhliða yfirlýsingunni. Þjóðverjar höfðu ekki hug á því að Úkraína yrði sjálfstætt ríki og því handtóku þeir Bandera þann 6. júlí. Eftir handtökuna var Bandera sendur til dvalar í Sachsenhausen-fangabúðunum og dvaldi þar til september 1944.
Þegar rauði herinn hafði snúið vörn í sókn gegn Þjóðverjum og endurheimt stjórn í austurhluta Úkraínu árið 1944 létu Þjóðverjar sleppa Bandera úr haldi í von um að OÚN gætu hjálpað til við að hindra framsókn Sovétmanna. Bandera var því frjáls sinna ferða í september og kom sér upp höfuðstöðvum í Berlín til að hafa umsjón með þjálfun úkraínskra uppreisnarhermanna sem áttu að heyja skæruhernað á bak við varnarlínur Sovétmanna.
Eftir seinni heimsstyrjöldina endurstofnaði Bandera samtök sín, OÚN-B, með aðstoð bresku leyniþjónustunnar MI6. Hann fékk hins vegar ekki að snúa heim til úkraínska sovétlýðveldisins til að halda áfram baráttu gegn sovéskum stjórnvöldum.
Bandera var myrtur í München þann 15. október árið 1959 þegar sovéskur launmorðingi, Bohdan Stasjynskyj, byrlaði honum blásýru. Stasjynskyj gekkst síðar við morðinu á Bandera og á öðrum svipuðum launmorðum. Morðið var skipað af þáverandi leiðtoga Sovétríkjanna, Níkíta Khrústsjov.
Árið 2010 lét Víktor Júsjtsjenko, þáverandi forseti Úkraínu, sæma Bandera titlinum „hetju Úkraínu“ (Герой України). Eftirmaður Júsjtsjenko, Víktor Janúkovytsj, sem tók við embætti síðar sama ár, lét ógilda veitingu titilsins á þeim grundvelli að Bandera hefði aldrei haft úkraínskan ríkisborgararétt. Veiting heiðurstitilsins var afar umdeild og var harðlega gagnrýnd af Póllandi, Rússlandi, félagasamtökum Gyðinga og af Simon Wiesenthal-miðstöðinni.
Árið 2018 tók úkraínska þingið til umfjöllunar tillögu um að sæma Bandera aftur titli „hetju Úkraínu“. Tillagan var felld á þingi þegar kosið var um hana í ágúst 2019.
Í stríði Rússlands og Úkraínu og einkum frá upphafi innrásar Rússa í Úkraínu 2022 hafa rússnesk stjórnvöld gjarnan bent á þá hylli sem Bandera nýtur enn meðal sumra úkraínskra þjóðernissinna til stuðnings fullyrðingum sínum um að Úkraínu sé stýrt af nasistum.
This article uses material from the Wikipedia Íslenska article Stepan Bandera, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Efnið er aðgengilegt undir CC BY-SA 4.0 nema annað komi fram. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Íslenska (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.